سنت های الهی

▪ پرسش:
در آموزه های دینی گفته شده که حرکت جوامع انسانی همانند عالم طبیعت براساس یک سلسله قوانین و سنت های لایتغیر صورت می گیرد. لطفاً برخی از مهم ترین سنتهای الهی را به نحو اجمال …

پرسش:

در آموزه های دینی گفته شده که حرکت جوامع انسانی همانند عالم طبیعت براساس یک سلسله قوانین و سنت های لایتغیر صورت می گیرد. لطفاً برخی از مهم ترین سنتهای الهی را به نحو اجمال بیان کنید؟

ـ پاسخ:

بحث سنت های الهی در رفتارهای فردی و اجتماعی انسان، بسیار مهم و حیاتی و گسترده است. معرفت و شناخت این سنتها یکی از موثرترین و تعیین کننده ترین رموز موفقیت و سربلندی انسان در مواجهه با پدیده های مختلف جهان هستی به شمار می آید. در اینجا به نحو اجمال به برخی از مهم ترین سنتهای حاکم بر رفتار فردی و اجتماعی انسان می پردازیم.

اهمیت شناخت سنتها

در انسان شناسی قرآن کریم، بر حیات انسان ها یک سلسله قوانینی حکومت می کند که قرآن از آنها به سنت های الهی تعبیر می کند، همان گونه که در عالم طبیعت قوانینی حاکم است که تخلف ازآنها محال است، مثل قانون جاذبه یا جوش آمدن آب در صد درجه و ... همچنین بر حیات فردی و اجتماعی انسان ها نیز یک سلسله قوانین و سنت هایی حکومت می کند که تخلف ناپذیر است. شناخت این سنت ها برای انسان ها هدایتگر و راهگشا است. ازنظر جهان بینی اسلامی عامل هستی، واحد زنده و باشعور بوده و با حیات انسان ها در رابطه تاثیر وتاثر متقابل است. اعمالی که انسان انجام می دهد، در عالم تاثیر گذارده و موجب عکس العمل هایی می شود. اگر اعمال انسان خوب و مثبت و از سر راستی و صدق باشد، موجب یک سلسله عکس العمل های خوب از ناحیه مبدا هستی در زندگی افراد خواهد شد و اگر اعمال انسان منفی و ظلم و فساد و بی عدالتی و دروغ و فریب باشد، عامل هستی واکنش منفی ازخود نشان خواهد داد. بنابراین چنین نیست که فرد یا جامعه ای دست به فسق و فجور یا تبهکاری و قساوت و سنگدلی بزند، ولی از هجوم مصایب و بلیات درامان باشد یا فرد و جامعه ای متقی و پرهیزکار و خالص و بی ریا باشد و در عین حال از نعمت های الهی محروم گردد. بنابراین شناخت این سنتها برای انسان ها حیاتی و سرنوشت ساز است.

مفروضات

الف) حاکمیت سنت های الهی مغایر آزادی و اراده و اختیار انسان ها نیست. از دیدگاه جهان بینی اسلامی هیچ گاه پذیرش سنت های الهی به معنای نفی نقش اراده انسان در تغییر جامعه و تاریخ نیست، چرا که انسان با اختیار خویش زمینه اجرای سنت های الهی را فراهم می سازد. به گفته شهید محمد باقر صدر (ره) سنت های الهی از زیردست انسان ها جریان می یابد.

ب) سنت های الهی عام و غیر قابل تبدیل و تحویل هستند. یعنی اگر افراد جامعه ای بر اثر اعمال و رفتار خود در مسیر یکی از سنت های الهی قرار گیرند و سرنوشت خاصی در مورد آنها قطعیت پیدا کند، امکان ندارد سرنوشت دیگری حاکم بر حیات آنها شود. سنت های الهی نه به کلی عوض می شود (تبدیل) و نه حتی کم و زیاد و خفیف و شدید می شود (تحویل) چنان که می فرماید: سنه الله التی قدخلت من قبل، ولن تجد سنه الله تبدیلا (فتح -۳۲) سنت الهی از قبل چنین بوده است و سنت الهی تغییر نخواهد کرد.

ج) برخی از سنت ها بر حیات فردی انسان ها حاکم است و برخی دیگر به حیات اجتماعی انسان ها مربوط می شود.

د) برخی از سنت ها بر برخی دیگر حاکمیت دارند؛ یعنی اگر زمینه اجرا و تحقق سنتی از میان برود، سنتی دیگر جایگزین آن خواهد شد. به طور مثال یکی از سنت های الهی، عذاب قطعی کفار و مجرمان است، مگر آن که توبه کنند و به مسیر حق رهسپار شوند. در این حالت توبه حاکم بر سنت قبلی شده و از اجرای آن جلوگیری می کند:«ما کان الله مفدبهم و هم یستغفرون» (انفال-۳۳) اگر استغفار کنند، خدا آنها را عذاب نخواهد کرد.