ضربان قلبتون کند می زنه

دانستنی های پیس میکر, ضربان ساز دایمی قلب یا همان باتری قلب

عملکرد قلب براساس فعالیت مکانیکی که همان پمپاژ خون است، استوار است و فعالیت صحیح آن وابسته به فعالیت الکتریکی مناسب و قاعده‌مند قلب است...

فعالیت الکتریکی صحیح از کانونی به نام کانون دهلیزی شروع می‌شود که پس از انتقال از حفرات فوقانی قلب

تحت عنوان دهلیزها به کانون دهلیزی- بطنی رسیده و متعاقب آن پس از انتشار در سیستم هدایتی به نام باندهای هدایتی راست و چپ سبب حرکت انقباضی مناسب در حفرات تحتانی قلب به نام بطن‌ها می‌شود. بروز اختلال در هریک از مناطق مذکور می‌تواند به اختلال در عملکرد الکتریکی و به دنبال آن نابسامانی در فعالیت مکانیکی قلب منجر شود که خود عاملی خواهد بود برای کاهش برون‌ده قلب و بروز علایم بالینی نظیر خستگی، دردهای قفسه صدری، تنگی نفس و کاهش گذرای سطح هوشیاری که آن را تحت عنوان سنکوپ می‌شناسیم. اختلالات الکتریکی را تحت عنوان نامنظمی‌های کند و نامنظمی‌های تند قلبی تقسیم‌بندی می‌کنیم. در این مطلب سعی دارم تا نامنظمی‌های کند قلب و نحوه درمان آنها را به‌صورت گذرا مرور کنم و به سوال‌های مهم این مبحث پاسخ دهم.

ضربان‌ساز دایمی‌قلب یا پیس‌میکر قلبی یک وسیله الکترونیکی با وزن حدود ۳۰ گرم است که دارای یک باطری پرقدرت با مدارهای الکترونیکی و حافظه کامپیوتری است و قادر به تولید امواج الکتریکی است. این پالس‌های الکتریکی از طریق رشته‌های نازک به نام لید به عضله قلب منتقل می‌شوند. در صورت وجود انرژی کافی عضله قلب می‌تواند منقبض شده و تولید ضربان قلب کند. میزان انرژی موردنیاز برای انقباض عضله قلب و تعداد ضربان تولید شده توسط پیس‌میکر قابل‌بررسی و تغییر است که تحت‌عنوان آنالیز پیس میکر آن را می‌شناسیم.

● ضرورت‌های استفاده از پیس‌میکر

کاهش شدید ضربان قلب طبیعی در هر سطحی از مسیر تولید تا انتقال به بطن‌ها می‌تواند باعث بروز علایم بالینی شود. این اختلال می‌تواند گذرا یا دایمی ‌باشد و همچنین می‌تواند به صورت اولیه (مانند تاثیر سن در تخریب راه‌های هدایتی) یا ثانویه باشد که مورد اخیر غالبا متاثر از عللی مانند سکته قلبی یا مصرف دارو بروز می‌کند. در هر صورت با تشخیص پزشک معالج می‌توان از پیس‌میکر‌های دایم برای جبران کندی ضربان قلب بهره برد.

● انواع پیس‌میکر‌های دایم قلبی

پیس‌میکر‌ها را در یک تقسیم‌بندی کلی می‌شود به سه گروه زیر تقسیم کرد:

▪ پیس‌میکر‌های تک‌حفره‌ای: این باطری‌های قلبی حاوی یک سیم رابط با قلب هستند و تنها در یکی از حفرات قلب این لید جا خوش می‌کند که می‌تواند حفره فوقانی (دهلیز) یا حفره تحتانی به نام بطن باشد.

▪ پیس‌‌میکر‌های دوحفره‌ای: همان‌طور که از نام آن پیداست هر دو حفره دهلیزی و بطنی دارای یک سیم رابط با ژنراتور پیس‌میکر هستند و به همین دلیل عملکرد این نوع باطری‌ها تناسب بیشتری با عملکرد طبیعی قلب دارد.

▪ ضربان سازهای سه‌حفره‌ای: حتی دستگاه‌های شوک‌دهنده کاشتنی به نام ICD نیز خصوصیت ضربان‌سازی دارند که تشریح نحوه عملکرد آنها نیازمند توضیح جداگانه‌ای است.

● زندگی پس از تعبیه پیس‌میکر

روزهای اولیه پس از کاشت پیس‌میکر قلبی که غالبا در سمت چپ یا راست قفسه صدری است، بیمار مورد رادیوگرافی قفسه صدری و همچنین آنالیز و بررسی ضربان‌ساز قرار می‌گیرد که هدف از آن بررسی عملکرد صحیح پیس‌میکر است. لازم است که بیمار مراقب محل جراحی باشد و روند بهبود آن را بدون انجام اقدامات غیرضروری نظیر مالیدن پماد و... مشاهده کند و آن را خشک نگاه دارد. بعضی از پزشکان اجازه استحمام در روز سوم یا پنجم را می‌دهند که البته باید از هرگونه دستکاری روی محل جراحت اجتناب کرد.

به محض بروز هریک از علایم زیر باید به سرعت پزشک معالج در جریان قرار گیرد:

▪ افزایش ترشحات خونی و غیرخونی از محل جراحت پیس‌میکر

▪ ازهم‌گسیختگی محل جراحت

▪ تورم، گرمی‌ و قرمزی در محل تعبیه پیس‌میکر

▪ وقوع تب و لرز

به یاد داشته باشید کارت شناسایی که از بیمارستان دریافت می‌کنید حاوی نام و نام‌خانوادگی، مدل دستگاه و خصوصیات آن است و نوع شرکت سازنده و پزشک معالج را مشخص می‌کند. اگرچه بیمار می‌تواند به‌راحتی به حرکت بپردازد ولی موارد زیر را باید رعایت کند:

▪ نباید اجسام با وزن بیشتر از ۵-۴ کیلوگرم و بچه را بلند کند.

▪ بالا بردن دست از حد شانه مشکل‌ساز بوده و نباید صورت پذیرد.

▪ از کشیدن یا هل دادن اجسام سنگین باید اجتناب شود.

▪ در ۶ هفته نخست بعد از تعبیه پیس‌میکر، استفاده از بعضی ورزش‌ها نظیر تنیس، گلف و حتی بعضی از انواع شنا ممنوع است. قدم زدن و پیاده‌روی مانعی ندارد ولی از هرگونه برخوردهای فیزیکی و ورزش‌های رقابتی باید اجتناب شود.

اگرچه بیمار ممکن است در ماه‌های اول توجه فراوانی به پیس‌میکر و محل تعبیه آن داشته باشد ولی به مرور زمان به آن عادت کرده و آن را فراموش می‌کند. خوشبختانه امروزه سایز و ابعاد پیس‌میکر کاهش چشمگیری داشته است و امید می‌رود که در آینده نیز در عین حفظ قابلیت‌های دستگاه ابعاد آن نیز کوچک‌تر شود این نکته را باید در نظر داشت که بیماران دارای ضربان‌سازهای دایم می‌توانند همچنان زندگی فعالی را تجربه کنند. در حقیقت این افراد قادر به انجام بیشتر فعالیت‌های روزانه هستند و حتی بعضا پس از تعبیه پیس‌میکر به جهت بهبود، انرژی بیشتری برای انجام فعالیت و کار دارند. این دستگاه‌ها در زندگی زناشویی هیچ‌گونه اختلالی ایجاد نمی‌کنند.

● تداخلات الکترومغناطیسی چیست؟

تداخلات الکترومغناطیسی یا EMI در موارد زیر می‌تواند با ایجاد اشکال در مدارهای الکتریکی پیس‌میکر به آن آسیب برساند و حتی عملکرد صحیح ضربان‌ساز را دچار وقفه کند. منابع آن عبارتند از:

▪ تداخلات الکتریکی توسط دستگاه‌هایی که به خوبی ایزوله نشده‌اند.

▪ دستگا‌های الکتریکی که انرژی زیادی تولید می‌کنند مانند ژنراتور‌های صنعتی.

▪ دستگاه‌هایی نظیر دستگاه‌های جوش فلز و تولیدکننده قوس الکتریکی.

▪ تعدادی از دستگاه‌های تشخیص طبی مانند MRI، رادیوتراپی و دستگاه‌های کنترل کننده درد.

● کدام دستگاه‌های الکتریکی در بیماران دارای پیس‌میکر بی‌خطر است؟

بیشتر دستگاه‌هایی که در منزل استفاده می‌شوند چنانچه خراب نباشند منعی جهت استفاده ندارند. از این‌گونه وسایل می‌توان به این موراد اشاره کرد: اجاق‌های مایکروویو، سرخ‌کن‌های الکتریکی، چاقوی الکتریکی، مسواک‌های الکتریکی، تلویزیون، پتوهای برقی و در‌های گاراژ الکترونیکی. وسایلی که در محل کار هستند یا دستگاه‌های پزشکی در بیشتر موارد مشکل‌ساز نیست. رادیوگرافی قفسه صدری یا سونوگرافی، ماموگرافی یا CT scan منعی جهت استفاده ندارند.

● برخورد با محیط‌های حاوی تداخلات الکترومغناطیسی

بهترین کار در این مواقع، خارج شدن از محیط این تداخلات یا خاموش کردن دستگاه است. در فرودگاه می‌توان با نشان دادن کارت ضربان‌ساز دایم از دروازه‌های امنیتی عبور نکرد ولی حتی عبور لحظه‌ای نیز در بیشتر موارد مشکلی ایجاد نمی‌کند. از دیگر محیط‌هایی که باید بیماران دارای ضربان‌ساز دایمی‌ قلب با احتیاط تردد کنند، فروشگاه‌های مجهز به سیستم ضدسرقت الکترونیکی است. در هر صورت به هنگام بروز علایمی‌ نظیر سرگیجه و تپش قلب در چنین محیط‌هایی لازم است که به سرعت از محیط خارج شد و با پزشک معالج تماس گرفت.

دکتر امیرفرجام فاضلی‌فر

دانشیار قلب و عروق و الکتروفیزیولوژیست دانشگاه علوم پزشکی تهران