اقتصاد و کار از منظر اسلام

اسلام به کار و کوشش و در آوردن پول حلال که حاصل دسترنج و زحمت خود شخص باشد اهمیت زیادی داده است. یک مسلمان واقعی کسی است که زندگی خود را با کار و امرار معاش حلال بگذراند به طوری …

اسلام به کار و کوشش و در آوردن پول حلال که حاصل دسترنج و زحمت خود شخص باشد اهمیت زیادی داده است. یک مسلمان واقعی کسی است که زندگی خود را با کار و امرار معاش حلال بگذراند به طوری که انبیا و امامان در زندگیشان همواره به کار و جهاد می پرداختند. رهبران دینی گذراندن حیات و اوقات زندگی به بطالت و بیکاری بسیار مذموم شمرده اند. چرا که بسیاری از گناهان و وسوسه ها (دزدی و سرقت، آزار دیگران، پیروی از هوای نفس) از بیکاری و عدم تلاش انسان ناشی می شود. ‏

برای پی بردن به ارزش و اهمیت هر کار و شغلی باید به نتیجه و بازدهی آن کار و شغل اهمیت داد و مسلماً هر چه نتیجه کار بالاتر و والاتر و مفیدتر باشد آن شغل و حرفه هم مفیدتر و به دنبال آن رفتن از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار می باشد. اگر چه همه کارها و حرفه ها به نوبه خود مفید و برای اداره هر اجتماعی لازم است و باید هر کس به مقتضای موقعیت و شرایط مختلف زمانی و نیازهای عمومی و بنابر استعداد و قابلیت شخصی به فراگیری شغل و کار اقدام نماید. زیرا اگر از روی احساسات و بلندپروازی به کاری بپردازد که با استعداد جسمی و روحی و علمی او سازگار نباشد مسلماً شکست خورده و به هیچ وجه هم به درد اجتماع نمی خورد، ولی اگر شخص با در نظر گیری استعداد و علایق خود و رشته تحصیلی مرتبط با شغل، حرفه ای مناسب و سنجیده را انتخاب کند این چنین شخصی همیشه از کار خود رضایت و شادمانی داشته و بر امورات و جزئیات آن تسلط پیدا می کند و به این ترتیب می تواند به آرزوهای عالی مادی و معنوی خود نایل گردد و برای رسیدن به اهداف خود تلاش و کوشش نماید. چرا که برای انسان بهره ای جز سعی و کوشش او نیست. (و ان لیس للانسان الاّ ما سعی).‏

در مورد کار اسلام به قدری سفارش نموده و برای کار و کارگر اهمیت داده است که حد و مرز ندارد تا آنجا که کار یکی از عوامل اساسی مالکیت می شناسد، تقدیس اسلام از کار و کارگر به اندازه ای است که به طور قطع نظیر آن را در هیچ یک از مکتب های اقتصادی امروز نمی توان یافت. نزد رسول اکرم (ص) از مردی که زیاد عبادت می کرد یاد شد.

حضرت فرمود: چه کسی خانواده او را اداره می کند؟ عرض کردند: برادر او. حضرت فرمود: برادر او عابدتر است. در اسلام شخصی که در راه خانواده خود و کسب روزی حلال کار و کوشش نماید به مانند آن است که در راه خداوند جهاد می کند.‏

در اسلام سه نوع کار به رسمیت شناخته شده است. کار یدی مانند کار دهقانان و کارگران. کار فکری همانند شغل معلمین و نویسندگان. کار احساسی و عاطفی نظیر هنرمندان، امدادگران. اسلام برای کار علاوه بر اهمیت معنوی در سهم عوامل تولید که کار، سرمایه، ابزار تولید می باشد اهمیت زیادی قائل شده است. اصول و احکامی که در این زمینه آمده است نشانگر این مسئله است.

حضرت علی (ع) می فرماید: "من وجد ماءً و تراباً ثمّ افتقر فابعده الله". یعنی هر کسی آبی و خاکی داشته باشد و در عین حال فقیر باشد خداوند او را از رحمت خویش دور می کند. این حدیث در واقع اهمیت و فایده کار کشاورزی و زراعت را نشان می دهد. آب و خاک اساس زندگی روستایی و کشاورزی را که کل جامعه از آن ارتزاق می کنند نشان می دهد. بنابراین اگر امکانات و شرایط کار و شغل فراهم باشد و فرد به کار و تلاش و کوشش اقدام نکند از رحمت و لطف خداوند به دور می ماند.

یعقوب نعمتی وروجنی