شرورهای مزاحم

بعدازظهر پس از انجام کارهای روزمره تان راهی خانه می شوید در طول مسیر صحنه های متعددی چشمانتان را نوازش می کند, ولی آنچه بیشتر اوقات می بینید, بدین قرارند ایستادن گروهی از جوانان و نوجوانان بر سر چهارراه ها که منتظر فرصتی برای مضحکه کردن و متلک گفتن هستند, دنبال کردن وقیحانه دختر خانمی توسط سرنشین خودرویی و اصرار بر سوار شدن, ردوبدل کردن نه چندان مخفیانه مواد مخدر, رسیدن ناگهانی بلوتوثی که حاکی از جشن تولد, جشن عروسی, مهمانی یک بیچاره از همه جا بی خبر و شاید هم

بعدازظهر پس از انجام کارهای روزمره‌تان راهی خانه می‌شوید. در طول مسیر صحنه‌های متعددی چشمانتان را نوازش می‌کند، ولی آنچه بیشتر اوقات می‌بینید، بدین قرارند: ایستادن گروهی از جوانان و نوجوانان بر سر چهارراه‌ها که منتظر فرصتی برای مضحکه کردن و متلک گفتن هستند، دنبال کردن وقیحانه دختر خانمی توسط سرنشین خودرویی و اصرار بر سوار شدن، ردوبدل کردن نه چندان مخفیانه مواد مخدر، رسیدن ناگهانی بلوتوثی که حاکی از جشن تولد، جشن عروسی، مهمانی یک بیچاره از همه جا بی‌خبر و شاید هم...

شما این گروه از افراد را که اقدام به این گونه اعمال می‌کنند با چه لفظی مورد خطاب قرار می‌دهید؟ شاید اراذل و اوباش!

امروزه بسیاری از اجتماعات بویژه محله‌های شهری به صورت بالقوه با این پدیده سر و کار دارند. شناسایی، ماهیت، علل تشکیل و ارتباط اعضای این گروه‌ها که به اصطلاح اراذل و اوباش نامیده می‌شوند، با بزهکاری و همچنین یافتن راه‌حل‌های پیشگیری از این معضل یا برخورد با آن به منظور افزایش امنیت اجتماعی در شهرها ضروری است.

تحقیقات صورت گرفته در این زمینه بیانگر آن است که عضویت جوانان در گروه‌های خیابانی، بروز رفتارهای بزهکاری را تشدید می‌کند. جرم‌شناسان از مقایسه جوانان عضو گروه‌های بزهکاری با کسانی که در عضویت این گروه‌ها نیستند، به نتیجه رسیده‌اند که اعضای گروه‌ها، بیشتر درگیر رفتارهای بزهکارانه بویژه از نوع خشن و جدی هستند. همچنین طبق نظر محققان، معاشرت با دوستان ناباب و بزهکار یکی از مهم‌ترین مصادیق پیش‌بینی بزهکاری آنان در آینده است.

پدیده اراذل و اوباش دارای ویژگی‌هایی مخصوص به خود است و مطالعه در این زمینه علاوه بر بررسی جنبه‌های حقوقی آن مستلزم مطالعه موضوعات مختلف روانپزشکی کیفری، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و دیگر علوم وابسته حقوق جزایی است. تعریف دقیق از گروه بزهکاری اراذل و اوباش، تشخیص مصادیق آن، شیوه مبارزه با این گروه‌ها و تعیین جایگاه مستند در قانون مجازات اسلامی از جمله اقداماتی است که علاوه بر کمک به دستگاه قضایی، نیروی انتظامی و دیگر ارگان‌های مرتبط، از اقدامات خودسرانه و سلیقه‌ای در این خصوص ممانعت به عمل می‌آورد. در نتیجه برقراری امنیت اجتماعی، گامی موثر در مسیر رعایت حقوق شهروندی و حقوق بشر برداشته خواهد شد.

واژه اراذل و اوباش یک واژه عرفی و کوچه‌بازاری است و میان عوام استعمال این واژه بسیار رواج دارد و همان طور که پیشتر توضیح داده شد این گروه به مجموعه‌ای از افراد گفته می‌شود که دسته‌جمعی اقدام به از بین بردن آسایش یک محله با رفتارهای ناهنجار مانند مزاحمت نوامیس، سروصداهای ناهنجار، تجاوز به عنف، ولگردی، جرایم مواد مخدر و ... می‌کنند.

در قانون مجازات اسلا‌می‌هیچ ماده قانونی برای افرادی که به صورت گروهی به این قبیل جرایم می‌پردازند، وجود ندارد و به عبارت دیگر، در قانون مجازات اسلامی ماده قانونی با عنوان اراذل و اوباش نداریم.

● تعریف و بررسی انحراف از منظر جامعه‌شناسی

از آنجا که اعمال اراذل و اوباش گونه‌ای از انحراف اجتماعی است، ‌به تعریف مختصات انحراف می‌پردازیم:

رفتار انحرافی به مفهوم رفتاری است که به طریقی با انتظارهای رفتاری مشترک یک گروه خاص سازگاری ندارد و دیگر اعضای جامعه آن را ناپسند یا نادرست می‌دانند. در واقع هر جامعه از اعضای خود انتظار دارد از ارزش‌ها و هنجارها تبعیت کنند. اما همواره عده‌ای پیدا می‌شوند که پاره‌ای از این ارزش‌ها و هنجارها را رعایت نمی‌کنند. جامعه افرادی را که هماهنگ و همساز با ارزش‌ها و هنجارها باشند سازگار یا همنوا و اشخاصی را که برخلاف آنها رفتار می‌کنند ناسازگار یا ناهمنوا می‌خواند.

بنابراین همنوایی اجتماعی یعنی مراعات هنجارها، ولی منظور از ناهمنوایی اجتماعی نقض هنجارهای اجتماعی است. از میان افراد نابهنجار، کسی که رفتار ناهنجارش زودگذر نباشد و دیرگاهی دوام آورد، کجرو یا منحرف است و رفتار او را کجروی اجتماعی یا انحراف اجتماعی می‌خوانند.

● اقدامات تامینی و تربیتی و حالت خطرناک

اقدامات تامینی و تربیتی واکنشی است مبنی بر حمایت پیشگیرانه که یکی از ۲ شکل واکنش اجتماعی علیه جرم محسوب می‌شود. این واکنش حمایتی و پیشگیرانه متضمن درمان و اصلاح فردی است که در حالت خطرناک به سر می‌برد.

متاسفانه در قانون هیچ ‌ماده‌ای برای مبارزه با اراذل و اوباش وجود ندارد و همین مساله برخورد با این مزاحمان را سخت کرده است

مطابق ماده یک قانون اقدامات تامینی مجرمین خطرناک کسانی هستند که سوابق و خصوصیات روحی و اخلاقی آنان و کیفیت ارتکاب جرم و جرم ارتکابی، آنان را در مظان ارتکاب جرم در آینده قرار دهد، اعم از این‌که مسوول باشد یا غیرمسوول.

جرم‌شناسان حالت خطرناک را به حالتی که بر اثر اقتران عوامل جرم و تاثیر آنها در شخص معین او را در مظان ارتکاب جرم قرار می‌دهد، تعریف کرده‌اند.

به طور کلی مفهوم حالت خطرناک متضمن ارزیابی ظرفیت جنایی شخص و امکان انطباق او با زندگی اجتماعی است و چه بسیارند افرادی که دارای ظرفیت جنایی فوق‌العاده هستند، اما در عین حال قابلیت انطباق آنان با زندگی اجتماعی نیز رضایتبخش است و نیز افرادی دارای ظرفیت جنایی خفیف هستند، ولی قابلیت انطباق آنها با زندگی اجتماعی بسیار ناچیز است.

برای به کار بستن اقدامات تامینی و تربیتی در خصوص گروه اراذل و اوباش لازم است حالت خطرناک آنها مشخص شود و برای تشخیص حالت خطرناک باید مسائل مربوط به مشکل فعالیت مجرم، شخصیت و عللی که در شکل گرفتن شخصیت او موثر بوده‌اند و عواملی که در لحظه ارتکاب جرم دخالت داشته‌اند روشن شود.

به هر صورت برای تشخیص حالت خطرناک، آزمایش‌های پزشکی، روانپزشکی و پرسشگری اجتماعی ضروری است. پس از آن که هر یک از متخصصان مذکور جداگانه به بررسی و آزمایش مجرم پرداختند باید همه گرد هم جمع شوند و تبادل نظر کنند. مهم‌ترین مساله در جریان آزمایش‌ها این است که باید به مجرم به چشم یک بیمار نگریست و در برقرار کردن رابطه‌ای انسانی با او کوشید. باید به مجرم قبولاند که برای پیدا کردن راهی صحیح تلاش می‌شود. نتایج نشان داده که هرگاه آزمایشی از طریق غیردوستانه انجام شود، آن آزمایش بی‌فایده و احتمالا ناصحیح خواهد بود.

● علل ایجاد گروه‌های بزهکاری

یکی از پدیده‌های مهم در شهرهای بزرگ، تشکیل گروه یا باندهای جوانان خیابانی خشن است که با اعمال و رفتار خود خسارات جبران‌ناپذیری به اجتماع وارد می‌کنند. گروه یا باند متشکل از ۳ نفر یا بیشتر است که در فعالیت‌های مجرمانه درگیر شده و با یک نام یا نشانه مشترک شناسایی می‌شوند.

گروه بزهکار اراذل و اوباش موضوعی مشکل و قابل تعمق است. با توجه به این که عوامل زمینه‌ساز تشکیل باندهای بزهکاری اراذل و اوباش متعدد است، کنترل و مهار آنان نیز تنها با سرکوبی و توسل به ضمانت اجراهای کیفری کافی نیست، بلکه باید در درجه نخست با اتخاذ تدابیر اجتماعی و اقتصادی، زمینه‌های تشکیل گروه‌ها و باندهای خیابانی را ریشه‌کن نمود، سپس با سرکوب باندهای جرایم سازمان‌یافته، تدابیر اجتماعی و اقتصادی را محقق ساخت.

مسائلی مانند مهاجرت بی‌رویه به شهرهای بزرگ، نابرابری شدید طبقاتی و اقتصادی، سطوح پایین سواد علمی و مهارت‌های فنی، حرفه‌ای سکونت در محله‌های فقیرنشین یا آلونک و حاشیه‌نشینی از جمله عوامل ایجاد محله‌های مساله‌دار است که بیکاری، فقر، اعتیاد و خشونت مشخصات اصلی ساکنان آن به حساب می‌آیند. بی‌توجهی به مسائل و مشکلات مردم در این مناطق منجر به ظهور گروه‌های بزهکاری گوناگون می‌شود.

جرم‌شناسان معتقدند جوانان طبقه پایین، فرصت‌های متعارف اندکی برای نیل به موفقیت‌های تحصیلی و آموزش حرفه‌ای و در نتیجه مشاغل قانونی با درآمد مکفی در اختیار دارند.

● پیشنهادها

▪ تقویت نقش پیشگیرانه مدارس و بالا بردن کیفیت و محتوای آموزش‌‌های علمی و تربیتی با هدف ایجاد سپرهای بازدارنده در برابر جرم و کجروی

▪ انسانی کردن مجازات‌ها و کارآمد ساختن درمان و توانبخشی به منظور فراهم آوردن زمینه بازگشت موثر کجرو به جامعه که با برنامه‌ریزی در جهت توسعه نهادهای جزایی موجود یا ایجاد جایگزینی‌های مناسب برای آنها به مرحله اجرا درمی‌آید.

▪ ساختن خانه‌های کارگری ارزان‌قیمت، ایجاد بیمه و کمک‌‌‌های اجتماعی برای نیازمندان با هدف جلوگیری از تکدی، ولگردی و ...

میترا پازوکی زاده