پرهیز از منّت‌گذاری

یکی ازویژگی‌های مهم و برجسته مدیران از نگاه اسلام، خدمتگزاری بدون منت‌گذاری است. "منّت‌گذاری" یعنی اظهار و ادعای نعمت‌بخشی، یعنی بازگو کردن احسان و نیکی‌ای که انجام شده. …

یکی ازویژگی‌های مهم و برجسته مدیران از نگاه اسلام، خدمتگزاری بدون منت‌گذاری است. "منّت‌گذاری" یعنی اظهار و ادعای نعمت‌بخشی، یعنی بازگو کردن احسان و نیکی‌ای که انجام شده. خداوند متعال در قرآن کریم، اهل ایمان را از منت‌گذاری بر حذر داشته، می‌فرماید: "یا ایها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمنّ و الاذی کالذی ینفق ماله رئاء الناس و لا یؤمن بالله و الیوم الاخر؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صدقه‌های خود را با منّت و آزار باطل نکنید، همانند کسی که مالش را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کند و به خدا و روز رستاخیز ایمان ندارد"(بقره/۲۶۴). در روایات نیز، منّت گذاری به شدت تقبیح شده است.

از امیرالمؤمنین (ع) روایت شده: "یا اهل المعروف و الاحسان لا تمنوا باحسانکم فان الاحسان و المعروف یبطله قبح الامتنان؛ ای نیکوکاران و احسان کنندگان، به سبب احسانی که کرده‌اید منّت نگذارید، زیرا منّت گذاردن احسان و نیکی شما را از بین می‌برد"(غررالحکم)، نیز فرمودند: "هیچ بدی زشت‌تر از منّت گذاردن نیست"(همان). در بیان دیگری فرمودند: "کمال و تمامیت نیکوکاری به این است که در آن منّت نباشد"(همان). در تربیت توحیدی و فرهنگ ناب اهل بیت (ع) نه تنها منّت‌گذاری امری مذموم و قبیح است، بلکه به محسنان و منعمان سفارش شده تا سائلان و نیازمندان را باب رحمت الهی بر خود بدانند و از این منظر آنان را ذیحق و ولیّ نعمت خود بشمارند و خود را مرهون لطف آنان بدانند، زیرا آنان با مراجعه به این افراد سبب شده‌اند تا بر احسان و نیکی و مانند آن توفیق یابند.شرع مقدس اسلام تاکید فراوانی نسبت به احسان و نیکی به دیگران نموده است و این عمل آثار بسیار زیادی در جامعه باقی می‌گذارد.

قویترین عامل برای جذب به سوی هر مکتب و آیین، همانا احسان به انسانهاست به حدی که گفته شده است: "الانسان عبید الاحسان"، اما احسان و نیکوکاری آن زمان دارای اثرات مثبت است که منتی را در پی نداشته باشد. به رخ کشیدن عملی که انجام شده و احسانی که از ما به فردی رسیده و یا خدمتی که در حق کسی صورت گرفته، موجب تحقیر آن فرد و خجل و شرمنده شدن او می‌شود و از این رهگذر، او را آزرده خاطر می‌سازد و موجب اذیت روحی اش می‌شود. نتیجه عمل خیر و خدمت و احسان ما، با این عمل ناپسند (منت‌گذاری) از بین می‌رود و نه تنها به آن پاداشی داده نمی‌شود، بلکه چون موجب اذیت فرد شده‌ایم، گرفتار معصیت نیز شده‌ایم؛ همچنانکه امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: "گناه صدقه‌دادنِ منت‌گذار، بر پاداش او می‌چربد"(غررالحکم).

حضرت علی (ع) در عهدنامه معروف خود به مالک اشتر، خدمت به مردم را خواست خداوند و وسیله آزمایش او معرفی نموده و برای آنکه کارگزاران و مسئولان حکومت، در به انجام رساندن وظیفه خود و ادای امانت، موفق و سربلند گردند، آنها را از اموری که انجام دادن آنها موجب هلاکت کارگزار و نابودی حکومت می‌گردد، نهی فرموده است. از جمله این امور "منّت گذاردن" است. حضرت در این خصوص می فرمایند: "ایاک و المنّ علی رعیتک باحسانک... فان المنّ یبطل الاحسان؛ مبادا با خدمت‌هایی که انجام داده‌ای بر مردم منّت گذاری... به درستی که منّت نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می‌برد".

بدیهی است، مدیران، مسئولان و کارکنان ادارات مختلف که به طور مستقیم با مردم در ارتباط هستند و به آنها خدمت‌رسانی می‌کنند، بیشتر در معرض این آسیب قرار دارند. مدیران و کارکنان، وظیفه دارند در حیطه مسئولیت خود و در ساعات اداری نسبت به رفع مشکلات ارباب رجوع، اقدام نمایند و از منت گذاردن به آنها خودداری کنند. متاسفانه بعضا مشاهده می‌شود که در ادارات و نهادها و سازمانهای مختلف، برخی از مدیران و یا کارکنان، یا به دنبال حل مشکلات مردم نیستند و بدون دلیل امروز و فردا می‌کنند و یا اگر مطابق وظیفه خود نسبت به رفع مشکلات ارباب رجوع، اقدام می‌کنند دائما منّت گذارده و به اصطلاح به رخ آنها می‌کشند.

امید است تمام مدیران و کارکنان ادارات مختلف با الگوگیری از رفتار ائمه معصومین (ع)، خدمت شایسته خود را به گناه منت‌گذاری آلوده نسازند.

مصطفی یاسینی