رمضان در کلام امام زین العابدین ع

صحیفه سجادیه که به عنوان زبور آل محمد ص شناخته می شود, در برگیرنده پنجاه و چهار دعاست که هر یک از این دعاها حاوی مسائل عالی تربیتی در زمینه های فرد, خانواده و اجتماع است یکی از دعاهایی که توسط امام سجاد ع بیان شده است, دعای آن حضرت به وقت رسیدن ماه رمضان است

صحیفه سجادیه که به عنوان زبور آل محمد(ص) شناخته می‏شود، در برگیرنده پنجاه و چهار دعاست که هر یک از این دعاها حاوی مسائل عالی تربیتی در زمینه‏های فرد، خانواده و اجتماع است. یکی از دعاهایی که توسط امام سجاد(ع) بیان شده است، دعای آن حضرت به وقت رسیدن ماه رمضان است.

امام(ع) در این دعا به این نکته لطیف اشاره می‌کنند که یکی از راه‏های احسان خداوند به بندگانش، ماه رمضان است. آن گاه حضرت(ع) این ماه را این‌گونه توصیف می‏کند: ماه مبارک رمضان، ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمایش، ماه قیام و ماهی که در آن قرآن نازل شده است می‌باشد.

بنابراین از توصیفات حضرت امام زین العابدین(ع) آشکار می‏شود که این ماه که ماه خداست، از جهاتی، برتری خاصی نسبت به سایر ماه‏ها دارد و فضیلت آن نیز به سبب این است که در این ماه، انسان‏ها از حیث روحی و معنوی رشد می‏کنند و با آزمایش الهی به طهارت روح و جان می‏رسند و سحرهایش را به قیام برای مناجات و راز و نیاز با خداوند متعال می‏پردازند و از همه مهم‏تر این‌که فضیلت این ماه به این است که در این ماه مبارک، قرآن نازل شده است تا هدایت برای مردم باشد و بینه‏ای برای مشخص شدن حق از باطل.

سپس حضرت امام سجاد(ع) به دلیل دیگری درخصوص برتری و فضیلت این ماه بر سایر ماه‏ها اشاره کرده و می‏فرماید: خداوند آنچه را در زمان‏های دیگر حلال بود، حرام کرد و برای اکرام، آن خوراکی‏ها و آشامیدنی‏ها را منع نمود و برای آن زمان معینی قرار داد و آن‏گاه حضرت(ع) به کلیدی‏ترین زمان این ماه مبارک اشاره کرده و می‏فرماید: خداوند، یکی از شب‏های این ماه را بر شب‏های هزار ماه، فضیلت و برتری داد و آن را شب قدر نامید که در آن شب، فرشتگان و روح به فرمان پروردگارشان برای هر امری نازل می‏گردند و آن گاه به توصیف این شب عزیز پرداخته و آن را این‌گونه توصیف می‏کند که شب قدر، شب سلامتی و برکت پیوسته است تا سپیده‏دم، بر هر کس از بندگانش که بخواهد.

درخصوص این ماه، نکات بسیار ظریف دیگری نیز در دعای امام(ع) وجود دارد که در اینجا به برخی دیگر از آنها نیز اشاره می‏کنیم.

امام سجاد(ع)، در این دعای شریف از خداوند می‏خواهند تا معرفت برتری این ماه و اجلال حرمت آن (بزرگداشت احترام این ماه) و خودداری از محرمات در آن را به بندگانش الهام کند.

سپس ادامه می‏دهد خدایا! ما را به روزه داشتن در این ماه با حفظ جوارح از گناهان، و به کار بردن آنها در آنچه تو را خشنود می‏نماید، یاری ده. بنابراین، نکته مهم این است که صرف روزه‏داری ظاهری نمی‏تواند ما را به مقصود و هدف اصلی از روزه‏داری نزدیک کند، بلکه می‏بایست تمام جوارح انسان روزه باشد و نه صرف این‌که انسان گمان کند با اجتناب از خوردن و آشامیدن می‏تواند روزه‏دار حقیقی لقب بگیرد.

البته امام(ع) به بیان این موارد نیز پرداخته و در ادامه دعای خود به برخی از آنها اشاره می‏فرماید؛ ازجمله این‌که با گوشمان به گفتار لغو گوش نکنیم، با چشمانمان به تماشای لهو نشتابیم، دست‏هایمان را به حرام دراز نکنیم، به سوی آنچه خدا ممنوع کرده است، نرویم، شکم‏هایمان جز به حلال پر نشود، زبانمان به غیر آنچه خداوند گفته است، گویا نگردد، جز در کاری که به ثواب خداوند نزدیک است، نکوشیم، هر آنچه ما را از عقاب الهی دور می‏کند، فرا گیریم.

سپس حضرت(ع) بعد از بیان اینها می‏فرماید: خدایا! همه این اعمال و کردار و گفتار ما را از خودنمایی ریاکاران و شهرت‏خواهی شهوت‏طلبان، خالص و پاک بگردان؛ به گونه‏ای که کسی را با تو در این امور شریک نکنیم و مقصد و مقصودی غیر تو نداشته باشیم.

اما این ماه، یک‏سری بایدهای دیگری نیز دارد که حضرت(ع)، توجه ما را به سوی آنها جلب می‏کند. مراقبت بر نماز و اوقات آن و اول وقت خواندن آن، ادای واجبات و فرایض الهی (آن هم با کامل‏ترین شرایط و اوصاف)، صله رحم و نیکی به آنها، احسان و بخشش به همسایگان، پاک کردن اموال خود با زکات، آشتی با کسانی که با ما قهر کرده‏اند، انصاف با کسی که به ما ستم کرده، مدارا با کسی که با ما دشمنی کرده است؛ مگر آن‏که دشمنی ما با او به خاطر خدا و در راه خدا بوده است که در این صورت دیگر مدارا و سلم جایز نیست و حتی در این صورت، ما هرگز با وی دوستی نخواهیم نمود. از دیگر فرازهایی که حضرت(ع) در این دعا به آنها می‏پردازد، می‏توان به تقرب به خداوند، پاک شدن از آلودگی معاصی و گناهان و گناه نکردن در این ماه اشاره کرد.

و سرانجام این‌که حضرت امام سجاد(ع)، خداوند را به این ماه مبارک قسم می‏دهد که خدایا! ما را در این ماه به کرامتی که به اولیای خود وعده دادی، سزاوار کن، و آنچه را که برای اهل سعی و کوشش در طاعت و عبادت قرار داده‏ای، برای ما قرار بده و ما را در سایه رحمت خود در ردیف کسانی قرار ده که استحقاق برترین مرتبه را نزد تو پیدا کرده‏اند.

ما را از بندگانی قرار ده که در هریک از این شب‏های ماه مبارک رمضان بخشیده می‏شوند، ما را برای ماه رمضانمان از بهترین یاران محسوب کن، همراه با پایان این ماه، گناهان ما را به سر بر و با سپری شدن روزهای پایانی‏اش، پی‏آمدهای گناهانمان را از ما بگیر، ما را از گناهان پاک بگردان، ما را در این ماه، سرشار از عبادت خودت بگردان و سرانجام این‌که خدایا به ما توفیق بده که در روزهای این ماه، روزه بگیریم و در شب‏هایش به راز و نیاز و نماز و خشوع در برابر تو بپردازیم و این‌گونه نباشد که روزهای این ماه، به غفلت و شب‏هایش به تقصیر و تفریط ما بگذرد.

سید جواد میرخلیلی