پله پله تا ابتلا به آرتروز

آرتروز زانو, نامی آشنا برای ماست دردی شایع که اغلب پدربزرگ ها و مادربزرگ ها از آن شکایت دارند اغلب انسان ها وقتی پا به میانسالی می گذارند

آرتروز زانو، نامی آشنا برای ماست؛ دردی شایع که اغلب پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها از آن شکایت دارند. اغلب انسان‌ها وقتی پا به میانسالی می‌گذارند...

درد مفاصل دست و پا را به‌عنوان واقعیتی در زندگی خود می‌پذیرند و انگار درد زانو یا دست یا هر نوع درد مفصلی‌شان از آمدن پیری است اما آیا واقعا هر کس که پا به میانسالی گذاشت، باید این دردها را تحمل کند؟ اصلا چرا برخی میانسالان به آرتروز گرفتار می‌شوند و چگونه می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد یا جلوی پیشرفت‌اش را گرفت؟

در «درمانگاه» این هفته با دکتر محمدمهدی سرزعیم، فوق‌تخصص جراحی لگن و زانو و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ آرتروز زانو چرا و چگونه شروع می‌شود؟

آرتروز زانو، بیماری غیرالتهابی مفصلی است که در آن سطح غضروفی ساییده و تخریب می‌شود. این بیماری اغلب بعد از ۴۰ سالگی و آرام‌آرام آشکار می‌شود و اگر به موقع اقدام درستی برای آن انجام نشود، پیشرفت می‌کند، تا جایی که ممکن‌است غضروف کاملا تحلیل رود. آرتروز ممکن‌است هر مفصلی را درگیر کند اما درگیری‌ بیشتر در مفصل لگن و زانوهاست.

▪ چه کسانی بیشتر به آرتروز زانو مبتلا می‌شوند؟

برای ابتلا به این بیماری ۲ علت اصلی وجود دارد؛ اول، فشار بیش از حد معمول که بیشتر ناشی از وزن بالای فرد است و روی زانوها یا مفصل زانو وارد می‌شود. دوم، ضعف و سستی عضله‌ای به نام عضله چهار سرران است که در اثر کم‌تحرکی و نداشتن فعالیت فیزیکی مناسب قادر به حمایت مفاصل از اطراف نیست. این دو عامل، دلیل اصلی ابتلا به آرتروز در سنین بعد از ۴۰ سالگی هستند و بیشتر بیمارانی که به کلینیک‌های ارتوپدی مراجعه می‌کنند به این دلایل دچار آرتروز زانو یا مفصل لگن شده‌اند. علاوه بر اینها، عوامل ژنتیکی نیز در این زمینه نقش دارند. یعنی غضروف‌ مفصلی فرد کیفیت لازم را ندارد و خیلی زود ساییده می‌شود و از بین می‌رود. این مورد بسیار نادر است و به‌ندرت بیماری با این شرایط مشاهده می‌شود اما مبتلایان به آن بیشتر خانم‌ها هستند زیرا در جوامع شرقی، زنان کمتر به کارهای بیرون از خانه اشتغال دارند، کم‌تحرک‌اند و کمتر ورزش می‌کنند. خانه‌نشینی و بی‌تحرکی باعث چاقی‌ می‌شود و متعاقب آن سستی عضلات شرایط را برای تخریب غضروف مهیا می‌کند.

▪ چطور می‌توان آرتروز را تشخیص داد؟

غضروف سالم، صاف و دارای ضخامت است و اگر از ضخامت آن اندکی کاسته شود، می‌توان شروع آرتروز را تشخیص داد. در عکس رادیوگرافی از مفصل زانوی افراد حول و حوش ۴۰سالگی دچار درد زانو، می‌توان به راحتی تغییرات غضروفی را مشاهده کرد. خوشبختانه اگر پزشک خیلی زود متوجه مشکل شود، می‌تواند تخریب مفاصل را در همانجا متوقف کند و مانع پیشرفت بیماری شود.

▪ این کار چگونه انجام می‌شود؟

سلول‌های غضروفی، قادر به ترمیم و بازسازی بافت تخریب‌شده نیستند بنابراین ساییدگی و تخریب غضروف غیرقابل‌برگشت است ولی در مواردی که بیمار به تازگی دچار آرتروز شده، با آموزش درست می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. از آنجا که بیشتر بیماران چاق هستند، با کاهش وزن فشار از روی زانوها برداشته و ادامه روند ساییدگی و درد متوقف می‌شود. چنین افرادی حتما باید تلاش کنند با ورزش‌هایی که به آنها آموزش داده می‌شود، عضله چهارسر ران را تقویت کنند. اگر بخواهیم شدت آرتروز را بررسی کنیم، ۴درجه‌بندی برای آن در نظر گرفته می‌شود؛ درجه۱و ۲ آرتروز خفیف تلقی می‌شود و درجات ۳ و ۴ نوع شدید که برای هر یک درمان خاصی وجود دارد.

▪ گفتید سلول‌های غضروفی قادر به ترمیم بافت تخریب‌شده مفصل نیستند اما داروهایی به نام غضروف‌ساز برای بیماران مبتلا به آرتروز تجویز می‌شود. لطفا در این‌باره توضیح دهید.

این داروها جنبه تجاری دارند و آثار درمانی آنها در هیچ کتاب یا مقاله علمی‌ای تایید نشده است. یکی از پرمصرف‌ترین آن «گلوکزامین» است. گلوکزامین حاوی ماده قندی است و در بیماران مبتلا به دیابت باعث افزایش قندخون می‌شود. این دارو همچنین خاصیت چاق‌کنندگی دارد و همانطور که اشاره کردیم، افزایش وزن، آرتروز را شدت می‌بخشد بنابراین تجویز چنین داروهایی، برای درمان بیماری آرتروز کاملا بی‌اثر است و جایگاهی در علم پزشکی ندارد.

▪ نوع شدید آرتروز چه علایمی دارد؟

در نوع خفیف بیماران درد اندکی دارند؛ مثلا موقع بالارفتن از پله، سر بالایی یا چهارزانو نشستن دچار مشکل می‌شوند اما در نوع شدید بیمار دیگر قادر به راه رفتن نیست و در اصطلاح زمین‌گیر می‌شود رادیوگرافی از زانوی این بیماران نشان می‌دهد فضای مفصلی به شدت کاهش‌یافته یا کاملا از بین رفته است. در این مواقع درمان جراحی ضرورت می‌‌یابد. در آرتروز با پارگی‌های رباط یا مینیسک‌ها یا کندگی‌های غضروف، آرتروسکوپی درمان مناسبی است. در این روش پارگی‌ها ترمیم و سطح غضروفی شستشو داده می‌شود و بعد از عمل، تا حدودی درد کاهش می‌یابد و بیمار راحت‌تر قدم برمی‌دارد، اما در مواردی که آرتروز در رده ۳و۴ قرار می‌گیرد، درمان قطعی و بهترین روش تعویض مفصل است که امروزه جزو درمان‌های نسبتا موفق محسوب می‌شود و قدرت حرکت را به بیمار برمی‌گرداند.

پرنیان پناهی

گفت‌وگو با دکتر محمدمهدی سرزعیم‌ فوق‌تخصص زانو