زبان فارسی, یکه تاز عرصه تاریخ

هنگام پرداختن به زبان های دیگر در ایران به غیر از زبان های ایرانی به معنای زبان شناختی , وقتی صحبت از برنامه ریزی و تدوین کتاب درسی می شود, کوچک ترین دانشی در این حوزه نداریم

نوع نگاه به هویت ایرانی در یک نمونه بسیار مشخص، نگاه دکتر ذبیح الله صفاست به ویژه در کتاب تاریخ ادبیاتی که تألیف کرده است. نگاهی که لبه تیز حمله را در ستیز با اعراب، ترکان و مغولان گذاشته و به نظرم جنبه بسیار تندی دارد. درحالی که من نوع نگاه دکتر مرتضوی را تائید می کنم که در همان چالش های زبان فارسی و هویت ایرانی، یک نوع آینده نگری را می بیند. در رویارویی با فروپاشی که در مقابل هجوم اعراب داشتیم، از تلفیق زبان عربی، علوم اسلامی، قرآن، عرفان و ... یک روح تازه ای به زبان فارسی می دهد. به نظرم حتی حمله ترکان، تیموریان و ... باعث دمیده شدن روح جدید و روان شدن خون تازه ای در پیکر کهن زبان فارسی می شود. بنابراین زبان فارسی در یک دوره از چنین مباحث تند و تیزی گذشت و اکنون به یک سنتز معقول تری رسیده که این وضعیت با گذر از دشواری ها، فروپاشی ها و تحت اشغال بیگانگان همراه بود، اما با این حال گذشتگان ما تمام این دشواری ها را به فرصت تبدیل کردند.

عامل آذربایجانی نقش بسیار تعیین کننده در شکل گیری ناسیونالیسم جدید ایرانی دارد، در این میان تقی زاده، کاظم زاده ایرانشهر، رضازاده شفق و امثال این افراد را می بینید. ضمن اینکه در کنار آنها، دکتر محمود افشار یزدی نیز وجود دارد، دکتر افشاری که محمدامین رسول زاده به طعنه از وی به عنوان ترکان افشاری یاد کرده است، به عبارتی وی را نیز ترک می دانست. منظورم این است که در این دوره نیز مانند گذشته و در دوره غزنوی ها، سلجوقی ها، تیموریان و غیره باز هم همین عنصر ترک زبان ایرانی است که نقش عمده ای در شکل دادن به ناسیونالیسم جدید و معاصر ایران دارد. به زبان های ایرانی و لهجه های مختلف آن توجهی نمی شود. از طرفی در ایران لهجه های مختلف ترکی داریم و همچنین زبان عربی و آشوری که توجهی به آن صورت نمی گیرد؛ توجهی که منجر به شکل گیری دانشی درباره آن شود و در حال حاضر بهای این بی توجهی را می پردازیم. سال هاست به دلایلی خاص و به ویژه دلایل سیاسی بحث پرداختن به زبان های دیگر در ایران به غیر از زبان های ایرانی به معنای زبان شناختی هم مطرح شده، اما وقتی صحبت برنامه ریزی و تدوین کتاب درسی می شود، کوچک ترین دانشی در این حوزه نداریم. اگرچه آنچه درباره زبان فارسی داریم؛ بیشتر مدیون شرق شناسان هستیم. دکتر جواد هیات در سال ٦٥ کتابی با عنوان «سیری در زبان ها و لهجه های ترکی» تألیف و منتشر کرد که بسیار کتاب مهمی بود اما با بازتاب فوق العاده منفی مواجه شد، در حالی که کتاب بسیار عالمانه ای بود و به ویژه در این رابطه که گفته می شد در یک برهه ای ترکی سخن گفتن در ایران ممنوع بوده، اما هیات به خلاف آن پرداخته بود و در کتابش از صدها کتاب ترکی که در دوره پهلوی چاپ شده، نام برده است. اگرچه شاید چنین مسئله ای وجود داشته، اما این مسئله مقطعی بوده و بعدا به شکل چارچوب دیگری درمی آمد. به عبارتی ما هیچ وقت سیاست درازمدت (درست یا غلط) که به عنوان یک استراتژی ملی تلقی شود، درباره زبان و لهجه های ایرانی نداریم.

کاوه بیات

منبع: ایبنا