در جست‌وجوی استقلال به دست نیامده

شاید که نه، حتما، دانشجویانی که در مهرماه ۱۳۸۴ جلوی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران تجمع کرده بودند تا به انتصاب رئیس جدید دانشگاه تهران یعنی آیت‌الله عباسعلی عمیدزنجانی …

شاید که نه، حتما، دانشجویانی که در مهرماه ۱۳۸۴ جلوی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران تجمع کرده بودند تا به انتصاب رئیس جدید دانشگاه تهران یعنی آیت‌الله عباسعلی عمیدزنجانی اعتراض کنند، فکر می‌کردند با بدترین وضعیت ممکن روبه‌رو هستند. به نظر آنان انتصاب عمیدزنجانی به تمام معنا زیر سوال بردن پرستیژ و شأن دانشگاه باسابقه تهران است. عمید به جای فرجی دانا - رئیس منتخب شورای دانشگاه - «منصوب» شده بود. به علاوه او اولین رئیس روحانی دانشگاه تهران بود و معترضان به طعنه اشاره می‌کردند بدون داشتن تحصیلات آکادمیک تکیه بر کرسی مهم‌ترین «آکادمی» ایران می‌زند. دو سال بعد وقتی فرهاد رهبر، معاون سابق وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی، جایگزین عمیدزنجانی شد نمی‌دانیم آن دانشجویان معترض چه فکر می‌کردند. انتصاب روحانیان یا مدیرانی باسابقه اطلاعاتی - امنیتی از منظر قانونی هیچ منعی ندارد. اما بی‌شک همه می‌دانیم چنین امری در سایر ممالک سابقه نداشته و ندارد. آنچه مانع چنین انتصاباتی در آن ممالک می‌شود وجود مفهوم بین‌الاذهانی و فراگیر به نام «شأن دانشگاه» است. بسیار گفته‌اند و چه درست گفته‌اند دانشگاه ایرانی سنت ندارد که اگر داشت این چنین در تندباد سیاست به خود نمی‌پیچید. خانه از پای‌بست ویران است وگرنه انتصاباتی از این دست تنها وجه نمادین دارند. عمق فاجعه را تنها زمانی می‌توان حس کرد که نیم‌نگاهی به وضعیت هیات علمی دانشگاه‌ها، کیفیت تدریس، سطح پایان‌نامه‌ها و زندگی پس از دانشگاه دانشجویان بیندازیم. این واقعیتی که دانشگاه در ایران نه سنت و نه ذائقه‌ای دارد، در فهم و انتخاب نظریه‌های جدید علمی ناتوان است، در تعیین سطح کیفیت استادان و دانشجویان همواره در مشکل است و در برابر آمدوشد مدیریت خود تنها نظاره‌گر است. کم نیستند که گرفتاری دانشگاه در این دام چاله را به وابستگی آن به دولت نسبت می‌دهند. بی‌شک دانشگاه در ایران «دولت - ساخته» است. اما آیا صرف استقلال مالی و اداری از دولت حلال مشکلات است. بی‌تردید تا حد زیادی چنین خواهد بود. اما آیا دانشگاه آزاد به عنوان مهم‌ترین نهاد آموزش عالی خصوصی ایران وضعیت بهتری نسبت به دانشگاه‌های دولتی دارد؟

دانشگاه هر چه باشد، در وهله اول نهاد علم است و تا مشکل علم در ایران حل نشود بالطبع و بالتبع مشکل نهاد آن هم حل نخواهد شد. ریشه است که نهالی را به زمین وصل می‌کند و ریشه دانشگاه سنت آن است. در یک کلام مشکل دانشگاه فقدان سنت علمی است، سنتی که بر مبنای آن دانشجویان به عنوان کارآموزان حقیقت، تفکر می‌آموزند و شاید چیزی بدان اضافه کنند. سنت شأن می‌آورد و شأن مایه استقلال است.