کرامت و دنائت

‏«الکریم من تجنب المحارم و تنزه عن العیوب؛ انسان کریم، کسی است که از حرام اجتناب و از عیوب پروا کند»(غررالحکم۲: ۴).
مطابق آیه شریفه «لقد کرمنا بنی‌آدم و حملناهم فی البرّ و البحر …

‏«الکریم من تجنب المحارم و تنزه عن العیوب؛ انسان کریم، کسی است که از حرام اجتناب و از عیوب پروا کند»(غررالحکم۲: ۴).

مطابق آیه شریفه «لقد کرمنا بنی‌آدم و حملناهم فی البرّ و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممّن خلقنا تفضیلاً»(اسراء:۷۰)، خداوند به انسان کرامت بخشیده است و انسان نیز وظیفه دارد این موهبت الهی را حفظ نماید. هدف اصیل انبیای الهی نیز ترغیب به تحصیل مکارم اخلاقی و حفظ کرامت انسانی است، یعنی همه انبیاء آمده‌اند که نفوس انسانها را به کرامت برسانند و آنها را از لئامت و فرومایگی برهانند. از این رو، خداوند پیامبر اسلام (ص) را با وصف کریم، مورد ستایش قرار داده است: «و إنه لقول رسول کریم»(تکویر: ۱۹). خود حضرت نیز درباره برنامه و هدف بعثت خویش می‌فرماید: «إنما بعثت لاتمم مکارم الأخلاق» من مبعوث شدم تا راه انبیاء پیشین را تتمیم کنم، آنها آمدند و انسان‌ها را با کرامت آشنا کردند و چون دین من، اتم و اکمل ادیان است، پس کار من هم تتمیم مکارم اخلاقی است.

مطابق تعالیم و آموزه‌های دینی «دوری از گناه»، موجب حفظ کرامت انسانی است، همچنانکه امیرالمومنین علی (ع) در این باره می‌فرماید: «من کرمت علیه نفسه هانت علیه شهوته؛ کسی که نفس و جانش نزد وی گرامی و ارجمند باشد شهوت و خواهش بر او خوار و پست گردد»(غررالحکم ۱: ۶۰۰). مفهوم این روایت آن است که اگر کسی مطابق هواهای نفسانی و خواهشهای شهوانی خود عمل کند، از مسیر کرامت انسانی خارج شده و گرفتار دنائت و پستی گردیده است. بنابراین انسان کریم کسی است که خود را مزین به زینت تقوا و پرهیزکاری نموده باشد و همواره از گناه و معصیت اجتناب نماید.

خداوند در سوره فجر، توجیه ناروای برخی افراد درباره کرامت انسان را مطرح نموده و توهم ناصواب آنان را ابطال می‌کند و می‌فرماید: «فأما الانسان اذا ما ابتلاه ربه فأکرمه و نعمه فیقول ربی أکرمن و أما اذا ما ابتلاه فقدر علیه رزقه فیقول ربی أهانن کلا...»(فجر/۱۵-۱۷)؛ بعضی توانگری را مایه کرامت پنداشته و قهراً تهیدستی را مانع آن می‌دانند، لکن این توهم باطلی است، این نعمتها مایه کرامت انسان نیست، نه تنها مال و ثروت، بلکه هر نعمتی نظیر جاه، مقام و اولاد و... او را به کرامت نمی‌رساند، همچنان که این گونه امور مایه اهانت و دنائت انسان نیز نخواهد بود. هم کرامت انسان رهین اوصاف نفسانی اوست و هم خواری و فرومایگی او. لذا معیار و محور کرامت انسان، پرهیزکاری اوست: «ان أکرمکم عندالله أتقاکم»(حجرات/۱۳).‏

به موجب آیه «إقرأ و ربک الأکرم»(اعلی: ۳)؛ خداوند، معلم کرامت است و از آنجا که طرز صحیح در تعلیم کرامت آن است که موانع آن بازگو گردد، لذا خدای سبحان موانع نیل به کرامت را ذکر نموده است، چرا که انسان تا از آن موانع نجات پیدا نکند، واجد صلاحیت شرکت در کلاس درس کرامت نخواهد بود« کرامت» نقطه مقابل «دنائت» است، لذا همان گونه که ذکر شد اولین شرط کرامت انسان، نزاهت از دنیاست. به عبارت دیگر، نخستین مانع تحقق کرامت، دنیاطلبی و دلباختگی به مظاهر زودگذر آن است. بی‌شک انسان شیفته دنیا، شاگرد مدرسه تکریم الهی نخواهد بود.

علی مهدوی