نیازی به واردات پنبه نداریم

گفت وگو با مهندس علی رضا مهاجر ـ مدیر کل دفتر پنبه و دانه های روغنی وزارت جهاد کشاورزی

▪ در حال حاضر وضعیت تولید پنبه در کشور چگونه است؟

ـ دلایل مختلفی برای کاهش تولید پنبه در کشور وجود دارد. عدم صادرات پنبه یا به عبارتی عدم حمایت از صادرات پنبه در گذشته (۱۰ سال پیش) و عدم حمایت همه جانبه از تولید پنبه در داخل کشور مانند سایر کشورها، باعث شد پنبه در سال ۸۳ و ۸۴ از پنبه‌کاران ایرانی خریداری نشود و پنبه روی دست آنها باقی بماند. با این‌که بیشتر از نیاز تولید کرده بودیم اما حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار تن محلوج پنبه بدون پرداخت تعرفه از خارج کشور وارد شد و همین امر موجب کردید که در سال ۸۵ کشاورزان از کاشت پنبه خودداری نمایند.

▪ بحران پنبه از چه زمانی شروع شد؟

ـ از زمان واردات آن یعنی سال ۸۳، پیش از آن نیازی به واردات نداشتیم، هر چند در حال حاضر هم نیازمند واردات نیستم. یعنی پنبه جزء محصولاتی است که همیشه تولید آن بیش از نیاز می‌باشد.

▪ پنبه کاران با چه مشکلاتی مواجه هستند؟

ـ پنبه محصول پر مشقتی است، طول زمان کاشت و برداشت آن طولانی می‌باشد و در زمین بیشتر از یک محصول نمی‌توان کاشت، کشاورز پنیه کار نیز ۹ ماه در سال به‌روی این محصول زحمت می‌کشد طبیعی است باید به اندازه زحماتش درآمد هم داشته باشد که معمولاً در سیستم قیمت‌گذاری کشور این موضوع رعایت نمی‌شود و به‌همین دلیل کشاورزان با توجه به‌سایر محصولات علاقه‌ای به کشت پنبه از خود نشان نمی‌دهند.

▪ وزارت جهاد کشاورزی چه مساعدت‌ها و تسهیلاتی برای پنبه کاران در نظر گرفته است؟

ـ همان‌طور که اشاره شد مشکلات متعددی برای کاهی محصولات پنبه وجود دارد بعضی از مسائل مانند برداشت محصولاست که به‌صورت دستی، کند، پرهزینه و طاقت فرسا می‌باشد. وزارت جهاد کشاروزی در این راستا تصمیم گرفته که برداشت دستی و سنتی را به برداشت امروزی و مدرن با استفاده از ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های جدید تبدیل نماید، لذا اقدام به واردات کمباین برداشت محصول پنبه نموده است که امسال در گرگان آن را مورد آزمایش قرار دادیم که به نتایج مطلوبی هم دست یافته‌ایم. اگر این اتفاق بیافتد حدود ۲۰ درصد از هزینه‌ای کاشت، داشت و برداشت پنبه کاهش پیدا می‌کنند. اقدام بعدی وزارت جهادکشاورزی، در مورد افزایش تولید در سطح می‌باشد. در حال حاضر کشور ما جزو کشورهای توانمند تولید کننده پنبه است به‌طوری که در میان ۲۰ کشور رتبه ۸ و ۷ را به خود اختصاص می‌دهد. اما می‌خواهیم سطح خود را به کشورهای با رتبه بالا برسانیم لذا در مؤسسه تحقیقاتی پنبه کشور وزارت جهاد کشاورزی تکثیر اقلام پر محصول و با کیفیت را مورد توجه قرار داده‌ایم. امسال قصد داریم بذور تولید شده را دلینته نمائیم. بذوری که تاکنون میان کشاورزان تقسیم می‌شد کرک داشتند و این ترک مانع خوب سبز شدن بذر پنبه می‌شد و میزان مصرف بذر را بالا می‌برد از سوی مانع ضدعفونی بذرها هم می‌شد و جهت مقابله با آفات و بیماری‌های پنبه، ما را دچار مشکل می‌کرد لذا ۴ کارخانه دلینته یا کرک‌زدا در گرگان، کاشمر، داراب و اردبیل که مدت‌ها مورد استفاده قرار نگرفته‌اند را در نظر گرفته‌ایم و تاکنون ۲ کارخانه را فعال کرده‌ایم و مابقی نیز فعال خواهند شد. تصمیم داریم کل بذوری که به کشاورز می‌دهیم دلنته شوند و با قیمت پائین و پرداخت یارانه به آنان ارائه دهیم.

نکته دیگر این که کارخانجات نساجی از نوع بسته‌بندی پنبه تولیدی کشور ناراضی بودند و تا اندازه‌ای نیز حق را به آنها می‌دهیم. ما نیز تصمیم گرفتیم این نقیصه را برطرف کنیم. لذا کلیه کارخانجات پنبه پاک‌کنی را مؤظف کردیم که تمام روپوش‌های عدل پنبه و میل‌گردهای مورد استفاده که زنگ زده بودند را تعویض نمایند. خوشبختانه اکثر کارخانجات پنبه پاک کنی این اقدام را انجام دادند.

تغییر روپوش عدل‌ها دو امتیاز بزرگ داشت. نخست این که روپوش‌هائی که تا امسال مصرف می‌شد کنفی بودند که پرزهای کنف وارد پرزهای پنبه می‌شد و موجب کاهش الیاف پنبه می‌گردید. این امر حتی رنگرزی و نخ‌ریسی را دچار مشکل می‌کرد. دوم این که در کشور کنف تولید نمی‌شود و جهت استفاده از آن کنف وارد می‌شد با تعویض روپوش‌های کنفی به روپوش‌های پنبه‌ای تولید داخل، مانع خروجی ارز از کشور شدیم. در ضمن از همین پنبه تولید داخل که برای پارجه بافی مناسب نیست روپوش‌های عدل پنبه تولید گردید.

این امر موجب استقبال صنعت‌گران نساجی شد، اگرچه در ابتدا با مقاومت کارخانجات پنبه پاک‌کنی مواجه شدیم و حتی علیه بنده نیز جوسازی‌هائی صورت گرفته‌ام به خواست خدا و تلا ش همکاران توانستیم این اقدام را انجام دهیم و از امسال عدل‌های پنبه استاندارد شد.

▪ ممکن است آماری از میزان تولید پنبه در کشور و نیاز به واردات آن ارائه دهید؟

ـ میزان نیاز صنعت نساجی ۱۳۵ هزار تن پنبه محلوج است. یعنی اگر ۱۶۰ هزار هکتار پنبه داشته باشیم نیاز داخل کشور تأمین خواهد شد. در سال‌های گذشته بیش از این میزان پنبه در کشور تولید می‌شد، اما به‌دلیل عدم اتخاذ سیاست‌های صحیح و تمایل صنعت نساجی به خرید با قیمت پائین از کشاورزان، مازاد تولید در دست کشاورزان باقی می‌ماند.

دولت‌های دیگر با توجه به این‌که پنبه محصولی پر مشقت است و برای رقابت آن با سایر محصولات زراعی به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم یارانه (در تولید و در صادرات) پرداخت می‌کنند. یارانه‌های مستقیم که رقمی را به‌عنوان یارانه به کشاورزان اختصاص می‌دهند. یارانه‌های غیر مستقیم که در قالب ارائه کود، سم، بذر، ماشین‌آلات و... صورت می‌گیرد. تمام کشورها به تولید پنبه کمک می‌کنند و در صادرات نیز ثارانه مستقیم پرداخت می‌نمایند اما متأسفانه به غیر از مسائل خیلی جزئی در ایران این یارانه پرداخت نمی‌شود به‌همین دلیل قیمت جهانی محلوج پنبه از قیمت داخلی نسبتاً کاهش پیدا کرد.

نکته دیگر بحث خرید داخل از خارج کشور به‌صورت یوزانس می‌باشد. این مسأله باعث شد صنعت نساجی، پنبه تولید خارجی را به بهانه کیفیت بالای آن خریداری نماید، البته تولید داخل هم با کیفیت می‌باشد اما چون بهانه‌ای برای واردات وجود نداشت این بهانه برای صنعت نساجی ایجاد شد، دلیل اصلی آن پائین بودن قیمت محصولات خارجی و پرداخت به صورت یوزانس بود که خرید را از خارج انجام می‌دادند و سال بعد هزینه آن پرداخت می‌شد و بدین صورت از محل فروش آن محصول در داخل به تجارت و... می‌پرداختند.

صنعت نساجی به بهانه‌های متعددی تولید داخلی را خریداری نکردند و کشاورزان با خسارتی مواجه شدند. یکی از بهانه‌های صنعت نساجی در مورد پنبه تولید داخل، طول الیاف آن است به‌طور کلی ۳ نوع طول الیاف وجود دارد که عبارتند از طول کار بلند، کوتاه و متوسط، طول تار بلند معمولاً ۳۳ میلیمتر به بالاست این الیاف در بعضی از کشورها مانند مصر و آمریکا به میزان کم تولید می‌شود زیرا قیمت گزافی دارند. یعنی تولید می‌شود زیرا قیمت گزافی دارند. یعنی پنبه الیاف طول تار بلند حداقل ۵/۲ و حداکثر تا ۵/۳ دلار است. (یک کیلو پنبه طول تار بلند حدود ۳۰/۲ تا ۴۰/۳ سنت می‌باشد).

در صورتی که پنبه طول تار متوسط که اکثر تولید کنندگان دنیا از جمله ایران را تحت پوشش قرار می‌دهد، حدود ۲/۱ تا ۳/۱ دلار است. طبق آزمایشات انجام شده کل پنبه وارداتی به شکور به بهانه طول تار بلند حدود ۲۸ تا ۳۰ میلیمتر است یعنی مشابه پنبه داخلی اما در اظهارنامه معمولاً پنبه طول تار بلند می‌نویسند که تعرفه‌ای پرداخت نکنند. از گمرک اسناد و مدارک این مسأله را گرفتیم و همه را متقاعد کردیم که این اتفاق افتاده است، لذا تعرفه ۲۰ درصدی (طول تار متوسط) را به ۱۵ درصد کاهش دادیم، اما تفکیکی میان پنبه طول تار بلند و متوسط صورت نپذیرفت، زیرا امکان تولید پنبه طول تار بلند در ایران وجود ندارد. نخی که از این نوع پنبه به‌دست می‌آید برای پارچه‌های بسیار گران‌قیمتی مصرف می‌شود که صنعت نساجی ما توان خرید آن را ندارد.

واقعیت این است که صنعت نساجی به‌دنبال صفر کردن تعرفه‌ها هستند، اگر اتفاق رخ دهد، با چالش بسیار عظیمی مواجه خواهیم شد. به‌طوری که پنبه در کشور از بین خواهد رفت، ۱۰۶ کارخانه پنبه پاک‌کنی دچار خسارات جبران‌ناپذیری می‌شوند، صنایع دفاعی کشور که نیاز شدیدی به پنبه دارد با بحران مواجه می‌گردد، کارخانجات روغن‌کشی، صنعت دام و طیور، صنایع مبلمان‌سازی و به‌طور کلی ۷۰ تا ۸۰ صنعتی که از ضایعات، الیاف، کنجاله، کرک، لینتر، زیرجینی و... پنبه استفاده می‌کنند دچار بحران می‌شوند. در دنیا هیچ محصول طبیعی به اندازه پنبه اشتغال‌زا نیست و مواد اولیه سایر صنایع را تأمین نمی‌نماید.

▪ به رقیبان محصولات پنبه مانند گندم، کلزا و... که کشاورزان تمایل بیشتری جهت کاشت آنها دارند اشاره نمائید. علت این تمایل چیست؟

ـ یکسری از محصولات زراعی مانند گندم، دانه‌های روغنی، ذرت، جو و چغندر قند استراتژیک هستند متأسفانه به اندازه‌ای بر علیه پنبه صحبت شده که آن را محصول استراتژیک نمی‌دانند در حالی که در دنیا جزو محصولات استراتژیک می‌باشد.

ما در محصولات دیگر به شدت نیازمند افزایش سطح زیر کشت هستیم، اما پنبه نیاز چندانی به سطح زیر کشت بالا ندارد. اگر در سال گذشته ۱۶۰ - ۱۵۰ هزار هکتار کاشت داشتیم، امسال نیز این میزان حفظ شود، نیاز کشور را برطرف می‌کنیم، اما اگر ۳۰۰ هزار هکتار کشت پنبه داشته باشیم به هیچ محصول دیگری فشار وارد نمی‌شود، بلکه موجب تقویت آنها میظگردد. در صورت داشتن ۳۰۰ هزار هکتار کشت پنبه قادر خواهیم بود به یک میلیون تن وش بپردازیم، در این صورت کارخانجات پنبه‌پاک‌کنی و روغن‌کشی به‌صورت تمام وقت فعال خواهند شد، نیاز صنایع داخلی برطرف می‌گردد، ۴۳۰ هزار تن محلوج پنبه صادر می‌کنیم و حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار صادرات خواهیم داشت. البته این ارقام را تا چند سال گذشته در اختیار داشتیم اما به‌دلیل عدم توجه آن را از دست دادیم و می‌خواهیم مجدداً این میزان را به‌دست آوریم. بنده قول می‌دهم در صورت حمایت، تا سال ۱۳۸۸، یک میلیون تن وش پنبه تحویل دهم.

▪ منظوتان از حمایت چیست؟

ـ یعنی واردات صورت نگیرد و به صادرات مانند سایر کشورها یارانه پرداخت شود زیرا کشاورزان با کشت پنبه و زیر ساخت‌های آن به خوی آشنا هستند و توانائی این میزان تولید را دارند.

در این صورت می‌توانیم ۱۳۰ تا ۱۵۰ هزار تن محلوج صادر کنیم که ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار خواهد شد، از این یک میلیون تن، ۵۵۰ تا ۶۵۰ هزار تن تخم پنبه تولید می‌شود و قادر خواهیم بود ۴۵۰ تا ۴۰۰ هزار تن کنجاله (که در حال حاضر وارد می‌شود) تولید نمائیم در واقع مانع خروج ارز از کشور خواهیم شد.

▪ در حال حاضر بیشترین استان‌های پنبه‌خیز کشور کدام است؟

ـ زمانی استان گلستان بیشترین و با کیفیت‌ترین تولید را در اختیار داشت و میزان آن گاهی به ۱۸۰ هزار هکتار می‌رسید، اما امروز این رقم ۱۳ هزار هکتار رسیده است.کاهش این امر به واردات پنبه، محصولات رقیب، هزینه بالای تولدی پنبه و عدم مکانیزاسیون آن اشاره کرد. در حال حاضر استان خراسان رضوی بیشترین میزان تولید پنبه را در اختیار دارد.

گفتنی است سال ۸۴ حدود ۳۰ هزار تن واردات داشتیم و ارزش دلاری آن ۳۶ میلیون و ۸۳۱ هزار دلار بوده است.

▪ در ابتدای گفت‌وگو به واردات کمباین اشاره کردید، همان‌طور که می‌دانید کمباین در زمینه‌های کوچک کارائی چندانی ندارد این مسأله را چگونه تبیین می‌کنید؟

ـ بله، در حال حاضر یکی از معضلات کشاورزی، کوچک شدن اراضی است. هر اندازه اراضی کوچکتر شود مکانیزاسیون‌پذیری آن کاهش می‌یابد پس یا باید زمین‌ها را بزرگ نمود یا نوع مکانیزاسیون آن را تغییر داد. در وزارت جهادکشاورزی پیرامون این قضیه مطالعات صورت داده‌ایم و به‌دنبال واردات کمباین مخصوص اراضی کوچک هستیم.

▪ یکی دیگر از مسائل موجود در پنبه آفات و امراض آن است، این مسئله موجب افزایش واردات پنبه نمی‌شود؟

ـ پنبه در دنیا جزء محصولات آفات‌گیر است ، آفات و امراضی به‌دلیل لطافت پنبه به آن نفوذ می‌نمایند. لذا وزارت جهاد کشاورزی ورود بسیاری از سموم دفع آفات نباتی را آزاد کرده است.

▪ برنامه‌ها و اهداف آینده دفتر پنبه و دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی پیرامون تولید پنبه چیست؟

ـ دفتر ما دو وظیفه اساسی وارد یکی این که منابع مورد نیاز صنعت نساجی و کارخانجات پنبه پاک‌کنی را تأمین نماید و نکته دوم این‌که به‌دلیل استراتژیک بودن پنبه به‌سوی تولید یک میلیون تن وش حرکت نماید. اگر دولت‌ساز و کار لازم را در اختیار ما قرار دهد، صنعت نساجی و کارخانجات پنبه پاک‌کنی همراهی نماید، قادر به افزایش تولید و صادرات پنبه خواهیم بود در این صورت مانع خروج مقادیر فراوانی ارز از کشور خواهیم شد.

▪ موضوع پنبه تا چه میزان در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مورد توجه قرار دارد؟

ـ به همان نسبتی که تولید در کشور مرود بی‌مهری قرار گرفته در دانشگاه‌ها نیز با عدم استقبال روبه‌رو بوده است. البته مؤسسه تحقیقات پنبه راه‌اندازی شده که از ۱۰ سال پیش در مورد پنبه مطالعاتی و تحقیقاتی صورت می‌دهد. در وزارت جهاد کشاورزی نیز به پنبه بیش از صنایع دیگر توجه شده است.

▪ با دفتر صنایع نساجی وزارت صنایع ارتباطاتی برقرار شده است؟

ـ بله، از زمان تصدی مهندس قادریان تعاملات خوبی با این دفتر برقرار کرده‌ایم. در جلسات کار گروه پنبه به‌طور مؤثر حاضر شده‌ایم. به‌طور کلی هماهنگی مطلوبی میان این دو دفتر ایجاد شده است که باید آن را به فال نیک گرفت.

▪ و نکته آخر؟

ـ رسانه‌ها در روشنگری مسائل و کمک به تصمیم‌گیری صحیح مسئولین نقش اساسی ایفا می‌کنند. در پنبه، دانه‌های روغنی و محصولات کشاورزی سیاسی کاری جایگاهی ندارد. مطبوعات باید به دور از مسائل گروهی و جناحی به تولید کشور با عمق بیشتری بپردازند تا تولید در کشور سر و سامان پیدا کنند.