خرید سربازی

زمانی که رضاشاه نظام وظیفه را اجباری کرد، تنها هدف وی تشکیل ارتش منظم و گسترده نبود.
بخشی از هدف وی نابودی خرده فرهنگ‌ها و تشکیل زبان و آداب یک‌ شکل بود. حدود ۶۵درصد مشمولان نظام …

زمانی که رضاشاه نظام وظیفه را اجباری کرد، تنها هدف وی تشکیل ارتش منظم و گسترده نبود.

بخشی از هدف وی نابودی خرده فرهنگ‌ها و تشکیل زبان و آداب یک‌ شکل بود. حدود ۶۵درصد مشمولان نظام وظیفه مجبور بودند شش ماه ابتدای نظام وظیفه را به یادگیری تکلم زبان فارسی سپری کنند. البته در طول زمان این هدف کم‌کم رنگ باخت و تنها کلاس‌های عقیدتی و نظامی بخش آموزش سربازی را تشکیل داد. در اینکه امروزه سیستم سربازی بهینه نیست شکی نیست و به نظر می‌رسد بر پایه کارکرد نیروی نظامی که کیفیت کلاس‌های نظامی و امنیت است می‌توان شکل بهینه‌ای را پیدا کرد.

در میانه دهه ۷۰ به مدت دوسال نظام وظیفه طرح خرید خدمت سربازی را به اجرا گذاشت. به موجب این طرح خدمت سربازی به مبلغ ۵ میلیون تومان قابل فروش بود. به نظر این طرح بهینه نبود. فردی که خریدار سربازی بود با علاقه این مبلغ را می‌پرداخت و به این معنی بود که ارزش وقتش در دو سال آینده بیشتر از ۵ میلیون تومان است. در مقابل ستاد نیروهای مسلح و مخالفین فروش سربازی ادعا می‌کردند که افرادی که آن مبلغ را برای پرداخت ندارند مجبورند جای غایبین کار کنند یا استدلال می‌کردند که لباس سربازی نماد فقرا می‌شود. همچنین قویا استدلال می‌شد که مازاد نیرو وجود ندارد. اما همین طرح را می‌شد به نحوی تغییر داد که برای همه وضع بهتر شود. فرض کنید قسمتی از درآمد به خود سربازان پرداخت شود و تجهیزات جدید و امکانات رفاهی بهتر برای آنان تهیه شود. در این صورت حتما وضع سربازانی که نمی‌توانند سربازی را بخرند بهتر می‌شود. همچنین فرض کنید نظام وظیفه از همان درآمد به سربازان حقوق بدهد تا تعداد ماه‌های بیشتری را در سربازی بمانند در این صورت مشکل کسری سربازی نیز رفع می‌شود. بنابراین طرح فروش خدمت سربازی می‌تواند یک نقطه بهینه داشته باشد.

توجه به این نکته ضروری است که بحث فوق در مقام دفاع یا رد نظام وظیفه اجباری نیست. همچنین طرح فوق ادعا نمی‌کند که بهترین روش فروش سربازی قیمت ثابت دولتی است. شاید فروش خدمت سربازی به صورت حراجی بهینه باشد. این سوالی است که باید با طراحی بازار به جواب آن دست یافت. مورد فوق تنها مثالی است که چگونه می‌توان سیاستی اجرا کرد که بهینه باشد و وضع همه بهتر شود.

محمدحسین رحمتی

محقق در دانشگاه ایلینوی