رسانه ها، دشمنان درجه یک دموکراسی

با نگاهی گذرا به وظایف واقعی رسانه ها و مقایسه آن با کارکرد امروزی آنها، متوجه شکاف عمیقی می شویم که مطمئناً این افتراق، حاصل اثرات عواملی است که باید بیشتر مورد بررسی قرار …

با نگاهی گذرا به وظایف واقعی رسانه ها و مقایسه آن با کارکرد امروزی آنها، متوجه شکاف عمیقی می شویم که مطمئناً این افتراق، حاصل اثرات عواملی است که باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرند. به راستی این عوامل چیست و چرا به وجود آمده است؟ آیا راهی برای رهایی رسانه ها در این زمینه وجود دارد؟

و آیا می توان انتظار روزی را داشت که در آن رسانه ها در جایگاه اصلی خود انجام وظیفه کنند؟

کنترل رسانه ها را می توان از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد؛ مورد اول، کنترل کلان توسط شرکت ها و غول های رسانه یی جهان که به نوعی اخبار و حقایق را به نحوی مناسب با اهداف و منافع خود به سراسر دنیا مخابره می کنند و اثر دامنه فعالیت آنان، گستره ارتباطی جهان را در بر گرفته است. و مورد دوم، کنترل یا به تعبیری گویاتر، محدودیت هایی در این زمینه توسط دولت ها و به عبارتی جوامعی که خلاء دموکراسی در آنها وجود دارد، صورت گرفته است.

(از دیدگاه اول، رابرت مک چنسی در کتاب «رسانه های ثروتمند، دموکراسی فقیر» می نویسد؛ رسانه های امروز نه تنها دیگر از ارکان دموکراسی نیستند، بلکه دشمن درجه یک آن به حساب می آیند.)

امروزه رسانه ها در دنیای غرب در راه اهداف سرمایه داری قدم بر می دارند، چرا که تقریباً رسانه ها متعلق به سرمایه دارها است.

در این رابطه می توان به این مساله نیز اشاره کرد که غاساسف فناوری ارتباطی به ویژه فناوری های ماهواره یی بر کنترل قرار داده شده است. در اوایل دهه ۱۹۶۰ یعنی آغاز دستیابی بشر به فناوری ماهواره یی، جان اف کندی رئیس جمهور وقت امریکا گفته بود هدف ما از دستیابی به فناوری ماهواره یی «کنترل» است. بن اچ باگدیکیان نویسنده کتاب «انحصار نوین رسانه یی» ضمن آنکه به پیوند غول های رسانه یی با سایر صنایع در امریکا و دیگر کشورها اشاره دارد و آن را مانند غده سرطانی پیش رونده می داند، برای جلوگیری از بیماری، پیشنهاداتی ارائه می دهد، که از جمله می توان به اقامه دعوی بر ضد این انحصار در دادگستری امریکا اشاره کرد.

او همچنین می گوید باید اصل ارتباطات سال ۱۹۹۶مورد بازنگری یا لغو قرار گیرد، زیرا بر اساس این اصل است که قدرت و انحصار رسانه خصوصی بدون نظارت مرجعی، عنان گسیخته ادامه پیدا می کند.)

نقد بزرگی که بر عملکرد رسانه ها وارد است، مربوط به اغراض حقیقی رسانه ها است. از توانایی های رسانه ها آن است که آنچه را که می خواهند به مخاطب انتقال دهند را در پوششی که مورد علاقه اقشار مختلف جامعه است قرار می دهند. پس می توان گفت از دیدگاه دوم، کنترل به مفهومی دیگر، که در این حالت به نوعی غرض ورزی دولتی یا شاید به نوعی بورژوازی در آن مشاهده می شود، صورت گرفته است.

چنانچه بسترهای لازم جهت آگاهی هر چه بیشتر آحاد جامعه برای بهره وری از رسانه های جمعی که تحت عنوان سواد رسانه یی شناخته شده، به وجود آید می توان به مشارکت و حضور فعال بیشتر مردم در عرصه های مختلف جامعه و در نتیجه عدم استفاده ابزاری از رسانه ها توسط حکومت، امیدواربود. گرچه سواد رسانه یی نیز خود منوط به وجود راهکارهای مهم دیگری نظیر وجود نمونه منحصر به فرد از الگوهای کنترل رسانه ها، یعنی الگوی دموکراتیک است. (این الگو بر درگیری فعال، در تصمیم گیری ها توسط نیروی کار و در حقیقت نظارت مستقیم مخاطب تاکید دارد.) (در روز جهانی دموکراسی رسانه ها، که ۱۸ اکتبر هرساله برگزار می شود، مبارزان تلاش های خود را در سه حوزه آموزشی، مبارزه و اصلاحات پیش می برند.در حوزه آموزشی، بحث اصلی بر سر این است که رسانه ها چگونه می توانند جهان را بسازند، و دموکراسی را برقرار سازند.

در حوزه مبارزات، دیکتاتوری دولت ها و رسانه ها مورد حمله قرار می گیرد. در حوزه اصلاحات، تمرکز اصلی بر سر این است که چگونه می توان به چندصدایی شدن رسانه های جهان کمک کرد.) برای به خدمت گرفت رسانه ها درخصوص اهداف شهروندی و دموکراسی یکی از مهم ترین کارهایی که می تواند در این زمینه مد نظر قرار بگیرد، برگزاری نشست ها، گردهمایی ها و اجلاس هایی به منظور بیان راهکارها و دیدگاه های کشورهای مختلف است که به نوعی رسالت واقعی رسانه ها را گوشزد کند، تا شاید این رکن اساسی دموکراسی از چنگال تیز سرمایه داری، و همچنین حکومت های بسته رهایی یابد.

فریده روزبهانی