وقتی جای عشق خالی است

تله فیلم «حرفه ای ها» اولین فیلم پوران درخشنده در تلویزیون است

پوران درخشنده را با سینمای کودک و نوجوان و رویکرد آسیب‌شناختی او در این حوزه می‌شناسیم. او گرچه در تله‌‌فیلم «حرفه‌ای‌ها» که نخستین فیلم تلویزیونی است همان رویکرد اجتماعی ـ تربیتی را در پیش گرفته، اما قصه‌اش را در یک گونه پلیسی ـ جنایی روایت می‌کند که شباهت چندانی با زبان سینمایی او نداشته و دست‌کم در مقایسه با آثار سینمای‌اش بشدت ضعیف و پرنقص است.

درخشنده در حرفه‌ای‌ها به سراغ شرکت‌های هرمی و تجارت الکترونیک رفته و با قصه‌ای که تعریف می‌کند دنیای پر از فریب و نیرنگ و خالی از عواطف انسانی این حرفه را دستمایه داستان‌پردازیش قرار می‌دهد. شخصیت اصلی داستان مردی میانسال به نام آذین با بازی داریوش فرهنگ است که مدیر یک شرکت هرمی بوده و از طریق کلاهبرداری به ثروت زیادی دست یافته است. در سکانس ابتدایی و پیش از تیتراژ از طریق فیلمی تبلیغاتی که ظاهرا برای قرار گرفتن در سایت اینترنتی شرکت تهیه شده این شخصیت در واقع خودش را برای مخاطب معرفی می‌کند. آذین به‌رغم ثروت باد‌آورده‌ای که دارد و در خانه‌ای مجلل زندگی می‌کند، اما بشدت تنهاست و سال‌ها پیش از همسرش به خاطر اختلاف بر سر سنتی و مدرن بودن جدا شده است. او از این خلأ عاطفی بشدت رنج می‌برد و همین نقطه‌ضعف فرصت خوبی به دست شریکش بیژن افراشته می‌دهد تا در یک نقشه از پیش طراحی شده او را فریب دهد و سرمایه‌اش را بالا بکشد.

حجم عمده قصه درباره فرآیند این کلاهبرداری است و در حالی که آذین خود را بشدت باهوش و زیرک می‌داند از طریق همین ضعف عاطفی به زمین می‌خورد. فیلم به واسطه همین موقعیت معمایی تا حدودی از ریتم مناسبی برخوردار است، اما فضاسازی‌ها و منطق روایت بشدت مخدوش بوده و از کارگردان باسابقه‌ای مثل درخشنده انتظار نمی‌رود تا این حد سرسری از کنار قصه‌گویی منطقی بگذرد و نه‌تنها در ترسیم شخصیت‌های قصه، بلکه در موقعیت‌سازی‌های درام، دم‌دستی عمل کند تا دست‌کم مخاطب از خود قصه جلو نزند و در تشخیص گره داستانی پیشقدم‌تر از کارگردان نشود.

صحنه مواجهه آذین با دخترش فاقد کمترین میزان باورپذیری و حتی منطق صوری است و هیچ مخاطبی نمی‌تواند قبول کند آذین با سارا صرفا در اولین برخورد و پرسش از این‌که تو پدر من هستی یا دختر من هستی به این نسبت پدر و دختری خاتمه داده و بپذیرند حقیقت همین است. چطور ممکن است فردی مثل آذین که یک کلاهبردار حرفه‌ای است و به اصطلاح مو را از ماست می‌کشد با اعتراف ساده یک دختر که من دخترت هستم، این مساله را قبول کند و به دنبال هیچ مدرک و سندی برای اثبات این ادعا نباشد! این در حالی است که آذین یکی از رمزهای موفقیت کارش را در این می‌داند که به هیچ‌کس اعتماد نکند و حتی این راز را به سارا نیز آموزش می‌دهد. در فیلم نشانه‌های زیادی در شخصیت‌پردازی آذین به کار رفته تا او را فردی زیرک و هوشمند نشان دهد که بسادگی فریب کسی را نمی‌خورد چه برسد به این‌که در پایان کار متوجه شویم او کلاه بزرگی سرش رفته است؛ ضمن این‌که تجربه و البته منطق روان‌شناسی آدم‌ها نشان می‌دهد حتی خلافکارترین انسان‌ها نیز هرگز مایل نیستند فرزندانشان در مسیر اشتباهی قدم بگذارند چه این‌که شیوه‌های کلاهبرداری را به آنها آموزش دهند، در حالی که در صحنه‌های بعد شاهد هستیم آذین چگونه به سارا راه‌های کلاهبرداری را به شیوه عملی آموزش می‌دهد و حتی از او به عنوان یک عنصر مهم در یک کلاهبرداری بزرگ استفاده می‌کند! آذین حتی بعد از این‌که متوجه می‌شود سارا در کلانتری، پرونده داشته و سابقه خلافکاری دارد نسبت به این مساله واکنشی نشان نمی‌دهد و همه اینها به عنوان غرق‌شدن او در لذت پدر شدن توجیه شده تا بر مفهوم اصلی قصه به عنوان درونمایه اصلی داستان تاکید شود. این‌که فردی با داشتن ثروت کلان و همه امکانات رفاهی زندگی بدون عشق و حضور گرم خانواده آرامش نداشته و احساس خوشبختی نمی‌کند.

در مقابل به نظر می‌رسد درخشنده در ترسیم شخصیت افراشته و نسبت دراماتیک آن با منطق قصه بهتر عمل می‌کند و شاید کمتر مخاطبی حدس بزند شخصیت چاپلوسی که دائم زیر سایه آذین بوده و طفیلی او به نظر می‌رسد آدم زندگی مثل آذین را دور بزند و با نقشه از پیش تعیین‌شده ثروت او را بالا بکشد.

حرفه‌ای‌ها در یک فضای شیک و با زیبایی‌شناسی بصری مدرن روایت می‌شود و رفتارشناسی شخصیت اصلی قصه یعنی آذین چندان تناسبی با شمایل فرهنگی ما ندارد. با این حال، فیلم توانسته تا حدودی ریتم منطقی خود را حفظ کرده و بازی خوب داریوش فرهنگ به آن قوام بیشتری بخشیده است. گرچه حرفه‌ای‌ها با فضای داستانی و دنیای سینمای پوران درخشنده فاصله دارد، اما در لایه‌های درونی‌تر خود می‌تواند وامدار همان رویکرد تربیتی و آسیب‌شناسی اخلاقی ـ اجتماعی باشد که این کارگردان در سینما دنبال می‌کند. در اینجا نیز مفهوم اصلی قصه بر تاثیرات نبود خانواده و کارکردهای عاطفی آن در زندگی یک انسان روایت می‌شود و این‌که شاید با رفاه و ثروت بتوان آسایش بیشتری فراهم کرد، اما آرامش واقعی در کنار عشق و محبت فراهم می‌شود.

سیدرضا صائمی