بند پوتیـن بـه پای غـرب

طعم جهانی تحریم روسیه چیست

هرچه آتش جنگ در اوکراین شعله‌ورتر می‌شود، تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه روسیه شدت بیشتری می‌گیرد. آنچه تا سال گذشته یک کشمکش دیپلماتیک همیشگی میان شرق و غرب در یکی از حوزه‌های نفوذ کلاسیک دو طرف در مرزهای اروپا و روسیه یعنی اوکراین به نظر می‌رسید، اکنون به بحران کم‌سابقه جهانی تبدیل شده که همه ویژگی‌های جنگ سرد را دارد. هر چه این جنگ اقتصادی نظامی شدت بیشتری می‌گیرد، پیش‌بینی پایان آن سخت‌تر و دورتر می‌شود.

با تصویب تحریم‌های جدید اروپا و آمریکا علیه روسیه، اکنون معلوم شده که این رویارویی فقط به چند کشور اروپایی و آمریکا و روسیه محدود نمی‌شود و کل جهان را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد. در دور جدید تحریم‌ها، بانک‌های دولتی، شرکت‌های نفتی و زیرساخت‌های انرژی و فنی روسیه هدف گرفته‌شده‌اند. نیویورک‌تایمز به نقل از یک دیپلمات غربی که در روند طراحی و تصویب تحریم‌های جدید علیه روسیه دخیل بوده نوشته‌است هدف از دور جدید تحریم‌ها، محدود کردن توانایی بلندمدت روسیه برای توسعه منابع نفتی جدیدش است. روسیه برای توسعه منابع نفتی‌اش یعنی برای اکتشاف و حفاری‌ها، به تکنولوژی غرب نیاز دارد. علاوه‌بر تحریم بانکی، اکنون اروپا و آمریکا به همراه کانادا و ژاپن، مبادلات تکنولوژی برای حفاری نفتی و گازی در قطب، بستر دریا و همچنین ذخایر نفت و گاز شیل را هم با روسیه تحریم کرده‌اند تا جلوی تامین درآمد درازمدت مسکو را بگیرند. هدف از این تحریم‌ها محدود کردن تولید کنونی نفت روسیه نیست؛ بلکه تضعیف جایگاه آینده روسیه در بخش انرژی است.

روسیه بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان را دارد. رشد صنعت نفت در دو دهه گذشته، اقتصاد روسیه و جایگاه ژئوپلیتیک آن را تقویت کرده‌است. یکی از اهرم‌های اصلی قدرت ولادیمیر پوتین در سال‌های اخیر در داخل و خارج، همین جایگاه نیرومند بوده‌ است. روسیه روزانه حدود ۵/۱۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و با این میزان، در میان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان است. در این میان، تنها نقطه قوت و برتری غرب در مقابل روسیه و چین، توانایی فنی است. چینی‌ها می‌توانند نیروی انسانی و سرمایه مالی لازم را برای هرکاری تامین کنند؛ اما تکنولوژی بخش انرژی در اختیار شرکت‌های غربی است. به‌ویژه اکنون که روسیه در مراحل اولیه توسعه میدان‌های نفتی و گازی در قطب و در بستر عمیق دریا و همچنین از صخره‌های شیل است، این تکنولوژی اهمیت زیادی می‌یابد.

شرکت آمریکایی اگزان‌موبیل، قرارداد کاری مشترکی با غول نفتی روس‌نفت برای توسعه میادین نفتی قطب دارد و قرار است طی هفته‌های آینده کار حفاری را در این مناطق آغاز کند. شرکت بریتیش پترولیوم که ۷۵/۱۹ درصد از سهام روس‌نفت را در اختیار دارد، اخیرا قرارداد همکاری مشترکی با این شرکت برای تحقیق و توسعه نفت و گاز شیل در روسیه امضا کرده‌است. اکنون با این تحریم‌ها، این قراردادها فعلا تعلیق می‌شوند؛ البته این برای شرکت‌های اروپایی و آمریکایی هم خبرناخوشایندی است. آلمان و فرانسه و انگلیس، با بی‌میلی و بعد از ماه‌ها بحث و تاخیر و تامل، راضی به تصویب این تحریم‌های سخت شده‌اند. یک ساعت بعد از انتشار خبر تصویب تحریم‌های جدید، سهام بریتیش پترولیوم ۳ درصد سقوط کرد. این شرکت به سرمایه‌گذارانش هشدار داده که تحریم‌ها، به سود سالانه این شرکت آسیب جدی می‌زند.

اما تحریم‌های جدید علیه روسیه، فقط به شرکت‌های نفتی یا تسلیحاتی اروپا و آمریکا آسیب نمی‌زند. بخش‌های کوچک و بزرگ اقتصاد اروپا از این تحریم‌ها آسیب می‌بیند. بیش از ۶ هزار شرکت آلمانی در روسیه مشغول کار هستند. از بوئینگ تا مک‌دونالد، همه طعم زیان اقتصادی ناشی ازتحریم‌های روسیه را خواهند چشید. تولیدکنندگان مواد غذایی، کشتی، هواپیما و حتی تیر و تفنگ، همگی باید منتظر آسیب ناشی از این تحریم‌ها باشند.

صادرات تسلیحات اروپا به روسیه چندان زیاد نیست و در سال ۲۰۱۳ به حدود ۳۰۰ میلیون یورو معادل ۴۰۰ میلیون دلار رسیده‌ است؛ اما صادرات تجهیزات با استفاده دوگانه که موضوع تحریم‌هاست، بسیار بیشتر از این و معادل ۲۰ میلیارد یورو است. این تجهیزات دامنه‌ای گسترده دارد از تجهیزات الکترونیک پیشرفته، ماهواره، لیزر و تکنولوژی‌های دیگر. روسیه در سال‌های اخیر تولیدات بسیاری از وسایل و قطعات صنعتی را متوقف کرده و به واردات آن از اروپا وابسته بوده ‌است. این موضوع، هم به نفع روسیه بود و هم اروپا. اکنون اما این تحریم‌ها شوک جدی به این رابطه دوجانبه وارد می‌کند.

سهم روسیه از اقتصاد جهان ۳ درصد است. ذخایر ارزی روسیه ۵۰۰ میلیارد دلار است که ۲۳ درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش را تشکیل می‌دهد. روابط تجاری و اقتصادی اروپا با روسیه سالانه به ۵۰۰ میلیارد دلار می‌رسد.

تاثیر فوری این تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه چندان زیاد و گسترده نیست. هفته گذشته وقتی تصویب تحریم‌های جدید توسط اتحادیه اروپا اعلام شد، ارزش سهام روسیه نه تنها کاهش نیافت؛ بلکه اندکی هم بالا رفت. ارزش روبل هم تغییری نکرد. در مقابل اما، علاوه‌بر کاهش ارزش سهام بریتیش پترولیوم، سهام شرکت خودروسازی رنو فرانسه هم ۵/۴ درصد افت کرد. هدف غرب آن‌طور که یکی از تحلیلگران غربی به نشریه فارن پالیسی گفته‌ است، تضعیف بنیه اقتصادی روسیه تا حد دهه ۱۹۹۰ است؛ به‌طوری‌که پوتین دیگر نتواند مانند سال‌های اخیر در مقابل غرب در حوزه سیاست‌ خارجی چالشی ایجاد کند و نظم مورد نظر غرب را برهم بزند؛ اما آن‌طور که سی‌ان‌ان هم اعتراف کرده، این کار آسانی نیست و ممکن است اساسا عملی نباشد. از سوی دیگر با توجه به درهم‌تنیدگی اقتصاد جهان، چنین رویارویی می‌تواند به‌طور جدی به اقتصاد جهان هم آسیب وارد کند. با توجه به اینکه اقتصاد جهان به‌تازگی بحران مالی گسترده اخیر را پشت سر گذاشته، توانایی تحمل ضربه‌ای دوباره را ندارد.

باران عقیلی