نگاهی به شخصیت و حقوق زن در اسلام و سایر ملل

برخی از نویسندگان و گویندگان, در دفاع از شعار آزادی زنان و احقاق حقوق آنان به قدری راه اغراق و افراط را می پیمایند كه گویا مرد و زن هیچ وجه تمایزی در مراحل مختلف تعقل و تفكر, عواطف و احساسات, توان جسمی و ندارند دسته دیگر با صد و هشتاد درجه تفاوت, زنان را انسان نمی پندارند بلكه آنان را حیوان یا شیطان و ارواح خبیثه یا اشیایی ابزارگونه برای استفاده انسانها مردها می شناسند

در این نوشتار، نویسنده شمه‏ای از بینش مردمان پیشین، درباره زن را بیان می‏دارد . همچنین نگرش متجددان را پیرامون این نیم پیكره اجتماع به تصویر می‏كشد و از ظلمی كه گذشتگان در حق او روا داشته‏اند و بار سنگینی كه امروزیان بر جسم و روان لطیفش نهاده‏اند، شكوه می‏كند . یگانه راه سربلندی و نشاط او را مكتب رهایی بخش اسلاممی‏داند و در خاتمه، نیكبختی زن را در همه شؤون این دین متعادل، به رشته تحریر در آورده است .

حقوق زنان

یكی از بحثهای جنجال‏برانگیز و سفسطه‏آمیزی كه از قدیم الایام تاكنون در جوامع علمی مطرح و دچار نظریات افراطی و تفریطی شده، موضوع «حقوق زنان‏» است . برخی از نویسندگان و گویندگان، در دفاع از شعار آزادی زنان و احقاق حقوق آنان به قدری راه اغراق و افراط را می‏پیمایند كه گویا مرد و زن هیچ وجه تمایزی در مراحل مختلف تعقل و تفكر، عواطف و احساسات، توان جسمی و ... ندارند . دسته دیگر با صد و هشتاد درجه تفاوت، زنان را انسان نمی‏پندارند بلكه آنان را حیوان یا شیطان و ارواح خبیثه یا اشیایی ابزارگونه برای استفاده انسانها (مردها) می‏شناسند . چه خوش گفت‏حكیم بزرگ بشریت امام امیرالمؤمنین علیه السلام:

«لاتجد الجاهل اما مفرطا او مفرطا .»

آری جاهل و بی خبر از اسرار و نهفته‏ها و نگفته‏های وجودی انسان جز این نتواند بود كه یا راه افراط می‏پیماید و یا راه تفریط .

خوشبختانه كل مدعاها و پیشنهادهای افراط گرایانه طرفداران تساوی حقوق زنان و مردان، و نیز ادعاها و فرضیه‏های تفریط مآبانه رقبای آنان در ادوار پیشین جوامع بشری به مرحله اجرا در آمد و تجربه شد (حتی در برخی موارد، كامل‏تر و جامع‏تر) ولی ادامه نیافت و پایدار نماند . گویا تنها سر عدم موفقیت آن تجربه‏ها، ناهماهنگی آن آداب و مقررات با مقتضیات فطرت و ناهمگونی با سنت و خلقت در جهان فطرت بود . با توجه به این كه مرد و زن در انسانیت‏شریكند و در ویژگیهای جنبی از قبیل توانمندی جسمی و روانی و غیره متفاوت، برخی از اندیشمندان به مقتضای محدود بودن دایره فكر و اندیشه بشری منحصرا به مشتركات توجه كرده، در تمام حقوق و وظایف، معتقد به شركت و تساوی شدند و برخی دیگر فقط به ابعاد ویژه هر یك از این دو جنس توجه كرده، در تعیین حقوق و وظایف زنان راه تفریط پیمودند . غافل از این كه زن و مرد - به عنوان دو ركن سازنده و برپا دارنده جامعه - باید مانند نقش چشم و گوش و دست و پا و زبان - به عنوان اععضای فعال و مؤثر در كل بدن - عمل نمایند; یعنی مساوات چشم و گوش در مفید بودن برای بدن، اقتضا نمی‏كند كه چشم مانند گوش، باز و بی پرده بوده در معرض برخورد با انواع آسیبها مانند باد، آب، گاز و غیره قرار گیرد و یا زبان باید مانند دست، گشاده و بی پوشش باشد و این استدلال كه هر دو، عضو یك بدن می‏باشند پس چرا یكی باز است و دیگری بسته; یكی رو گشاده و دیگری پوشیده؟ ناقص و نارساست چرا كه هر یك، ویژگیها و كاركردهای مخصوص به خود دارند . در مقاطعی از تاریخ، زنان، پستهای درجه اول و مناصب ویژه‏ای را در صحنه حكومت، سیاست و اداره كشور خود دارا شدند و در برخی ادوار، پسران موظف به دادن نفقه به پدر و مادر نبودند ولی دختران مجبور به انجام این تعهد بودند حتی اگر موافق میل باطنی آنها نبود . همچنین مصریان به شدت، حرمت زنان را پاس می‏داشتند تا حدی كه چند شهبانو بر آنان فرمان می‏راندند . یكی از شرایطی كه در قباله ازدواج مردم مصر ثبت می‏شد; اطاعت كامل مرد از زن بود . به طور كلی، زن در مصر باستان، فرمانروای خانواده بود و مردان مجبور بودند دستمزد خود را بدون دخل و تصرف به خدمت‏بانوی خانه بیاورند و زنان حق داشتند آن را بدون اجازه شوهر خرج كنند (۲) و در برخی كشورها مدیریت نظامی در اختیار زنان بود و قراردادهای جنگ و صلح و آتش بس به امضای آنان می‏رسید .

و از آنجا كه چنین شیوه‏هایی در اداره امور كلان سیاسی و اقتصادی كشور و سرپرستی خانواده موفق نبود، به طور طبیعی و بدون فشار خارجی بار سنگین مدیریت‏خرد و كلان از دوش آنان برداشته شد (یا خود زنان آن را بر زمین نهادند) و مردان برداشتند و بر دوش كشیدند . از این رو مدیریت و مسؤولیت پذیری زن در این سطح، نه فقط از كشور متمدن و پیشرفته مصر به كشورهای دیگر سرایت نكرد و جهان شمول نشد، در خود مصر نیز پایدار نماند . در حدود سه هزار سال قبل از اسلام، زن مورد بی احترامی و تحقیر و تضییع حقوق قرار داشت و در تمام این مدت اكثر اقوام و ملل «چه پیشرفته و متمدن، چه وحشی و بی تمدن و چه نیمه متمدن‏» مانند یكدیگر به زنان نگاه می‏كردند و به طور یكنواخت‏با آنان رفتار می‏نمودند . در اغلب آیین‏های رایج در اقوام و ملل نیمه متمدن و حتی مترقی و متمدن قبل از اسلام، زن، انسانی بود بی اراده و تصمیم، بلكه برده وار در اختیار پدران، شوهران و فرزندان قرار داشت .

مقایسه

گرچه برای افراد مؤمن به حقانیت احكام اسلام و معتقد به حكیمانه بودن دستورات الهی قرآن، نیازی نیست كه آداب و رسوم اقوام و ملل یا دستورات سایر كتب و ادیان آسمانی پیشین بررسی و تبیین شود، ولی برای كسب اعتماد و اطمینان بیشتر به صحت و درستی احكام متقن اسلام، اشاره‏ای هر چند كوتاه به آداب و رسوم و مقررات سایر ملل و ادیان داشته باشیم تا با مقایسه اسلام با ادیان و ملل غیر اسلامی، قوت و استحكام حقوق زن در اسلام، روشنتر و واضحتر گردد .از نظر تاریخی، این مطلب مسلم است كه زن در دیدگاه غیر اسلامی، حتی در تفكر معاصر غرب - كه به زعم برخی، پیشرفته‏ترین نوع تفكرات جهان بشریت در غیر ادیان آسمانی است - ، به مراتب محرومتر و مظلومتر از مرد بوده و هست . تا جایی كه در برخی از قبایل، پس از مرگ شوهر، زن را می‏كشتند و در كنار قبر شوهر دفن می‏كردند و برخی دیگر، زن را زنده در گور شوهر دفن می‏كردند . (۳) زن در اقوام متمدن قبل از اسلام حق تملك داشت (به سبب ارث و غیره) اما حق تصرف در مال خود را نداشت (همچون كودك و دیوانه) . (۴)

نمونه‏هایی از برخورد ملتها با زن

هند

گرچه از روزگاران قدیم، هند دارای علم، تمدن و فرهنگ بود اما وضعیت زنان بهتر از ملل و اقوام دیگر نبود، بلكه همانند سایر ملتها، قبل از ازدواج; ملك و برده پدر و پس از ازدواج; برده و ملك شوهر بود و پس از مرگ او، زن با لباسهای فاخر و آرایش كرده همچون شب عروسی و زفاف، همراه با جسد مرده شوهرش زنده در آتش سوزانده می‏شد . از مردگان خود ارث نمی‏برد و بدون اذن و رضایت او، شوهرش می‏دادند . اقوام هندی معتقد بودند زن، سرچشمه گناه و سرمنشا سرشكستگی اخلاق و روحیات جامعه است و برای او، شخصیت مستقل انسانی قائل نبودند . (۵)

ایران

در ایران باستان، طبق آیین زرتشت‏خیانت زن موجب اعدام بود و در عهد ساسانیان این حكم تخفیف یافت‏به این صورت كه در اولین بار، زندانی و در صورت تكرار، محكوم به اعدام می‏شد . (۶)

مصر قدیم

پدران از شنیدن خبر ولادت پسر، خوشنود و از شنیدن خبر دختر، بسیار افسرده و ناراحت می‏شدند و رنگ چهره آنان تغییر می‏كرد . جالب این كه از ترس دختر بودن فرزند، برای شناسایی جنین، تجربیاتی داشتند و از این راه دختران را قبل از تولد سقط می‏كردند . مصریان قدیم با حرص تمام، اصرار بر خانه‏نشینی زنان داشتند و زنان هرگز نمی‏توانستند از خانه‏های خود بیرون آیند جز برای خدمتگذاری كاخها و خدایان و در نهایت‏خواری و پستی می‏زیستند .

یونان

زن یونانی نموداری از درك اسفل بود در اخلاق زندگی و در نهایت پستی و ذلت . در یونان قدیم، زن فاقد شخصیت اجتماعی بود و نقشی در تمدن درخشان آن عصر طلایی نداشت . و در خانه پنهان نگه داشته می‏شد و در مقطعی، به صورت عشرتكده‏ای سیار به عفت فروشی می‏پرداخت . یكی از مورخان یونانی می‏نویسد:

«باید نام زن هم مانند خودش در خانه محبوس باشد .»

«دموستن‏» خطیب معروف یونانی می‏گوید:

«ما زنان هوسران را برای لذت می‏خواهیم ... و همسران را برای فرزندان مشروع .»

---