ایران, اوباما و مذاکرات هسته ای

انتخاب چهل وچهارمین رئیس جمهور آمریکا به طور کم سابقه ای توجه مردم جهان را به خود جلب کرد

انتخاب چهل‌وچهارمین رئیس‌جمهور آمریکا به طور کم‌سابقه‌ای توجه مردم جهان را به خود جلب کرد. تاثیرات این انتخاب از مرزهای آمریکا فراتر رفته و تقریبا هیچ کشوری بی‌تاثیر از پیامدهای این انتخاب نخواهد ماند. مبارزه انتخاباتی کاندیداهای ریاست‌جمهوری نزدیک به دو سال به طول انجامید. هر دو کاندیدای اصلی توانستند کمابیش به همه ایالت‌های آمریکا برای توضیح مواضع و برنامه‌های خود سفر کنند. در اواخر این ماراتن انتخاباتی، مناظره‌های رودرروی کاندیداها امکان مقایسه و ارزیابی را برای رای‌دهندگان مردد آمریکایی فراه شیوه‌های اطلا‌ع‌رسانی و شیوه مبارزه کاندیداها هم خود درس‌های زیادی برای کشورهایی که به سوی دموکراسی گام برمی‌دارند، داشته است. چگونگی برخورد با ایران هسته‌ای جزو یکی از محورهای مهم تبلیغاتی کاندیداها بوده است. در این خصوص وجه مشترک دو کاندیدای نهایی، مقابله با ایران هسته‌ای، با تفاوت‌هایی در شیوه برخورد با آن بوده است. هر دو کاندیدا تمامی گزینه‌ها، از جمله گزینه نظامی را در رابطه با ایران منتفی ندانسته‌اند.

تداوم سیاست‌های راهبردی نومحافظه‌کاران و درگیر شدن آمریکا در جنگ افغانستان و سپس عراق و بروز مشکلا‌ت عظیم مالی پی‌درپی، اهداف فوری کاندیداها را به سوی حل و فصل مسائل مالی ناشی از جنگ‌طلبی‌ها، بلندپروازی‌ها و سهل‌انگاری‌های مالی بانک‌های آمریکایی سوق داد. باتلا‌ق‌های افغانستان و سپس عراق برنامه حمله نظامی به ایران را به تعویق انداخت. این باتلا‌ق‌ها جناح‌های جنگ‌طلب آمریکا را به تدریج در خود فروبرد. با انتشار گزارش ارزیابی اطلا‌عاتی ملی ۱۶ نهاد امنیتی، حدود یک سال قبل، مبنی بر اینکه تهران از پاییز سال ۲۰۰۴ برنامه ساخت سلا‌ح هسته‌ای خود را متوقف کرده است، شبح جنگ نومحافظه‌کاران آمریکایی را از ایران تاحدودی دور کرد. برخی انتشار این گزارش را چیزی شبیه کودتا علیه جورج بوش قلمداد کردند. از آن پس کسی اظهارات جورج بوش را در مورد تهدید ایران هسته‌ای جدی نگرفت و سیاستمداران آمریکایی با همه کوششی که کردند، نتوانستند در قطعنامه چهارم شورای امنیت سازمان ملل، چیزی بیش از قطعنامه قبلی علیه ایران به تصویب برسانند. اکنون اما، پس از نشستن غبار تبلیغات انتخاباتی و برآمدن رئیس‌جمهور جدید آمریکا با پشتوانه‌هایی از امید به تغییر، باید انتظار داشت تا واقع‌بینی بیشتری بر مخاصمات دیرینه بین ایران و آمریکا پدید آید. اکنون دیگر انتظار می‌رود که گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان مرجع صالح برای چنین اظهارنظراتی وزن و جایگاه اصلی خود را بازیابد. ‌ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آخرین گزارش خود را پیش از شروع اجلا‌س، طبق معمول، میان ۳۵ عضو شورا توزیع کرد.

در بخشی از این گزارش در خصوص پیشرفت کار مربوط به اقدامات حراستی در رابطه با ایران ابراز می‌شود که آژانس متاسفانه در قسمتی از مسائل اساسی باقیمانده پیشین، از نظر امکان وجود ابعاد نظامی در برنامه هسته‌ای ایران، نتوانسته است به تشخیص و تفکیک قابل قبولی برسد. مدیرکل ضمنا در مورد مدارک ارائه‌شده از سوی بعضی از اعضای آژانس اظهار می‌دارد که متاسفانه، هنوز اجازه نیافته است تا آن مدارک را برای پاسخگویی در اختیار ایران بگذارد. اشاره مدیرکل به گزارش‌هایی مربوط می‌شود که بنا به گفته مقامات آمریکایی شامل اسنادی است که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را مشکوک و توام با اهداف نظامی نشان می‌دهد. ایران نیز در پاسخ به این گزارش‌ها، پس از کامل شدن پاسخ به پرسش‌های کلیدی متعدد در چارچوب زمان‌بندی توافق‌شده با آژانس، طرح اتهامات بیشتر را یک نوع بهانه‌جویی تعبیر کرده و از پاسخگویی به پرسش‌های بی‌پایان آنها سر باز زده است. در مقابل اطلا‌عات حاصل از بازرسی‌های آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران، که باید به صورت اسناد محرمانه با آن برخورد شود، به روزنامه‌های غربی درز کرده که مورد اعتراض نماینده ایران در آژانس قرار گرفت. روزنامه‌های آمریکایی با استناد به این اطلا‌عات و به نقل از به <اصطلا‌ح> کارشناسان هسته‌ای خود، به داستان‌سرایی پرداخته و برنامه ساخت سه بمب اتمی را به ترتیب همزمان با ۲۰ ژانویه (روز انتقال قدرت به رئیس‌جمهور جدید آمریکا) ۱۰ فوریه (روز انتخابات عمومی اسرائیل برای تعیین نخست‌وزیر اسرائیل) و پایان سال ۲۰۰۹ اعلا‌م کردند. هرچند باور چنین تحلیل‌هایی آسان نبوده و کسی آن را جدی نمی‌گیرد اما چنین خبرسازی‌هایی برای سیاست‌های شکست‌خورده نومحافظه‌کاران و برای انجام اقدامات پیش‌دستانه آنان کافی به نظر می‌رسد.

اوباما رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، مواضع خود را در قبال برنامه هسته‌ای ایران پیشاپیش روشن ساخته است. سیاست اوباما به طور ساده یک گام به پس برای خیزشی بلندتر از همتای جمهوریخواهش ارزیابی می‌شود. او در عقب‌نشینی مورد نظرش عنوان کرده که مشوق‌های مورد نظر را فراتر از پیشنهادهای پیشین ارائه خواهد کرد تا در صورت عدم توافق با ایران، نظر موافق روسیه و چین را در شورای امنیت جلب کند. در آن صورت صدور قطعنامه‌های احتمالی شورای امنیت علیه ایران می‌تواند تاثیرات عمیق‌تری بر اقتصاد ایران وارد کند. این تاثیرات در کنار کاهش ۵۰ درصدی بهای نفت مشکلا‌ت حادتری را برای کشور رقم خواهد زد. البته تاکنون آشکار شده است که رویه ظاهری این مذاکرات، رسیدگی به پنهان‌کاری‌های هسته‌ای ایران است اما در واقعیت امر موضوعات بیشتری در حاشیه مذاکرات قرار خواهد داشت که ارتباط چندانی به روسیه، چین و حتی اروپایی‌ها ندارد و این موضوعات حاشیه‌ای از موضوعات متن هم مهم‌تر هستند. عناوین این موضوعات می‌تواند شامل دخالت آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد و حمایت‌های مستمر از رژیم کودتا، اشغال سفارت آمریکا در ایران، حمایت ایران از مردم فلسطین، لبنان و عراق، همکاری در حل و فصل منازعات افغانستان و ترافیک سنگین مواد مخدر از افغانستان به سایر نقاط دنیا باشد. اگر اوباما به شعار انتخاباتی <تغییر> خود در این مذاکرات هم متعهد باشد، باید از این پس منتظر نتایج متفاوتی از این مذاکرات بود. هشیاری و فرصت‌شناسی مذاکره‌کنندگان ایرانی در این جریان اهمیت بالا‌یی خواهد داشت زیرا با توجه به بحران‌های حاد و فزاینده آمریکا، موضوع هسته‌ای ایران سهمی در گشایش مشکلا‌ت جاری مردم آمریکا نخواهد داشت. اما همین موضوع کوچک به جهت تبلیغات پرحجمی که تاکنون روی آن صورت گرفته، در صورت مدیریت درست، می‌تواند به یک پیروزی بزرگ برای مردم ایران تبدیل شود.

محمدصادق ربانی

قائم‌مقام سابق سازمان انرژی اتمی ایران