تاریخ كیش

از تاریخ كیش در زمان پیش از اسلام اطلاعات دقیقی در دست نیست. تنها منبع قابل اعتنا در این زمینه نوشته های «نیارخوس» دریاسالار یونانی است كه در سال ۳۲۵ قبل از میلاد به فرمان اسكندر …

از تاریخ كیش در زمان پیش از اسلام اطلاعات دقیقی در دست نیست. تنها منبع قابل اعتنا در این زمینه نوشته های «نیارخوس» دریاسالار یونانی است كه در سال ۳۲۵ قبل از میلاد به فرمان اسكندر مامور شد سفری اكتشافی را در سواحل دریای عمان و خلیج فارس انجام دهد. نوشته های نیارخوس دلالت برآن می كند كه وی جزیره كیش یا «اراراكتا» را در قرن چهارم پیش ازمیلاد مورد بازدید قرار داده است. مشخصاتی كه وی ارایه می دهد با مشخصات جزیره كیش انطباق دارد. به طوری كه نیارخوس می نویسد در این جزیره بوستان‌ها و نخلستان‌های فراوانی وجود داشته است. در دوره هخامنشیان، كیش مركز عمده صید مروارید بین النهرین و هندوستان بود و بازرگانان بزرگ دنیا به این جزیره رفت و آمد داشتند

دوران عظمت و شكوفایی تاریخ كیش از قرن چهارم هجری، پس از وقوع زلزله در سیراف آغاز شد. پس از آن كه بندر سیراف از رونق افتاد تورانشاه به كمك حكام محلی بنی قیصر در این جزیره بندرگاهی ایجاد كرد و به عمران و آبادانی آن همت گماشت و كیش را به مركز عمده بازرگانی خلیج فارس تبدیل نمود. در دوره اتابكان فارس اهمیت كیش به حدی بود كه والی خلیج فارس در این جزیره سكونت داشت و برتمام جزایر خلیج فارس و دریای عمان حكومت می كرد. طبق نوشته های سیاحان و تاریخ نویسان، در این دوره درآمد كیش بابت عشریه كشتی های تجاری مبالغ بسیار قابل توجهی بوده است

از شواهد و قراین چنین پیداست كه در عصر غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و مغول جزیره كیش در اوج شكوفایی و رونق و مركز بازرگانی خلیج فارس بوده است. مورخینی نظیر قزوینی، فضل الله بن عبدالله شیرازی، ابن بطوطه و حمدالله مستوفی كه در این دوره از كیش دیدن كرده اند همگی از عظمت، آبادانی و زیبایی كیش سخن گفته اند. بنابر نوشته های مورخین، نام كیش در دوره ایخانیان مغول پیوسته با اسامی ولایات معتبری چون بغداد، شیراز، بحرین و هندوستان آورده می شده و پیوسته پیشوند «دولتخانه» قبل از عنوان كیش ذكر می شده است. علاوه بر این، ویرانه های به جا مانده از شهر حریره در قسمت شمال جزیره نیز از عظمت جزیره كیش در آن دوران حكایت می كند

اهمیت استراتژیك كشور ما به عنوان شاهراه ارتباطی شرق و غرب و نیز موقعیت ویژه كیش در خلیج فارس همواره مورد توجه كشورهای دیگر بوده است. تحولات اقتصادی اروپا در سده های پانزدهم و شانزدهم میلادی، اروپایی ها و از جمله پرتغالی‌ها را متوجه بازارهای مشرق زمین نمود. در اوایل قرن شانزدهم میلادی پرتغالی‌ها به منظور تسلط بر بازارهای تجاری هندوستان، عربستان و ایران و با هدف گسترش قلمرو مستعمراتی خویش كشتی های جنگی و بازرگانی خود را به اقیانوس هند گسیل داشتند

در سال ۱۹۱۲ هجری برابر با ۱۵۰۶ میلادی آلفونس آلبوكرك دریاسالار مستعمره جوی پرتغالی با ناوگانی شامل چهارده ناو جنگی دریای عمان و خلیج فارس را درنوردید وپس از آن كه مسقط و چند بندر دیگر را به آتش كشید در برابر شهر هرمز لنگه انداخت و از امیر هرمز و كیش خواست كه خود را تسلیم و از شاه پرتغال اطاعت نماید. این درخواست پذیرفته نشد و پرتغالی‌ها هرمز و گمبرون را را تصرف كردند، سرنوشت كیش دگرگون شد و عصر انزوا و سكون آغاز گردید. علت این امر این بود كه اهمیت استراتژیك جزیره هرمز به واسطه قرار داشتن بر دهانه خلیج فارس از نظر پرتغالی ها به مراتب بیشتر از جزایر داخل خلیج فارس و از جمله جزیره كیش بود و هرمز می توانست وظیفه دفاع در مقابل یورش و مهاجمین دیگر را به شایستگی انجام دهد

پرتغالی‌ها تا دوره صفویه در كیش حضور داشتند و متاسفانه جز غارت و ویرانی اثر دیگری از خود بر جای نگذاشتند، تا این كه بالاخره شاه عباس صفوی پس از فارغ شدن از جنگ عثمانی‌ها‌ به آزاد ساختن بحرین، هرمز و كیش از تسلط بیگانگان همت گماشت

با این همه هنگامی كه در دهه سوم قرن هفدهم میلادی جزیره هرمز و دیگر جزایر و بنادر ایرانی خلیج فارس، به ایران بازگشت، نه تنها از اهمیت كیش بلكه حتی از اهمیت جزیره هرمز نیز كاسته شد و جای آن را موقعیت جغرافیایی واقتصادی قابل توجه بندر جدید التاسیس عباس گرفت. در این دوران كیش جزیره أی نیمه متروك و منزوی بود و حتی در دوره هایی به جایگاه دزدان دریایی خلیج فارس بدل شد

كیش در دوران ناصرالدین شاه به عنوان تیول به قوام الملك شیرازی – یكی از ایل سالاران متنفذ فارس واگذار شد و او نیز آن را با مبلغ ۲۵۰۰۰ تومان به محمدرضا خان سطوت الممالك بستكی حاكم لنگه فروخت. جزیره كیش تا دوره پهلوی چندین بار خرید و فروش شد تا این كه در سال ۱۳۴۰ خورشیدی دكتر منوچهر اقبال، این جزیره را به مبلغ نه میلیون ریال از ورثه محمدرضا خان سطوت الممالك بستكی خریداری كرد

در سال ۱۳۴۹ جزیره كیش مورد بازدید هیات‌های كارشناسی ایران و آمریكا قرار گرفت و با توجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیكی مناسب، به عنوان یك مركز بین المللی توریستی - تجاری مورد توجه قرار گرفت. به منظور جلب جهانگردان به این جزیره و تامین آسایش و رفاه آنان، در مهر ۱۳۵۱ سازمان عمران كیش به ثبت رسید. سازمان عمران كیش طرح منطقه توریستی جزیره كیش را با الگو قراردادن جزایر هاوایی و كرانه‌های جنوبی دریای مدینترانه، با هزینه زیادی آغاز كرد و تا پیش از انقلاب فاز اول آن را به همراه بخشی از فاز دوم به اجرا درآورد. با پیروزی انقلاب اسلامی روند فعالیت‌های سازمان عمران متوقف شد.

در اسفند ماه ۱۳۵۸ شورای انقلاب از حقوق و عوارض گمرگی در جزیره كیش عملا سرفصل جدیدی را در جهت شروع فعالیت‌های تجاری و رونق منطقه محروم جنوب كشور گشود. اما مشكلات سال‌های پس از انقلاب موجب شد كه این لایحه قانونی تا سال‌ها به اجرا در نیاید. تا این كه در تیر ۱۳۶۸ هیات وزیران در خصوص ورود و خروج كالا و نیز صادرات مجدد و تولید برای صادرات، جزیره كیش را به عنوان منطقه كاملا آزاد تجاری – صنعتی ثبت و اعلام كرد واز این تاریخ به بعد فعالیت‌های اقتصادی مجددا در جزیره كیش شروع شد.

بالاخره در سال ۱۳۷۱ با تاسیس سازمان منطقه آزاد كیش این جزیره جانی تازه گرفت و دوران توسعه سریع كیش آغاز شد.

برای آنانی كه در جست وجوی بقایایی از تاریخ كهنسال كشور ما هستند، برای دوستداران دریا، خشكی، طلوع و غروب، كیش حرفی برای گفتن دارد. كیش در قرن‌های پنجم تا هفتم هجری در اوج آبادانی و رونق بوده است. علاوه بر شهادت مورخین و سیاحان ایرانی و عرب، وجود بقایای شهر تاریخی حریره گواه بر این است كه كیش در دوره‌های ایلخانیان، تیموریان و اتابكان پارس، جزیره‌ای آباد، شهری زیبا و یكی از مراكز عمده تجاری منطقه بوده است