سه شنبه, ۱۴ اسفند, ۱۴۰۳ / 4 March, 2025
امت واحده, از همگرایی تا واگرایی
آنچه می‌خوانید مقاله‌ای است با عنوان «امت واحده از همگرایی تا واگرایی» به قلم روحانی شهید نعمت الله پیغان که در زمان حیات ایشان در فصلنامه علوم سیاسی منتشر شده است. این شهید بزرگوار، كه دانشجوی دانشكده علوم حدیث شهر ری و در دوره كارشناسی ارشد مشغول به تحصیل بود در ۲۵ اسفند ۱۳۸۴ در منطقه تاسوكی توسط اشرار جهالت و تعصب به شهادت رسید.
در این مقاله نگرش قرآن به همگرایی و وحدت میان انسانها و عوامل بر هم زننده آن مورد بررسی قرار گرفته است. از دیدگاه قرآن، انسانها در آفرینش از یك گوهرند و وحدت دارند، یعنی همه از حضرت آدم به وجود آمدند، لیكن به سبب امتحان بشر و ظهور استعدادها و ظرفیتهای او و نیز حسد و دنیاطلبی، فرقهگرایی، تفرقه افكنیهای دشمنان و بدخواهان، القائات شیطانی، مسخره كردن متقابل افراد و گروهها، دادن لقبهای زشتبه یكدیگر و سوء ظن به یكدیگر، این وحدت فرو پاشیده است. قرآن كریم برای تحقق دوباره امت واحد، این مؤلفهها را پیشنهاد میدهد: اخوت بین مسلمانان، مودت مسلمانان، الفتبین مسلمانان، رحمت مسلمانان در قبال همدیگر، رافتبین مسلمانان، عفو، فضل، صفح، اصلاح، تعارف، احترام به سایر ادیان و پیامبران الهی و رد انحصارطلبی گروهی خاص در مورد خداوند.
● مقدمه
آیا انسانها ذاتا از یكدیگر بیگانهاند یا در ذات خود به همكاری و همگرایی تمایل دارند؟ در صورت همگرایی ذاتی انسانها، چه عواملی باعث تفرقه و واگرایی و فروپاشی وحدت می‌شود؟ به نظر میرسد با توجه به آموزههای اسلامی، دلایل فراوانی مبنی بر وجود زمینهها و عناصر همگرایی، وفاق، اتحاد و تعاون و در یك كلام امت واحده در انسانها وجود دارد كه در این مقاله به مطالعه و بررسی این موضوع میپردازیم.
منظور از «وحدت انسانها»، توحید اعتقادی و دینی و كنار گذاشتن اختلافات فكری و اعتقادی و سلیقهای میان آنها نیست، بلكه مراد این است كه با حفظ این اختلافات، نسبتبه هم همدلی پیدا كنند و به حقوق یكدیگر احترام بگذارند و مصالح متقابل را رعایت كنند. همچنین منظور از «وحدت امت اسلامی»، وحدت مواضع اعتقادی و فقهی و عدم بیان آنها نیست، بلكه مقصود این است كه نخست فرقههای اسلامی به طور صحیح یكدیگر را بشناسند، از مواضع فكری و اعتقادی هم كاملا مطلع شوند و برای حفظ و گسترش كیان اسلام از نزاعی كه قرآن كریم آن را نهی كرده «لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحكم» (۱) بپرهیزند و برای دفاع از ساحت قران و اصول ثابت و مشترك اسلامی، ید واحده باشند.
از دیدگاه قرآن كریم، انسانها وحدت در خلقت دارند، چون خداوند آنها را از «نفس واحده» آفریده است. «نفس» به معنای عین است و نفس هر شئیعنی عین آن شئ، و نفس انسان آن چیزی است كه قوام انسان به آن است و انسان به واسطه آن، انسان است و آن مجموع روح و جسم انسان در این دنیا و روح به تنهایی در برزخ است. (۲)
در آیات ذیل بر مفهوم نفس واحده تاكید شده است:
[۱. ] یا ایها الناس اتقوا ربكم الذی خلقكم من نفس واحدهٔ و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا كثیرا و نساء؛ (۳) ای مردم، از پروردگارتان پروا كنید، همو كه شما را از یك تن یگانه بیافرید و همسر او را هم از او پدید آورد و از آن دو مردان و زنان بسیاری پراكند.
علامه طباطبایی و فخر رازی معتقدند مراد از «نفس واحده» در آیه شریفه حضرت آدم علیه السلام و مراد از «زوجها» همسرش حواست كه این دو والدین انسانها هستند و خلقتحوا نیز از آدم علیه السلام است؛ بنابراین خلقت همه انسانها به حضرت آدم منتهی شده و وحدت در خلقت دارند. (۴)
محمد رشید رضا نیز با تاكید بر این كه همه انسانها از نفس واحده خلق شده‌اند و وحدت در خلقت دارند، میگوید: در این كه آن «نفس واحده» كیست، اقوال مختلفی است لكن منافاتی ندارد كه مراد حضرت آدم علیه السلام باشد. (۵)
فخر رازی در تفسیر آیه فوق میگوید: این امر كه همه انسانها از «نفس واحده» خلق شده‌اند میطلبد كه نوعی انس و اتحاد بین انسانها برقرار باشد تا موجب زیادتر شدن محبت و ترك تفاخر و تكبر بریكدیگر شود. (۶)
[۲. ] و هو الذی انشاكم من نفس واحدهٔ فمستقر و مستودع قد فصلنا الآیات لقوم یفقهون؛ (۷) و اوست كه شما را از تن یگانهای پدید آورد و آن گاه [شما را] قرارگاه و ودیعت گاهی است. به راستی كه آیات [خود] را برای قومی كه در مییابند به روشنی بیان كردهایم.
و محمدرشید رضا (۱۰) درباره این آیه می‌گویند: مراد از «انشاكم» در آیه شریفه، «خلقكم» است و به این معناست كه ذریه انسان با همه فزونی و گستردگیاش به حضرت آدم علیه السلام منتهی می‌شود و بعضی از این ذریه، خلق شده و در زمین مستقرند و برخی نیز هنوز به دنیا نیامدهاند و در صلبها و رحمها هستند و در آینده متولد خواهند شد. (۱۱)
همان طور كه بیان شد، طبق مفاهیم قرآن، همه انسانها از «نفس واحده» یعنی حضرت آدم خلق شده‌اند. از دیدگاه قرآن، این وحدت بشر در آفرینش، باید به وحدت در امتبینجامد؛ انسانها فطرتا با هم دوستی و الفت دارند و امتی واحد، متحد و همبسته را تشكیل میدهند.
قرآن كریم تشكیل امت واحد را یك برنامه وسیع و جهانی برای تحقق حكومت جهانی واحد میداند. برای تحقق این آرمان در ادیان مختلف به ظهور مصلح آخر الزمان نوید داده است كه وی این امت جهانی را بنیان مینهد. (۱۲)
● آیات «امت واحده»
در قرآن «امت» به چند معنا آمده است: (۱۳)
۱) ملتی كه دینی واحد دارند: «ان هذه امتكم امهٔ واحدهٔ». (۱۴)
۲) امتبه معنای جماعت: «و ممن خلقنا امهٔ یهدون بالحق و به یعدلون». (۱۵)
۳) امتبه معنای چند سال: «و لئن اخرنا عنهم العذاب الی امهٔ معدودهٔ». (۱۶)
۴) امامی كه پیشوا و مقتدای سایرین است: «ان ابراهیم كان امهٔ قانتا لله». (۱۷)
«امت واحده» در نه آیه قرآن آمده است كه این آیات را میتوان به سه دسته تقسیم كرد:
۱) دسته اول: آیاتی كه خطاب به پیامبران بوده و فرمان الهی را برای تشكیل امت واحد به آنان یادآور می‌شود و بیان میكند كه مردم به طور فطری و غریزی امتیگانهای هستند و سرشت آنها اقتضا میكند كه در این جهتحركت كنند، اما اختلافاتی كه پیش میآید آنان را به تفرقه میكشاند. تاكید بر وحدت فطری امتها در این آیات به این معناست كه پیامبران باید موانع این وحدت را بردارند. این دسته آیات هشدار میدهد كه تنها خدا شایسته سروری است و باید فقط او را عبادت كرد كه این خود میتواند موضع وحدت امت نیز باشد؛ سپس بیان میكند كه امتهای پیامبران در طور تاریخ عصیان كرده و به تفرقه كشیده شده‌اند؛ این آیات عبارتند از:
[۱. ] ان هذه امتكم امهٔ واحدهٔ و انا ربكم فاعبدون و تقطعوا امرهم بینهم كل الینا راجعون؛ (۱۸) این امتشماست كه امتی یگانه است و من پروردگار شما هستم، پس مرا بپرستید، ولی آنان در كار خود اختلاف پیدا كردند و همگی شان به سوی ما باز میگردند.
[۲. ] ان هذه امتكم امهٔ واحدهٔ و اناربكم فاتقون فتقطعوا امرهم بینهم زبرا كل حزب بما لدیهم فرحون؛ (۱۹) و همانا این متشماست، امتی یگانه و من پروردگار شما هستم، از من پروا كنید، ولی آنان در كارشان میان خود اختلاف و تفرقه یافتند، هر گروهی به آنچه در دست دارد شادمان است.
فخر رازی میگوید: مراد از وحدت امت، وحدت در دین است و مراد از دین، اصولی است كه مورد قبول همه شرایع است، مثل التزام به وجود ذات خداوند و صفاتش و امثال آن؛ بنابراین مختلف بودن شریعتهای پیامبران، خللی به وحدت امت وارد نمیكند، چون به هرحال پیروان همه شرایع به اصول واحدی ملتزم هستند. (۲۰)
۲) دسته دوم: آیاتی كه هر نوع مشیت جبرآمیز خداوند برای رسیدن به امت واحد را نفی میكند و نشان میدهد اراده خدا بر این تعلق گرفته كه انسان با انتخاب و اختیار خود به امت واحد برسد. دسته دوم چهار آیه را شامل می‌شود كه دو آیه از آن ویژه امتهای پیشین بوده و یك آیه شامل امت اسلام و امتهای پیشین است. این سه آیه ناظر به امت واحد بشری است، اما آیه چهارم ناظر به وحدت امت اسلام است.
این آیات عبارتنداز:
[۱. ] ولوشاء ربك لجعل الناس امهٔ واحدهٔ و لایزالون مختلفین الا من رحم ربك؛ (۲۱) و اگر پروردگارت میخواست، مردم را متیگانهای قرار میداد، ولی همچنان اختلاف میورزند مگر كسانی كه خداوند [بر آنان] رحمت آورد.
این آیه ناظر به امت واحد بشری است. علامه طباطبایی در اینباره میگوید: مراد از وحدت و اختلاف در این آیه، وحدت و اختلاف در دین است. (۲۲) فخر رازی نیز معتقد است این آیه ناظر به امت واحد بشری است. (۲۳) رشید رضا هم معتقد است این آیه ناظر بر امت واحد بشری است و علت عدم اتحاد، امتحان انسان است. (۲۴)
[۲. ] و لوشاء الله لجعلهم امهٔ واحدهٔ و لكن یدخل من یشاء فی رحمته و الظالمون مالهم من ولی و لانصیر؛ (۲۵) و اگر خداوند میخواست آنان را امتیگانهای قرار میداد، ولی هر كس را كه بخواهد در جوار رحمتش در میآورد و ستمكاران [مشرك] یار و یاوری ندارند.
این آیه نیز ناظر به امت واحد بشری است.
علامه طباطبایی و فخر رازی معتقدند در این آیه خداوند به پیامبر میفرماید كه اگر خدا میخواست همه مردم را یك امت قرار میداد با صفاتی یكسان به نحوی كه یا همه مؤمن باشند و وارد بهشتشوند و یا همه كافر باشند و وارد جهنم شوند، ولی سنت الهی این گونه است كه انسانها را آزاد بگذارد تا خود راهشان را برگزینند و آن گاه صالحان را از فاسقان جدا ساخته، صالحان را به بهشت و فاسقان را به جهنم وارد سازد. (۲۶)
[۳. ] ولو شاء الله جعلكم امهٔ واحدهٔ ولكن لیبلوكم فیما آتاكم فاستبقوا الخیرات... ؛ (۲۷) و اگر خداوند میخواستشما را متیگانهای قرار میداد، ولی [چنین كرد] تا شما را در آنچه به شما بخشیده استبیازماید.
خطاب آیه شامل هم امتهای پیشین و هم امت اسلام بوده و ناظر به امت واحد بشری است.
علامه طباطبایی و فخررازی و رشید رضا در تفسیر آیه می‌گویند: این آیه، ناظر به امت واحد بشری است، اما خداوند برای امتحان افراد بشر و تفكیك نیكان و بدان از یكدیگر، وحدت را در میان آنان ایجاد نكرد. (۲۸)
[۴. ] ولوشاء الله لجعلكم امهٔ واحدهٔ ولكن یضل من یشاء ویهدی من یشاء و لتسئلن عما كنتم تعلمون؛ (۲۹) و اگر خداوند یخواستشما را امتیگانهای قرار میداد، ولی هر كه را بخواهد بیراه میگذارد و هر كه را بخواهد به راه میآورد و از چون و چند آنچه كردید از شما خواهند پرسید.
این آیه ناظر به امت واحد اسلامی است.
علامه طباطبایی و فخر رازی در تفسیر این آیه بر این باورند كه خداوند پس از این كه در آیات قبلی به اختلافات میان مردم اشاره كرده، در این آیه میفرماید كه این اختلافات غرض الهی در امر خلقت را نقض نمیكند، اگر خداوند بخواهد اینان را امت واحد قرار میدهد ولكن این گونه نخواسته است تا هر كسی با اراده و خواستخود به سوی هدایتیا گمراهی برود و خداوند جزای عمل هر دو گروه را داده و آنان را در قبال اعمالشان باز خواست میكند. (۳۰)
۳) دسته سوم: آیاتی كه دلالت میكند انسانها در ابتدا امت واحدی بودند، سپس بین آنان اختلافاتی به وجود آمد و اتحادشان بر هم خورد. این آیات عبارتند از:
[۱. ] كان الناس امهٔ واحدهٔ فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین و انزل معهم الكتاب بالحق لیحكم بین الناس فیما اختلفوا فیه و ما اختلف فیه الا الذین اوتوه من بعد ما جاء تهم البینات بغیا بینهم؛ (۳۱) [در آغاز] مردم امتیگانهای بودند آنگاه خداوند پیامبران مژدهآور و هشدار دهنده بر انگیخت و بر آنان، به حق، كتاب آسمانی نازل كرد تا در هر آنچه اختلاف میورزند در میان آنان داوری كند و در آن اختلاف نكردند مگر كسانی كه به آنان دین و كتاب داده شده بود كه پس از آنكه روشنگریها نصیبشان شد از رشك و رقابتی كه با هم داشتند [به اختلاف دامن میزدند].
علامه طباطبایی و رشید رضا در تفسیر این آیه می‌گویند: بر اساس این آیه، مردم در آغاز در امور دنیوی و مادیات، امت واحدی بودند، یعنی همگی به نحو یكسان از مادیات بهرهمند بودند تا این كه با افزایش جمعیتبشر و گسترش نیازهای آنان، انسانها برای رفع نیازهای خود به همكاری متقابل پرداختند و این امر موجب اختلاف بین آنان شده است.
برای رفع این اختلافات خداوند پیامبران و قوانینی را در قالب شریعتبرای مردم فرستاد، لكن عدهای از اهل كتاب با آگاهی و از سر ظلم در شریعت الهی نیز ایجاد اختلاف كردند و موجب تفرقه مردم شدند؛ بنابراین از دیدگاه علامه طباطبایی و رشید رضا، امت واحدی كه قرآن حكایت میكند در امور دنیوی و مادیات واحد بودهاند. (۳۲)
فخر رازی نیز در تفسیر آیه میگوید: بر اساس این آیه مردم در ابتدا امت واحدی بودند، لكن در زمانهای بعدی اختلاف پیدا كردند كه این اختلاف به سبب حسد و نزاع عدهای در مادیات ایجاد شده است. وی در این كه وحدت این امت در چه بوده است، اقوالی را ذكر میكند و معتقد است قول مشهور این است كه در اعتقاد به حق و تبعیت از آن وحدت داشتهاند. (۳۳)
روحانی شهید نعمت‌الله پیغان
پینوشتها:
۱. انفال (۸) آیه ۴۶.
۲. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان (قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۹۴ق) ج ۸، ص ۱۳۵؛ فخرالدین محمد رازی، تفسیر كبیر (بیروت: دارالمعرفهٔ، ۱۴۱۴ق) ج ۸، ص ۶۴.
۳. نساء (۴) آیه ۱.
۴. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۴، ص ۱۳۵؛ فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج ۵، ص ۱۶۷.
۵. محمدرشید رضا، المنار (بیروت: دارالمعرفهٔ، ۱۴۱۴ق) ج ۴، ص ۲۲۳- ۳۲۶.
۶. فخرالدین محمدرازی، پیشین، ص ۱۶۷.
۷. انعام (۶) آیه ۹۸.
۸. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۷، ص ۲۲۸.
۹. فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج ۷، ص ۱۰۷.
۱۰. محمد رشید رضا، پیشین، ج ۷، ص ۶۳۸.
۱۱. آیات دیگری نیز در اینباره وجود دارد از جمله: اعراف (۷) آیه ۱۸۹ و زمر (۳۹) آیه ۶.
۱۲. عبدالله حامد، اختلاف در امت واحد (تهران: انتشارات قلم) ص ۲۴.
۱۳. محمدرشید رضا، پیشین، ج ۲، ص ۲۶۷.
۱۴. انبیاء (۲۱) آیه ۹۲.
۱۵. اعراف (۷) آیه ۱۸۱.
۱۶. هود (۱۱) آیه ۸.
۱۷. نحل (۱۶) آیه ۱۲۰
۱۸. انبیا (۲۱) آیه ۹۲- ۹۳.
۱۹. مؤمنون (۲۳) آیه ۵۲- ۵۳.
۲۰. فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج ۱۲، جزء ۲۳، ص ۱۰۵.
۲۱. هود (۱۱) آیه ۱۱۸.
۲۲. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۱۱، ص ۶۵.
۲۳. فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج ۹، جزء ۱۸، ص ۷۸.
۲۴. محمدرشیدرضا، پیشین، ج ۱۲، ص ۱۹۳.
۲۵. شوری (۴۲) آیه ۸.
۲۶. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۱۸، ص ۱۷؛ فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج۱۴، جزء ۲۷، ص۱۴۹.
۲۷. مائده (۵) آیه ۴۸.
۲۸. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۵، ص ۳۸۲؛ فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج ۶، جزء ۱۲، ص۱۴؛ محمدرشید رضا، پیشین، ج ۶، ص ۴۱۸.
۲۹. نحل (۱۶) آیه ۹۳.
۳۰. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۱۲، ص ۳۵۹؛ فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج ۱۰، جزء ۲۰، ص ۱۱۲.
۳۱. بقره (۲) آیه ۲۱۳.
۳۲. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۲، ص ۱۱۱؛ محمدرشید رضا، پیشین، ج ۲، ص ۲۷۶.
۳۳. فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج ۳، جزء ۶، ص ۱۲.
۳۴. یونس (۱۰) آیه ۱۹.
۳۵. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۱۰، ص ۲۸؛ فخرالدین محمد رازی، پیشین، ج ۹، جزء ۱۷، ص۶۴.
۳۶. محمدرشید رضا، پیشین، ج ۱۱، ص ۳۲۸.
۳۷. زخرف (۴۳) آیه ۳۳.
۳۸. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۱۸، ص ۱۰۵.
۳۹. سیدمحمدباقر حكیم، وحدت اسلامی (از دیدگاه قرآن و سنت)، ترجمه عبدالهادی فقهیزاده (تهران: تبیان، ۱۳۷۷) ص ۳۱.
۴۰. همان.
۴۱. انفال (۸) آیه ۴۶.
۴۲. سیدمحمدباقر حكیم، پیشین، ص ۱۱۷.
۴۳. صلاحالدین حسام، «وحدت و ضرورت آن»، وحدت مسلمین (دفتر كنگره جهانی ائمه جمعه و جماعات)، ص۵۱۳.
۴۴. بقره (۲) آیه ۲۱۳.
۴۵. مائده (۵) آیه ۴۸.
۴۶. روم (۳۰) آیه ۳۲.
۴۷. آلعمران (۳) آیه ۱۱۸.
۴۸. اسراء (۱۷) آیه ۵۳.
۴۹. حجرات (۴۹) آیه ۱۱.
۵۰. همان، آیه ۱۲.
۵۱. همان، آیه ۱۱
۵۲. همان، آیه ۱۲.
۵۳. همان، آیه ۱۰.
۵۴. آلعمران (۳) آیه ۱۰۳.
۵۵. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۳، ص ۳۷۱.
۵۶. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن (بیروت: دارالمعرفهٔ، ۱۴۱۸ق) ص ۵۳۲.
۵۷. روم (۳۰) آیه ۲۱.
۵۸. مریم (۱۹) آیه ۹۶.
۵۹. احمدبن فارس، معجم مقاییس اللغهٔ (قم: مكتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق) ج ۱، ص ۱۳۱.
۶۰. آلعمران (۳) آیه ۱۰۳.
۶۱. احمد بن فارس، پیشین، ج ۲، ص ۴۹۸.
۶۲. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۱۴، ص ۱۱۳.
۶۳. روم (۳۰) آیه ۲۱.
۶۴. فتح (۴۸) آیه ۲۹.
۶۵. ابن منظور، لسان العرب (بیروت: داراحیاء التراث العربی، ۱۴۱۶ق) ج ۵، ص ۸۲.
۶۶. حدید (۵۷) آیه ۲۷.
۶۷. سیدمحمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۱۹، ص ۱۷۳.
۶۸. فتح (۴۸) آیه ۲۹.
۶۹. احمدبن فارس، پیشین، ج ۴، ص ۵۶.
۷۰. حسین مصطفوی، التحقیق فی كلمات القران الكریم (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸) ج ۸، ص۱۸۱.
۷۱. شوری (۴۲) آیه ۴۰.
۷۲. احمدبن فارس، پیشین، ج ۴، ص ۵۰۸.
۷۳. بقره (۲) آیه ۲۳۷.
۷۴. احمدبن فارس، پیشین، ج ۳، ص ۲۹۳.
۷۵. حسین مصطفوی، پیشین، ج ۶، ص ۲۸۶.
۷۶. خلیلبن احمد فراهیدی، ترتیب كتاب العین، ج ۲، ص ۳۴۳.
۷۷. نور (۲۴) آیه ۲۲.
۷۸. ابن منظور، پیشین، ج۷، ص ۳۸۴.
۷۹. حجرات (۴۹) آیه ۹.
۸۰. انفال (۸) آیه ۱.
۸۱. حسن مصطفوی، پیشین، ج ۸، ص ۹۶.
۸۲. راغب اصفهانی، پیشین، ص ۳۳۴.
۸۳. حجرات (۴۹) آیه ۱۳.
۸۴. بقره (۲) آیه ۱۳۶.
۸۵. نساء (۴) آیه ۱۲۳.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست