مزیت ها و محدودیت های صنعت گردشگری

با توجه به پتانسیل بالقوه گردشگری در ایجاد اشتغال به ویژه مشاغل و کسب وکارهای کوچک, مشارکت در برنامه های گردشگری می تواند فرصت های شغلی بی شماری برای جامعه گردشگرپذیر به دنبال داشته و گامی موثر در راستای تحقق معیشتی پایدار برای مردم به حساب آید

با توجه به پتانسیل بالقوه گردشگری در ایجاد اشتغال به ویژه مشاغل و کسب‏وکارهای کوچک، مشارکت در برنامه‌های گردشگری می‌تواند فرصت‏های شغلی بی‌شماری برای جامعه گردشگرپذیر به دنبال داشته و گامی موثر در راستای تحقق معیشتی پایدار برای مردم به حساب ‏آید. توسعه گردشگری در مناطق کمتر توسعه یافته منافعی دارد از قبیل:

‌ ارتقای مقام و جایگاه مردم ساکن مقصدهای گردشگرپذیر .

‌ افزایش حضور مردم محلی در مدیریت‏های سازمانی به عنوان تصمیم‌گیران کلیدی.

‌ افزایش تلاش فردی و مدیریتی مسوولانه به جهت رضایت روانی از مالکیت کسب‏ وکار خود.

‌ توانمندسازی جامعه محلی.

‌ اشتغال افراد ناتوان، پیر یا نوجوان، زنان، اعضای خانواده و به‌طور کلی افرادی که بیکار باشند باتوجه به مالکیت خانوادگی بر کسب ‏وکارهای گردشگری.

‌ افزایش بهره‏وری از طریق تحریک پتانسیل‏هایی که با وجود قابلیت غیرقابل انکارشان مورد بهره‏برداری قرار نگرفته‌اند.

اما سیاست‌های گردشگری تنها در صورتی موفق خواهند شد که بتوانند نابرابری‌های اجتماعی- اقتصادی را تا حد ممکن کاهش داده و اطمینان حاصل شود که این سیاست‌ها به شکلی صحیح و بی‌نقص قابلیت اجرا دارند. نکته قابل توجه آن است که در کشور ما اصولا بیشتر انتقادات از توسعه گردشگری متوجه نگرانی‌های فرهنگی و اجتماعی است. به حدی که در سال‌های اخیر، انتقادات درباره هزینه‌های توسعه‏ گردشگری به انتقاد درباره هزینه‌های فرهنگی‏ای که جوامع برخوردار از رواج گردشگری انبوه بین‌المللی متحمل می‌شوند، تغییر پیدا کرده است. به هر صورت حضور گردشگرانی که نسبت به فرهنگ و ارزش‌های مورد احترام مردم محلی، بی‏توجه و بی‌مسوولیت هستند، مخالفت‌ مردم محلی را با توسعه گردشگری برمی‌انگیزد. اما در کشورهایی که خواستار منافع اقتصادی گردشگری هستند پاسخ دولت‌ها به این مشکل را می‌توان در دو گروه از سیاست‌ها طبقه‌بندی کرد: یکی حمایت از کنترل گردشگری و دیگری جداسازی گردشگران.

به عنوان مثال در برخی کشورها ورود گردشگران را با توجه به ظرفیت تحمل (اجتماعی- کالبدی و سیاسی- فرهنگی) به طرق مختلف کنترل می‌کنند. شرایط خاصی برای ورود خارجیان مصوب می‌کنند و رفتارهای آنان را به دقت تحت نظر می‌گیرند. برخی دیگر اصولا مناطق خاصی را برای حضور گردشگران در نظر می‌گیرند و آن مناطق را از دید جوامع محلی استتار می‌کنند. مثلا در کشورهای اسلامی، سواحل خاصی را ایزوله می‌کنند تا گردشگران بتوانند فعالیت‏هایی را که با اعتقادات معمول مردم مغایرت دارد آزادانه انجام دهند.

اما صنعت گردشگری برای جمهوری اسلامی ایران آن‌طور که گفته‌اند «اکل میته» است. گردشگری بین‌الملل در سال‌های اخیر روندهای تازه‌یی را شاهد بوده است. این روندها عوامل کلیدی در تهیه برنامه توسعه و شیوه‌های گردشگری خواهند بود و توان برنامه‌‏ریز و سیاستگذار را در پیش‏بینی تقاضای انواع محصولات گردشگری افزایش می‌دهند. از نتایج این روندها می‌توان به چند مورد اشاره کرد: اول اینکه سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص ملی و رشد اقتصادی از بخش‌های سنتی اقتصاد (مانند صنایع تولیدی و کشاورزی) پیشی گرفته است. دوم، محاسبه هزینه- فایده گردشگری در اقتصاد دشوار است اما حساب اقماری گردشگری که از سوی سازمان جهانی تجارت طراحی شده به رفع این معضل پرداخته است. سوم، گردشگران به مسائل زیست‏محیطی و میراث فرهنگی، بیش از پیش توجه پیدا کرده‌اند. چهارم، توسعه فناوری‏های حمل‏ونقل و ارتباطات موجب ظهور مستمر فعالیت‏ها و مقصدهای نوین گردشگری شده است. پنجم، روندهایی مانند فراملی‏شدن گردشگری، حضور بیشتر سالمندان، حضور افراد دارای ناتوانایی‏های جسمی، گردش‌های آموزشی، افزایش گردشگران اشرافیت طلب، فرصت مناسبی برای تامین نیازهای آنها فراهم کرده است. ششم، با افزایش تقاضا برای گردشگری دریایی و افزایش تمایل به فعالیت‌های ماجراجویی و ورزشی در زمان گذران ایام فراغت، اشکال جدیدی از گردشگری به وجود آمده است.

هفتم، انگیزه اصلی همه کسانی که به سفر می‌روند، کشف واقعیت‌هایی ورای زندگی معمول‏شان است. از این نظر، به نوعی یک حرکت مذهبی انجام می‌دهند. با این نگاه اصولا بجز گردشگری مذهبی، شکل دیگری از گردشگری وجود ندارد. سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران به عنوان متولی این فعالیت مهم فرهنگی- اقتصادی می‌تواند برای ممانعت از تبعات ناخرسند توسعه گردشگری بین‌الملل، ضمن انعقاد تفاهمنامه‌هایی با کشورهایی که با ایران تبادل گردشگر دارند (مانند ترکیه، پاکستان، هند، امارات متحده عربی، مالزی، تایلند، عربستان صعودی، چین، سنگاپور و...) روند توسعه را تسهیل کرده و با سایر کشورها برای بهره‌برداری از تجربه‌های آنان وارد مذاکره شود.

حمید ضرغام بروجنی

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی