دوشنبه, ۲۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 13 May, 2024

مجله ویستا

بررسی مسئولیتها, نقشها, ویژگیها و نیاز های آموزشی کتابداران سیستمها مروری اجمالی بر پیشینه ها

این پژوهش با مرور و بررسی منابع مختلف، مسئولیتها، نقشها و مهارتهای مورد نیاز کتابداران سیستمها را برای مدیریت فناوریهای نوین کتابخانه‌ای آشکار می‌سازد، همچنین دوره‌های آموزشی رسمی و تخصصی کتابداری سیستمها و نیازهای آموزشی مهم این گروه از کتابداران را جهت انجام وظایف محوله شرح می‌دهد. سپس در مورد شغل سیستمها به بحث و بررسی پرداخته و در نهایت افرادی را که دارای ویژگیهای مورد نظر جهت تصدی این شغل هستند، معرفی می‌نماید.

● مقدمه

کتابخانه‌ها در راستای ارائه خدمات مطلوب به کاربران، نیازمند کارکنانی هستند که شیوة استفاده و اداره فناوریهای نوین در سیستم کتابخانه را به طور علمی و اصولی آموخته باشند. این کارکنان که کتابداران سیستمها نامیده می‌شوند، نیازمند دانش و مهارتهایی در زمینة کتابداری سنتی، علوم رایانه و روابط میان فردی می‌باشند. کتابداران سیستمها باید به طور مداوم مهارتها، نحوة استفاده از ابزارها و یافته‌های جدید را بیاموزند تا بتوانند همگام با رشد فناوریها، پاسخگوی نیازهای بزرگتر هم باشند (Jordan, ۲۰۰۳).

● کتابدار سیستمها

وظایف متعددی برای کتابداران سیستمها تعیین شده است. این افراد باید سیستمهای رایانه‌ای کتابخانه‌ها را نصب, راه‌اندازی, نگهداری و مدیریت نمایند. به عبارت دیگر، حوزه اصلی فعالیتهای کتابداران سیستمها در رابطه با فناوریهای رایانه‌ای است. برای کتابدار سیستمها دو تعریف ارائه شده:

الف) کتابدار سیستمها همچون قابله‌ای است که به مراجعه‌کننده یاری می‌دهد تا با استفاده از داده‌ها و اطلاعاتی که گردآوری، ساماندهی، اشاعه و ارزیابی شده‌، تفکرات و اندیشه های جدیدی را خلق کند (Morgan, ۲۰۰۱).

ب) کتابدار سیستمها فردی است که مسئول مدیریت فناوریهای اطلاعاتی به کار رفته در کتابخانه را برعهده دارد . این تعریف به عمد گسترده بیان شده است زیرا، وظایف و نقشهای دقیق کتابدار سیستمها بسیار وسیع بوده و به ساختار سازمانی کتابخانه، اندازة آن، تعداد کارکنان و عوامل بسیار دیگری بستگی دارد (Jordan, ۲۰۰۳).

● پیشینه‌ها

پژوهشهایی که دربارة کتابداران سیستمها در آمریکا و انگلستان صورت گرفته بر این نکته تأکید دارد که کتابداران سیستمها بیش از آنکه متخصص رایانه باشند, کتابدارانی هستند که در زمینه علوم رایانه‌ای آموزش دیده اند (Muirhead, ۱۹۹۴ ). در رابطه با حوزه فعالیت کتابداران سیستمها وارنر[۲] (۱۹۹۵) معتقد است که کتابداران سیستمها علاوه بر فعالیت در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، به طور مستقیم به کاربران خدمات می‌دهند.

وارنر کتابداران سیستمها را مستمع، مفسّر، تسهیل‌کنندة امور، اطلاع‌رسان و کارگزار خطاب می‌کند و همچنین خاطرنشان می‌سازد آنها (کتابداران سیستمها) نیاز دارند به عنوان یکی از اعضای گروه مدیریت کتابخانه به شمار آیند و به این مسأله بیشتر از وظایف محولة خود یعنی اجرای فناوریها و فعالیتهای مربوط به خود کارسازی اهمیت ‌دهند. وظایف کتابداران سیستمها توسط فوت[۳](۱۹۹۷) به سه گروه عمده تقسیم می‌شود. وظایف خودکارسازی، وظایف میان فردی و وظایفی که به سیستم مربوط نیست. به نظر فوت، مهارتهای مورد نیاز کتابداران سیستمها در کتابخانه‌های دانشگاهی از اواسط دهة ۱۹۸۰ بدون تغییر مانده است؛ البته او این موارد را بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۴ مورد بررسی قرار داده بود. ویلسون[۴] (۱۹۹۸) به مسئولیتها و نقشهای کتابداران سیستمها در انواع کتابخانه‌ها اشاره می‌کند و داشتن مهارتهای مربوط به خودکارسازی کتابخانه، سیستم‌ رایانه‌ای کتابخانه، شبکة کتابخانه و مدیریت کتابخانه را برای این حرفه ضروری می‌داند.

۱۳۳ آگهی استخدامی کتابداران سیستمها در کتابخانه‌های آمریکا از سال ۱۹۹۶ تا۱۹۹۷توسط شو و چن[۵](۱۹۹۹) مورد بررسی قرار گرفت. آنها دریافتند که نقش کتابداران سیستمها در محیط اطلاعاتی در حال تغییر بوده و دارای اهمیت زیادی می‌باشد.

نتایج پژوهش آنها، دانش، مهارتها و قابلیتهای مورد انتظار کارفرمایان جهت استخدام کتابداران سیستمها را در انواع کتابخانه‌ها مشخص نمود. آنها دریافتند با وجود اینکه ممکن است نقشها و وظایف کتابداران سیستمها در انواع مختلف کتابخانه‌ها متفاوت باشد,اما اغلب این نقشها و وظایف در حال رشد و گسترش هستند. علاوه بر این موضوع، یافته‌ها حاکی ازاین است که کتابداران سیستمها نه تنها متخصص فناوری هستند, بلکه مدیر و مشاور نیز می‌باشند. همچنین، احراز چنین شغلی در کتابخانه‌های دانشگاهی و عمومی نیازمند حداقل یک سال تجربة کاری است و داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد علوم کتابداری[۶] یا کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی[۷] برای احراز شغل کتابدار سیستمها در کتابخانه‌های عمومی و اختصاصی، از ضروریات محسوب می‌شود. شو و چن( ۲۰۰۰) در دومین پژوهش خود اطلاعات جامعی را در رابطه با نقش کتابداران سیستمها, وظایف شغلی ونیازهای آموزشی این گروه از کتابداران ارائه نمودند.

تصادفی بودن ورود کتابداران به حرفة کتابداری سیستمها توسط گوردون[۸](۲۰۰۱) مطرح شد. وی مهم‌ترین دلیل ورود اکثر کتابداران را به شغل کتابداری سیستمها، تمایل به حل مشکلات کاربران می‌داند. او همچنین یادآور می‌شودکه کتابداران باید نحوه کار و مهارت استفاده از فناوریهای نوین رایانه‌ای را فرا گیرند تا بتوانند به بهترین شکل پاسخگوی نیازهای گوناگون کاربران باشند؛ وی همچنین پیشنهادهایی برای افزایش توانایی‌ها و دانش کتابداران سیستمها ارائه می‌دهد که برخی از آنها عبارتند از: انجام پژوهشهای گوناگون در زمینه‌های مختلف علوم کتابداری و مسایل مربوط به کتابخانه، انجام وظایف مربوط به شبکة کتابخانه و مشورت با کتابداران سیستمهای سایر کتابخانه‌ها، سازماندهی دانش، مطالعه و یادگیری مستمر در زمینة فناوریهای نوین و یادگیری نحوة پاسخ به پرسشهای کاربران. شو‌ و ‌چن (۲۰۰۱) برنامة هفت‌ مدرسة کتابداری در آمریکا‌ را که به‌ آموزش کتابداران سیستمها تأکید دارند، بررسی نموده و در نهایت پیشنهاد‌هایی به منظور طراحی برنامة درسی متناسب با آموزش کتابداران سیستمها ارائه می‌کنند. در این‌باره، در صفحات بعد توضیحاتی ارائه خواهد شد. از حاصل سه پژوهشی که شو و چن در سالهای ۱۹۹۹, ۲۰۰۰و ۲۰۰۱ انجام دادند، پنج نکته به شرح زیرآشکار شد:

۱) نقش مهم کتابداران سیستمها و اهمیت روز‌افزون این حرفه در محیط اطلاعاتی.

۲) دانش، مهارتها و قابلیتهای لازم برای کتابداران سیستمها جهت‌ انجام وظایف محوله.

۳) قابلیتها و تجربیات مورد نیاز کار‌فرمایان‌ بالقوه‌ و بالفعل‌ در زمینه استخدام کتابداران سیستمها.

۴) اصلاح‌ و تغییر برنامة درسی و تنظیم و تعدیل درسهای مرتبط.

۵) ضرورت برنامة درسی برای آموزش کتابداران سیستمها.

نتیجه پژوهش نخست (XU,H & Chen, ۱۹۹۹) دستیابی به اهداف اول و دوم بود؛ از حاصل پژوهش دوم به هدف سوم دست یافتند و در نهایت اهداف چهارم و پنجم ثمرة پژوهش سوم بود.

برید‌ینگ درمقاله ای به شرح تجربیات خود در مورد خود‌کار‌سازی کتابخانه‌ها می‌پردازد و نکاتی را پیرامون کتابداری سیستمها ذکر می‌کند. هدف مقاله او، ارائه تجربیات عملی در زمینه وظایف‌ خود‌کار‌سازی و فناوریهای نوین رایانه‌ای در مجموعة کتابخانه می‌باشد. در این راستا، وی یکی از مسئولیتهای کتابداران سیستمها را راه‌اندازی و پشتیبانی سیستم خود‌کار کتابخانه می‌داند که تمام بخشهای کتابخانه از قبیل امانت و فهرست‌نویسی را دربر می‌گیرد. بریدینگ‌ یاد‌آور می‌شود که اگر این سیستم به درستی راه‌اندازی شود، تمام فعالیتهای کتابخانه را خود‌کار می‌کند و موجب‌ می‌گردد تمام امور تحت سیستم یکپارچة‌ کتابخانه‌ صورت پذیرد. جوردن (۲۰۰۳) به طور خلاصه‌ به وظایف کتابداران سیستمها اشاره می‌کند و برای دانشجویان کتابداری و علاقه‌مندان دیگری که خواستار ورود به این رشته هستند، توضیحاتی می‌دهد. سپس, ویژگیهای کتابداران سیستمها و اهمیت‌ و تواناییهای آنها را در انجام وظایفی که به کتابداری سیستمها مربوط می‌شود، مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. جوردن در نهایت سیاهه‌ای از فناوریهایی را که افراد در هنگام ورود به این رشته‌ می‌توانند برای کسب تجربه استفاده کنند، مورد بررسی قرار می‌دهد. او در پایان گزارش‌ خود به این نتیجه‌ می‌رسد که فرصتهای زیادی برای رشد مهارتهای علمی و فنی کتابداران‌ سیستمها وجود دارد و با اتصال به اینتر‌نت و داشتن‌ انگیزة یاد‌گیری، می‌توان از این فرصت بیشترین بهره را گرفت. وی همچنین یاد‌آور می‌شود که برای کتابداران سیستمها داشتن آمادگی و شرایط لازم برای مواجه‌شدن با تغییرات همیشگی فناوریها، به اندازة داشتن مهارتهای فنی حایز اهمیت و ارزش است.

● وظایف کتابداران سیستمها در سیستمهای نوین کتابخانه‌ای

پیشرفت فناوریهای نوین رایانه‌ای از یک سو به سیستمهای کتابخانه‌ای منجر شد که این توسعه موجب گستردگی و تنوع وظایف کتابداران سیستمها گشت و از سوی دیگر رشد تقاضاها و نیازهای اطلاعاتی مراجعان کتابخانه‌ها، گسترش وظایف کتابداران سیستمها را در پی داشت، زیرا با رشد نیازهای اطلاعاتی مراجعان, کتابداران ناگزیرند به این نیازها پاسخ گفته و در جهت رفع آنها تلاش نمایند.

فوت(۱۹۹۷) از دیگر اندیشمندانی است که در این زمینه پژوهش سودمندی انجام داده است. وی با بررسی ۱۰۷ آگهی استخدامی در کتابخانه‌های دانشگاهی بین سالهای ۱۹۹۰تا ۱۹۹۴ دریافت که وظایف کتابداران سیستمها به سه گروه عمده تقسیم می‌شود: وظایف خود کار سازی, وظایف میان فردی و وظایف غیر سیستمی. در رابطه با وظایف خودکارسازی، اغلب آگهی های بررسی شده بر مدیریت سیستم یکپارچه کتابخانه‌ها‌‌‌, نصب, حفظ و نگهداری نرم‌افزارها و سخت‌افزارها و مدیریت پایگاههای اطلاعاتی تأکید داشتند. همچنین در بخش وظایف میان فردی, مواردی از قبیل آموزش کارکنان, آموزش مراجعان و نظارت بر کارکنان در آگهی ها مطرح شده بودو در نهایت در مورد وظایف غیرسیستمی به مواردی از قبیل امانت, فهرست‌نویسی و مرجع اشاره شده بود.

فوت(۱۹۹۷) در بخشی از مقاله خود به تغییرات اساسی در سیستمهای کتابخانه‌ای اشاره می‌کند و معتقد است که دگرگونی در سیستم کتابخانه‌ها موجب گسترش وظایف کتابداران سیستمها شده است. البته ناگفته نماند که در رابطه با گستره وظایف کتابداران سیستمها میان اندیشمندان مختلف اختلاف نظر وجود دارد ولی در مجموع می توان چنین نتیجه گرفت که اغلب آنها, کتابداران سیستمها را مسئول فناوریهای نوین رایانه‌ای در سیستم کتابخانه می دانند و معتقدند که وظایف کتابداران سیستمها بسیار متنوع بوده و به اندازه, نوع, تعداد کارکنان و عوامل متعدد دیگر، بستگی دارد.

اندیشمندانی از قبیل مورهد[۱۰] (۱۹۹۴) و لاوانینو[۱۱](۱۹۹۷) معتقدند که مسئولیت کتابداران سیستمها در زمینه فناوریهای رایانه‌ای و شبکه‌ای است. اما دانشمندانی همچون لئونارد[۱۲] (۱۹۹۳), وودوارد و میدو[۱۳](۱۹۹۴) بر این باورند که وظایف مدیریتی کتابداران سیستمها بسیار مهم‌تر از مسئولیتهای آنها در رابطه با فناوریهای نوین رایانه‌ای و شبکه‌ای می‌باشد.

ویلسون (۱۹۹۸) در بخشی از کتاب خود با عنوان «کتابداران سیستمها: طراحی نقشها و تعریف مهارتها[۱۴], مسئولیتهایی را برای کتابداران سیستمها مشخص می‌کند که عبارتند از:

۱) مدیریت‌ سیستم یکپار‌چه که شـامل: طـراحی و راه‌اندازی اولیـة سیـستم, ارتقـای

سخت‌افزار و نرم‌افزار‌, مدیریت کاربردی سیستمها, طراحی و به کار‌گیری ویژگیها و امکانات‌ جدید‌، تعیین بودجه مورد نیاز برای سیستمها و پیش‌بینی نیاز‌های آینده‌ کار‌بران سیستمها.

۲) طراحی و مدیریت شبکه شامل موارد زیر است:

طراحی و برنامه‌ریزی, نصب و آزمایش, تنظیم عملکرد, مدیریت پایا و آموزش نحوة استفاده از شبکه.

۳) اداره‌ سرور و میز‌بان[۱۵]

۴) مهارت‌ در استفاده از ریز‌رایانه

۵) آموزش نحوه دبیزش

۶) نظارت برپیشبرد کار‌برد‌های مختلف سیستم یکپارچه کتابخانه

۷) طراحی و تعیین بودجه

۸) تعیین ویژگیها، انتخاب و خرید

۹) بررسی و ارزیابی فناوریها

۱۰) حمایت از فناوریهای گوناگون

۱۱) مدیریت بحران

۱۲) ایجاد ارتباط و هماهنگی.

● ویژگیها و خصوصیات کتابداران سیستمها

جنبة‌ مهمی از کتابداری سیستمها که در اغلب منابع و دوره‌های آموزشی مربوط وجود ندارد، ویژگیها و خصوصیات‌ کتابداران سیستمهاست. ویلسون (۱۹۹۸) براین باوراست که کتابداران سیستمها زمانی در انجام وظایف محوله موفق خواهند بود که دارای ویژگیهایی باشند که بتوانند از آنها در انجام مسئولیتهای خود استفاده کنند. او همچنین ویژگیهایی را برای کتابداران سیستمها برمی‌شمارد که داشتن این ویژگیها برای افرادی که می خواهند در زمینه کتابداری سیستمها فعالیت نمایند، ضروری است. این ویژگیها عبارتند از :

۱) انعطاف‌پذیری و تعادل

۲) قدرت قضاوت وعدم وجود سوگیری در تصمیم‌گیری‌ها

۳) کنجکاوی و تحمل خطرها

۴) پیگیری و همچنین ثبات و استقامت در امور

۵) مدیریت زمان

۶) مدیریت منابع (منظور از منابع، افراد، زمان، فرایند انجام کار، ابزارها و داده‌هاست)

۷) پیگیری و همکاری در امور

۸) دیرباوری

۹) داشتن اطلاعاتی در زمینه مسایل فنی کتابخانه

۱۰) حل مشکلات و ارائه راه‌حلهای تحلیلی و روشمند

۱۱) تلاش مستمر در جهت دستیابی به اهداف

۱۲) داشتن استعداد فنی.

تننت[۱۶](۱۹۹۸) در مقاله‌ای با عنوان ‌‌‌«مهم‌ترین تصمیم مدیریت: استخدام کارمند برای هزارة جدید» با تأیید سیاهة ویلسون، به پنج ویژگی جدید اشاره می‌کند:

۱) توان یادگیری دایمی و سریع

۲) ارائه خدمات عمومی متناسب با نیازها

۳) قدردانی از تلاشهایی که دیگران انجام می‌دهند و توانایی همکاری مؤثر با آنها

۴) مهارت ترویج تغییرات

۵) ظرفیت و توانایی انجام کار مستقل.

تننت (۱۹۹۸) صرفاً به کتابداران کتابخانه‌های دیجیتالی توجه دارد و پس از بیان ویژگیهای این‌گونه کتابداران، خاطر نشان می‌سازد: «تبحر در فناوریهای خاص کمترین نگرانی است وکتابدارانی که برای کتابخانه‌های دیجیتالی استخدام می‌شوند، اگر خصوصیاتی مشابه ویژگیهای ذکر شده را دارا باشند، خواهند توانست تمام تجارب و مهارتهای لازم برای اجرای بهتر وظایف را فراگیرند.»

● نیازهای آموزشی کتابداران سیستمها

یکی از علل شکست برخی از کتابداران سیستمها در به انجام رساندن موفق مسئولیتهایشان، نبود آموزشهای علمی و اصولی در این زمینه است. کتابداران سیستمها در صورتی که بخواهند در انجام مسئولیتهای محوله به موفقیت دست یابند، باید دوره‌های آموزشی خاصی را طی کنند و پس از طی این دوره‌هاست که می‌توانند از عهده انجام وظایف خود برآیند. ناگفته نماند، نیازهای آموزشی کتابداران سیستمها تا حدودی با سایر کتابداران متفاوت و بیشتر در زمینه فناوریهای نوین رایانه‌ای و شبکه‌ای است، که توجه به این موارد در دوره‌های آموزش اجتناب ناپذیر می‌باشد. در تأیید این مطلب، می توان به پژوهش شو و چن (۲۰۰۱) نیز اشاره نمود. آنها با بررسی صفحات خانگی ۴۹ مدرسه کتابداری آمریکا دریافتند که فقط ۷ مدرسة کتابداری دارای گرایش کتابداری سیستمها بوده و یا اینکه درسهای تخصصی مرتبط با کتابداری سیستمها در برنامة درسی دورة کارشناسی ارشد آنها گنجانده شده است. برنامه درسی تمام مدارسی که مورد بررسی قرار گرفت (۷ مدرسه) درسهای مرتبط با رایانه و شبکه سطح گسترده‌ای از برنامه درسی این مدارس را شامل بود. آنها همچنین درادامه پژوهش خود به جایگاه درسها در مدارس مورد نظر اشاره کردند و دریافتند که بالاترین جایگاه در این سیاهه، به فناوری اطلاعات و طراحی و تحلیل سیستمها (۵ مدرسه) متعلق بوده و پس از آن، نظامهای مدیریت پایگاههای داده‌ها (۴ مدرسه)؛ برنامه‌نویسی وتعامل انسان و رایانه (۳ مدرسه)؛ شبکه‌ها و ارتباطات (۲ مدرسه) بود. در ادامة پژوهش، نیازهای آموزشی کتابداران سیستمها مورد بررسی قرار گرفت و حوزه‌های دانش مورد نیاز مشخص گردید. این حوزه‌ها در چهار گروه دسته‌بندی شد:

▪ حوزة مربوط به رایانه و شبکه: در این حوزه، درسهایی از قبیل نرم‌افزار و سخت‌افزار رایانه، پایگاههای داده‌ها، اینترنت، آشنایی با فناوری اطلاعات، زبانهای برنامه‌نویسی، طراحی شبکه، سیستمهای عامل، و طراحی و تحلیل سیستمها مورد نظر می‌باشد.

▪ حوزة مربوط به کتابخانه: سازماندهی اطلاعات، مرجع، اصول بنیادین کتابداری و اطلاع‌رسانی، چکیده نویسی و نمایه‌سازی، مدیریت کتابخانه، و رفتار اطلاع‌یابی مراجعان، از جمله مواردی است که در این حوزه گنجانده می‌شود.

▪ حوزة مربوط به فناوریهای موجود در کتابخانه: بازیابی اطلاعات، ابزارهای کتابشناختی، مدیریت مراجع الکترونیکی، و مدیریت سیستمهای یکپارچة کتابخانه‌ای در این حوزه گنجانده می‌شود.

▪ حوزة مربوط به مسایل سازمانی و پرسنلی: ارتباطات، روابط میان فردی، تحلیل و برطرف کردن مشکلات، مسایل سازمانی و شیوه‌های آموزش، از مواردی است که مورد توجه قرار می‌گیرد.

شو و چن (۲۰۰۱) همچنین برنامه‌ای را جهت آموزش کتابداران سیستمها طراحی و پیشنهاد نمودند که برنامه پیشنهادی آنها شامل ۳۶ واحد بود، که برای گذراندن این واحدها در هفته ۱۰ ساعت کلاس الزامی است. از ۳۶ واحد ارائه شده، ۱۸ واحد اجباری است (شامل ۱۵ واحد نظری و ۳ واحد کارورزی) و ۱۸ واحد باقی مانده به صورت اختیاری ارائه می‌شود. این واحدها به سه حوزه تقسیم‌ می‌شود:

▪ سیستمهای خودکار کتابخانه‌ای: هدف درسهای ارائه شده در این حوزه، افزایش آگاهی دانشجویان در زمینة سطوح خودکارسازی، آشنایی با نحوة استفاده از ایستگاههای کاری، شبکه‌ها، توانایی تحلیل و ارزیابی سیستمها، افزایش دانش کتابداران سیستمها در مورد مفاهیم و ابزارهای این رشته و آشنایی با جایگاه سیستم یکپارچة محلی در جامعة اطلاعاتی می‌باشد.

▪ فناوریهای رایانه و شبکه: هدف عمومی درسهایی که در این زمینه ارائه می‌شود، افزایش مهارتهای بنیادین در زمینة طراحی و تحلیل سیستمها و شبکه‌هاست. دانشجویان همچنین با گذراندن این درسها، توانایی گزینش نرم‌افزارهای مناسب برای کتابخانه‌ها یا محیطهای اطلاعاتی را خواهند یافت.

▪ مدیریت: هدف اصلی درسهای حوزة مدیریت، توانا ساختن دانشجویان در کسب مهارتها و دانش لازم برای طراحی برنامه‌های گوناگون، توسعه بخشهای مختلف، تعیین بودجه، سازماندهی، نظارت و مشاوره در سیستمهای کتابخانه‌ای و مدیریت در سطح پروژه‌های کلان می‌باشد.

پس از بیان تعداد واحدها و توصیف حوزه های سه گانه مورد نظر در اینجا لازم است به نقل از شو و چن، به توصیف اجمالی درسهای تخصصی کتابداری سیستمها پرداخته شود:

الف) درسهای اجباری و هدف از ارائه آنها

▪ آشنایی و درک مبانی کتابداری و اطلاع‌رسانی: آشنایی ودرک مفاهیم بنیادین علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی, آشنایی و درک مسایل و مشکلاتی که حاصل ارتباطات میان اطلاعات و افراد، جامعه، سازمانها و سیستمهاست، از مهم‌ترین اهداف این درس به شمار می‌رود.

▪ سازماندهی اطلاعات: سازماندهی نظری و عملی اطلاعات در تمام محیطها، آشنایی با اصول، استانداردها و ابزارها با تأکیدی ویژه بر درک فهرستها، نمایه‌ها، ابزارهای کتابشناختی و ابزارهای دیگر سازماندهی اطلاعات، جزء هدفهای اصلی این درس به شمار می‌روند.

▪ بازیابی اطلاعات: مروری بر رویة بازیابی اطلاعات، از ایجاد منابع اطلاعاتی تا انتقال اطلاعات به کاربران؛ درک انواع کاربران اطلاعاتی و نیازهای اطلاعاتی آنها در نظر و عمل، مشخص نمودن منابع در انواع و شکلهای مناسب، فرمول‌بندی راهبرد جستجو و بازیابی اطلاعات و مشخص کردن اطلاعات مناسب برای کاربران، به عنوان هدفهای مهم این درس شناخته می‌شوند.

▪ مدیریت: مروری بر نظریه‌ها و اصول مدیریتی و کاربرد آنها در کتابخانه و سیستمهای اطلاعاتی، تصمیمهای مدیریتی و کارکردهای آنها در ارتباط با ساختار، سیاست، کارکنان و بودجه، اهداف یادگیری این درس می‌باشد.

▪ خودکارسازی سیستمهای کتابخانه‌ای و خدمات: از مهم‌ترین هدفهای این درس می‌توان به بررسی خودکارسازی محیط کتابخانه‌ها، بررسی جایگاه سیستمهای پیوسته در مرحلة عمل در زمینه‌های فراهم‌آوری، سازماندهی، ذخیره‌سازی، نگهداری، بازیابی و امانت مجموعه، و بررسی و ارزیابی کارکردها و وظایف سیستمهای توسعه‌یافته، اشاره نمود.

▪ کارورزی: مدت زمان مورد نیاز برای کارورزی در هر هفته ۱۰ ساعت در نظر گرفته شده است. هدف درس کارورزی، آشنایی دانشجویان با شرایط و ماهیت کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی است.

ب) درسهای اختیاری و هدف از ارائه آنها

۱) سیستمهای اطلاعاتی: تحلیل سیستمهای داده/ اطلاعات که دارای اجزای تشکیل دهندة کاربر/ سیستم و داده می‌باشد و یادگیری فنونی جهت طراحی, تحلیل، نگهداری و ارزیابی سیستم داده/ اطلاعات را می‌توان جزء اهداف اصلی درس سیستمهای اطلاعاتی قلمداد کرد.

۲) مدیریت پروژه: هدف این درس، یادگیری نحوة استفاده از ابزارهایی است که به فرایند مدیریت پروژه کمک می‌نماید.

۳) مدیریت مجموعه‌های دیداری رایانه‌ای: از هدفهای اصلی این درس می‌توان به مدیریت علمی اطلاعات دیداری بویژه در زمینه ایجاد پایگاه داده‌های تصویری و مدیریت مجموعه‌های مختلف ـ اعم از کتابخانه‌ها، موزه‌ها و آرشیوها , تهیة اصطلاحنامه، نمایه و استانداردی برای منابع دیداری ـ اشاره نمود.

۴) کتابخانه‌های دیجیتالی: این درس به طور گسترده‌ای با فناوریهای نوین اطلاعاتی در ارتباط است. هدف اصلی این درس، تهیة خط مشی ویژه و ارائه ابزارهای مدیریتی کتابخانه‌های دیجیتالی است. دانشجویان پس از گذراندن این درس، می‌توانند در چنین مجموعه‌هایی فعالیت نمایند.

۵) ابزارها و فنون یادگیری نرم‌افزارها: این درس به منظور افزایش دانش و آگاهی دانشجویانی است که رشتة تحصیلی مقطع کارشناسی آنها رایانه یا کتابداری و اطلاع‌رسانی نبوده است. از هدفهای اصلی این درس می‌توان به ایجاد و تقویت مهارتهای برنامه‌نویسی جهت پذیرش و ارائه مفاهیم، الگوریتم‌ها و روش‌شناسی‌های مرتبط با ساختار داده‌ها؛ آشنایی با سیستمهای فایل و سیستمهای عامل ضروری جهت استفاده در برنامة درسی این دوره، اشاره نمود.

۶) طراحی، تحلیل و ارزیابی سیستمهای اطلاعاتی: هدفهای اصلی ارائه این درس عبارتند از: عیب‌یابی سیستم، توصیف و اندازه‌گیری روشها و مجموعة داده‌ها، مطالعة امکان سنجی, تحلیل روشها، فنون اندازه‌گیری کار، تحلیل ارزیابی روشها، شکلها و شیوه‌های نمایش طرح؛ نوشتن پیشنهادها، آشنایی با استانداردهای دبیزش و برنامه‌نویسی؛ یادگیری نحوة دبیزش و ارزیابی؛ راهبرد‌های طراحی.

فرشید دانش

منابع

Breeding, M. ۲۰۰۳. “What you can expect from the systems librarian.” Computers in Libraries. ۲۳ (۱): ۴۷-۴۹.

Chan, G.K.L. ۱۹۸۷. The systems librarian. In D.H. Revill (Ed). Aldershot: Gower. PP.۱۷۵-۱۹۹.

Foot, M. ۱۹۹۷. “The systems librarian in U.S academic libraries: a survey of announcement from College & Research Libraries, ۱۹۹۰-۱۹۹۴.” College & Research Libraries. ۵۸ (۶):

۵۱۷-۵۲۶.

Gordon, R. S. ۲۰۰۱. “A course in accidental systems librarianship.”Computers in Libraries. ۲۱(۱۰): ۲۴-۲۹.

Hatcher, K. A. ۱۹۹۵. “The role of the systems librarian/administator: A report of the survey.”

Library Administration & Management. ۹ (۲): ۱۰۶-۱۰۹.

Jordan, M. ۲۰۰۳. “The self education of systems librarians.” Library Hi Tech. ۲۱ (۳): ۲۷۳-۲۷۹. Lavagnino, M.B. ۱۹۹۷. “Networking and the role of the academic systems librarian: an evolutionary perspective”. College & Research Libraries.۵۸ (۳): ۲۱۷-۲۳۱.

Leonard, B. G. ۱۹۹۳. “The role of the systems librarian /administator: a preliminary report.”

Library Administration & Management. ۷ (۲):۱۱۳-۱۱۵.

Morgan, E. L. ۲۰۰۱. “Onbeing systems librarian”. Available at:

URL:http://www.Infomotions.com/musings/systems-librarianship.shtml

Muirhead, G. ۱۹۹۴. The systems librarian: the role of the library systems manager London: Library Association Publishing.PP.۳-۴۶.

Tennant, R. ۱۹۹۸. “The most important management decision: hiring staff for the new millenium.” Library Journal.

۱۲۳ (۳): ۱۰۲.

Warner, B.F.۱۹۹۵. “Creating and communicating acquisitions management information: the role of the systems librarian.” Library Administration & Management. ۹ (۲): ۸۲-۸۴.

Wilson, T.C. ۱۹۹۸. The systems librarian: Designing Roles, Defining Skills. Chicago: American Library Association Publishing.Pp.۲۲-۶۸.

Woodward, H. & Meadow, J. ۱۹۹۴. “The training of systems librarian”. In G.Muirhead (Ed). The systems librarian: the role of the library systems manager. London: Library Association Publishing. Pp.۱۷۴-۱۸۸.

Xu, H. & Chen, H. ۱۹۹۹. “What do employers expect? The educating systems librarian research project ۱”. The Electronic Library. ۱۷ (۳): ۱۷۱-۱۷۹.

Xu, H. & Chen, H. ۲۰۰۰. “Whom do employers actually hire? The educating systems librarian research project ۲.” The Electronic Library. ۱۸ (۳): ۱۷۱-۱۸۳.

Xu, H. & Chen, H. ۲۰۰۱. “Can we meet the challenge? The educating systems librarian research project ۳.” The Electronic Library. ۱۹ (۵): ۳۱۵-۳۲۸.

۱. دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه شهید چمران اهواز

۱.Warner

۲.Foot

۱.Wilson

۲. Xu and Chen

۳. MLS ( Master of Library Science )

۴. MLIS ( Master of Libaray and Information Science )

۵. Gordon

۱. Breeding

۱. Muirdead

۲. Lavagnino