معلمی شغل یا عشق

جایگاه و منزلت معلم در اندیشه امام خمینی ره و مقام معظم رهبری مد ظله العالی

آموزش، از شئون الهی است و خداوند، این ویژگی را به پیامبران و اولیای پاک خویش ارزانی کرده است تا مسیر هدایت را به بشر بیاموزند و چنین شد که تعلیم و تربیت، به صورت یکی از سنت‌ های نیک آفرینش در آمد. معلمی، کرامتی سترگ و تحفه ‌ای آسمانی است که خداوند به انسان داده است. از زلال وجود معلم، نهال ‌های تشنه دانش، در کویر نادانی سیراب می‌شوند. ‏

معلمی در قرآن به عنوان جلوه‌ ای از قدرت بی ‌پایان الهی، نخست ویژه ذات مقدس خداوند تبارک و تعالی دانسته شده است و در آیات اول تا پنجم سوره علق، خداوند، خود را معلم می‌خواند. امام خمینی رحمه الله علیه در این مورد می‌فرماید: "معلم اوّل، خدای تبارک و تعالی است... . به وسیله وحی، مردم را دعوت می‌کند به نورانیت، دعوت می‌کند به کمال، دعوت می‌کند به محبت، دعوت می‌کند به مراتب کمالی که از برای انسان است." (صحیفه امام، ج ۹، ص ۲۹۱) ‏

در کلام ائمه معصومین (ع) نیز مقام و منزلت معلم جایگاه بسی عظیم دارد که احادیث ذیل این مدعا را اثبات می ‌نماید:

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمودند: "در میان صدقه ‌هایی که مردم می‌دهند، هیچ صدقه ‌ای ارزنده ‌تر از یاد دادن علم و دانش نیست."

امام علی علیه السلام نیز در این باره می‌فرمایند: "کسی که در مقام هدایت و آموزش قرار می‌گیرد، باید بیش از آموختن به دیگران، خود را پالایش روحی کند و ادبِ رفتاری ‌اش، بیش از ادب گفتاری‌ اش باشد."امام سجاد علیه السلام نیز فرمودند: "اگر معلم وظیفه معلمی را بداند و به آن عمل کند، خداوند نعمت دانش را بر او بیشتر خواهد کرد."

شرافت و مرتبت معلم زمانی اهمیت دارد که بتواند شأن خداوند و پیامبران را در وجود خود محقق سازد و پیوند انسان به هدف متعالی خلقت یعنی عبادت را برقرار سازد. لذا در این تعریف شهید مرتضی مطهری یکی از آن معلمان راستین است که اولاً با نگاه ترکیبی به همه معارف بشری نظر می‌کند و ثانیاً تمامی تلاش های علمی و عملی را مقدمه ای برای عبادت می‌داند و در این راه به مرحله سوم دینداری راه می‌یابد و با شهادت، عبادت عملی و علمی خود را کامل می‌سازد. شهید رجایی به معلمی عشق می‌ورزید و کلامش این بود که: "اشتباه کردم شغل معلمی را انتخاب کردم؛ چون مسئولیت آن خیلی سنگین است. اگر قرار باشد بار دیگر آزادانه شغلی را انتخاب کنم، باز همین اشتباه را تکرار می‌کنم." او همچنین می‌گفت: "معلمی شغل نیست؛ عشق است. اگر به عنوان شغل انتخابش کرده ‌ای، رهایش کن و اگر عشق توست، مبارکت باد."

● معلمی در کلام امام خمینی(رحمه الله علیه)

حضرت امام خمینی رحمه الله علیه درباره مقام معلم می‌فرماید: "نقش معلم در جامعه، نقش انبیاست؛ انبیاء هم معلم بشر هستند. نقش معلم، بسیار حساس و مهم است و مسئولیت بسیار زیادی دارد. نقش مهمی است که همان نقش تربیت است که اخراج من الظلمات الی النور است. معلم،

امانتداری است که [امانت او] غیر از همه امانت‌ هاست؛ انسان، امانت اوست.

امانت ‌های دیگر را اگر کسی خیانت به آن بکند، خلاف کرده است، اما امانت اگر انسان باشد، اگر خدای نخواسته به این امانت خیانت شد، یک وقت می‌بیند خیانت به یک ملت است، خیانت به یک جامعه است، خیانت به اسلام است. معلم، امانتدار نسلی است که تمام مقدّرات یک کشور، به آن نسل سپرده می‌شود و تربیت شما باید همراه با تعلیم باشد."(صحیفه امام، ج۹ ، ص ۲۹۱)‏

ایشان در جایی دیگر در مورد اهمیت شغل معلّمی و حساسیت کار آنان این طور می‌فرمایند:

"معلمان مقام خیلی بزرگی دارند و خیلی مسئولیت بزرگ. اگر معلمان ما کوتاهی کنند در تعلیم، مسئول هستند. معلمین هستند که می‌توانند مملکت را حفظ کنند - استقلال مملکت را. جوان‌ های ما، آنهایی که مقدرات مملکت به دست آنها خواهد بود، زیرا معلمین باید تربیت بشوند، اگر تربیت صالح شدند مملکت صالح به دست ما می‌افتد و اگر - خدای ناخواسته - تربیت‌ های غیر الهی شد مملکت از دست می‌رود. ( صحیفه امام، ج۷، ص ۱۶۲)‏

ایشان همچنین در مورد تأثیر فوق العاده مهم معلمان در تربیت جامعه و وظیفه اساسی و خطیر آنها در جامعه اسلامی فرمودند: "معلمان مدارس در هر جا هستند عنایتشان به این کودک‌ ها بیشتر باشد؛ که این کودک‌ ها امید آتیه مملکت ما هستند. با کودک ‌های امروز، انسان ‌ها و دانشمندان فردا درست می‌شود. اینها هستند که در آتیه مملکت ما را اداره می‌کنند و پس از ما اینها باید استقلال مملکت و آزادی را حفظ کنند. معلمان از این کودک‌ های نورس قدردانی کنند و این کودکان نورس را که آلوده نیستند به آن چیزهایی که ما بزرگ‌ ها آلوده هستیم، نگذارند آلوده شوند. تربیت‌ ها تربیت ‌های دینی باشد. اسلام، تمام آزادی‌ ها و استقلال‌ ها را بیمه می‌کند. بچه ‌های کوچک ما را اگر اسلامی بار بیاورید، استقلال و آزادی مملکت شما بیمه خواهد شد... (صحیفه امام، ج ۱۰ ، ص ۸۸)‏

امام خمینی(ره) همچنین درباره نقش کلیدی قشر معلمان در تربیت و تهذیب نسل آینده کشور و آثار فرهنگی آن تأکید می‌کنند که: "... باید دستگاه‌های آموزشی متعهد و دلسوز برای نجات کشور اهمیت ویژه ای در حفظ نوپایان و جوانان عزیزی که استقلال و آزادی کشور در آینده منوط به تربیت صحیح آنان است قائل باشند؛ و نیز از این رو است که نقش معلمان و اساتید در تربیت و تهذیب دانش آموزان و دانشجویان به عنوان اساسی ‌ترین و مؤثر ترین نقش مطرح می‌گردد و همه دیدید که گرایش آنان به شرق و غرب برای کشورمان چه فاجعه‌ها آفرید و دانشگاه‌ها را به صورت دژ محکمی برای خدمت به شرق و غرب درآورد و اکثریت قاطع شرق و غرب ‌زدگان این مملکت را به عنوان

فارغ التحصیل تحویل جامعه داد.اکنون بر معلمان متعهد و مسئول دبستانی و دبیرستانی است تا با کوشش خود جوانانی را تحویل دانشگاه‌ها دهند که با آگاهی از انحرافات گذشته دانشگاه، بر فرهنگ غنی و مستقل اسلامی- ایرانی تکیه کنند... (صحیفه امام، ج ۱۵ ، ص ۲۴۵)

● معلمی در کلام مقام معظم رهبری(مد ظله العالی)‏

مقام معظم رهبری در مورد اثر گذاری معلم در تربیت و روحیات افراد می‌فرماید: "شما [معلم‌ها] در سر کلاس، نه فقط درسی که می‌دهید، بلکه نگاهی که می‌کنید، اشاره‌ای که می‌کنید، لبخندی که می‌زنید، اخمی که می‌کنید، حرکتی که انجام می‌دهید و لباسی که می‌پوشید، بر روی دانش آموز اثر می‌گذارد. ما به خودمان که مراجعه می‌کنیم، عمیق‌ ترین احساسات و عواطف و حالات خودمان را اگر ریشه‌ یابی کنیم، در انتهای خط، یک معلم را مشاهده می‌کنیم. معلم است که ما را می‌تواند شجاع یا جَبان، بخشنده یا بخیل، فداکار یا خود پرست، اهل علم و طالب علم و فهم و فرهنگ، یا منجمد و بسته و پایبند به تفکرات جامد بار بیاورد. معلم است که می‌تواند ما را متدیّن، باتقوا، پاکدامن، یا خدای ناکرده بی بند و بار، بار بیاورد. معلم چنین نقشی دارد. این ارزش معلم است و این تأثیر معلم است."

ایشان در جایی دیگر درباره گرامیداشت مقام و منزلت معلمان و فواید انجام آن این چنین فرموده‌اند:

"اگر جامعه معلمان در یک کشور، عزیز و گرامی داشته شوند، این فقط عزیز داشتن یک عده از مردم نیست؛ این عزیز داشتن علم و تعالی و پیشرفت است؛ عزیز داشتن انسان است. اینکه در کشور از معلمان تجلیل می‌شود، صرفاً لفاظی و تعارف نیست؛ معنای این حرف ها و این گفتن ‌ها این است که فضای عمومی کشور قدر علم و تعلیم وآدم شدن و عالم شدن را بدانند؛ این حرف ها برای این است که کلاس درس، معلم درس و پدید‌ آورنده علم و درس، گرامی داشته شود. ملتی که قدر علم و آموزش و معلم و اهمیت فرهنگ را نداند، این ملت به هر کجا هم برسد، آسیب پذیر است؛ از لحاظ مادی هر رشدی هم بکند، قابل سرنگون شدن و شکست خوردن است."

ایشان در سخنان گهربار دیگری در این باره فرموده ‌اند: "دست توانای معلم است که چشم انداز آینده ما را ترسیم می‌کند. می‌بینید که امیر مؤمنان، مولای متقیان علی ‌(ع) می‌فرماید: من علمنی حرفاً فقد صیرنی عبداً؛ "هرکس چیزی به من بیاموزد، مرا بنده خویش کرده است. این بیان برای ما درس است تا معلمان، قدر خود را بدانند و تشخیص دهند که چقدر، وجود آنها در سرنوشت یک ملت مؤثر است."

مسعود فولادفر

کارشناس ارشد اندیشه سیاسی در اسلام ،پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی