مدیریت درمان در کاشت دندان

تاریخچه و کاربردهای جراحی ایمپلنت در گفت وگو با «سیامک یعقوبی»

با وجود آنکه ایمپلنت یا کاشت دندان جزو دستاوردهای جدید علم دندانپزشکی طی دهه‌های اخیر قلمداد می‌شود، اما کشفیات باستان‌شناسان بیانگر آن است که قوم «مایا» که حدود ۷۰۰سال پیش از میلاد مسیح می‌زیسته‌اند، برای جبران دندان‌های ازدست‌رفته خود، دندان‌هایی را از جنس فلز، چوب و بعضا جواهرآلات ساخته و آن را جایگزین دندان‌های طبیعی خود می‌کرده‌اند. اینکه علم کاشت دندان که قدمتی به وسعت تاریخ دارد، چگونه طی سال‌های اخیر تحول یافته تا جایی که امروز واژه ایمپلنت به‌کلمه‌ای آشنا برای اکثر مردم تبدیل شده است، بحث مفصلی را می‌طلبد که از حوصله این نوشتار خارج است. اما برپایی «سیزدهمین کنگره بین‌المللی انجمن پریودنتولوژی ایران» که هشت تا ۱۰ آبان‌ماه امسال در تهران برگزار می‌شود، مجالی را فراهم آورد تا با دکتر «سیامک یعقوبی»، دبیر علمی این کنگره درمورد علل موفق یا ناموفق‌بودن درمان با ایمپلنت، دلایل گرایش به ایمپلنت از سوی برخی دندانپزشکان، بهره‌برداری‌های تبلیغاتی از این روش درمانی و... گفت‌وگویی داشته باشیم که حاصل آن در ادامه می‌آید.

جناب دکتر همان‌طور که می‌دانیم جبران دندان‌های ازدست‌رفته از گذشته دور همواره جزو دغدغه‌های بشر بوده است. لطفا بفرمایید کاشت دندان به شکل علمی امروزی از چه زمان آغاز شد و در ایران از چه زمان توسعه یافته است؟

همان‌طور که اشاره کردید، کاشت دندان قدمتی تاریخی داشته و بشر همواره به‌دنبال پرکردن دندان‌های ازدست‌رفته خود بوده است. کلمه ایمپلنت هم از کلمه «کاشت» نشان گرفته است (مانند آنچه درمورد گیاه انجام می‌شود). پس از آنکه بشر انواع مواد مصنوعی مانند استخوان، عاج، چوب، فلز، جواهرات و... را به‌عنوان دندان به‌کار گرفت از سال ۱۹۵۶ که این رشته به‌عنوان علمی در دنیا مطرح شد، سعی بر آن بوده از فلزاتی برای پایه ایمپلنت که در داخل استخوان فک قرار می‌گیرد، استفاده شود که آلیاژ آن سازگار با بدن انسان باشد؛ البته بررسی این تطابق کامل با بدن انسان به‌دنبال تحقیقات گسترده‌ای صورت گرفته است. در مجموع باید گفت که ایمپلنت علم جدیدی نیست و از گذشته وجود داشته و هر روز در حال پیشرفت است. در ایران نیز از حدود ۳۵سال پیش، افرادی به شکل موردی ایمپلنت را مورد استفاده قرار داده‌اند. اما به شکل رسمی و علمی از دهه ۱۳۶۰ در ایران به‌دنبال نیاز ایجادشده پس از دوران جنگ و نیاز رزمندگان برای جایگزینی دندان‌های ازدست‌رفته به‌تدریج روش کاشت دندان رواج یافت. به‌ویژه از اواخر این دهه (سال‌های ۶۷ و ۶۸) ایمپلنت در ایران شکل گرفت. همان‌طور که عنوان شد، ابتدا برای رزمندگان و سپس مجروحان تصادفات مورد استفاده قرار گرفت، اما امروزه شاهد رشد و توسعه آن در مجامع پزشکی و علمی کشور هستیم.

پرسشی که همواره از سوی داوطلبان کاشت دندان مطرح می‌شود، این است که با توجه به اینکه در حال حاضر ایمپلنت از سوی دندانپزشکان مختلفی انجام می‌شود، برای کاشت دندان باید به کدام گروه از دندانپزشکان مراجعه کرد؟

من این عمل را تنها محدود به پریودنتولوژیست‌ها (متخصصان بیماری‌های لثه و بافت‌های نگهدارنده دندان)، پروستودنتیست‌ها (متخصصان پروتزهای دندانی)، جراحان فک و صورت یا دندانپزشکان عمومی نمی‌دانم. تنها می‌گویم کسی قادر به گذاشتن ایمپلنت است که از علم و سواد کافی برخوردار بوده و توانایی مدیریت پس از گذاشتن ایمپلنت را نیز داشته باشد.

بسیاری از افراد به ایمپلنت به‌عنوان درمانی که صرفا جنبه زیبایی دارد، نگاه می‌کنند. حتی شرکت‌های بیمه‌گر نیز با این استدلال که عمل کاشت دندان عملی لوکس محسوب می‌شود از پرداخت بیمه به افرادی که ایمپلنت گذاشته‌اند، طفره می‌روند. نظر شما در این مورد چیست؟

متاسفانه به ایمپلنت نه به‌عنوان وسیله‌ای برای برطرف‌کردن نیاز بدن که به‌عنوان یک امر ظاهری و لوکس نگاه می‌شود. اما مگر داشتن پای مصنوعی لوکس است که کاشت دندان مصنوعی لوکس تلقی شود؟ هرچند ایمپلنت باعث بهبود در تکلم، افزایش اعتمادبه‌نفس و زیبایی فرد می‌شود، اما مساله اصلی در این میان، بهبود عملکرد جویدن فرد است که به‌عنوان یک نیاز محسوب می‌شود نه تجمل. آنچه باعث می‌شود از ایمپلنت به‌عنوان یک درمان لوکس نام برده شود، هزینه‌های بالای آن است. البته نباید فراموش کرد بخش عمده‌دلیل بالابودن هزینه ایمپلنت به قیمت خود ایمپلنت برمی‌گردد که به علت تکنولوژی پیشرفته ساخت و وارداتی‌بودن آن است. اما مردم تصور می‌کنند مبالغ پرداخت‌شده برای ایمپلنت به جیب دندانپزشک می‌رود، در صورتی که دستمزد دندانپزشک برای ایمپلنت معادل یک عمل جراحی لثه است. بیمار نیز به دلیل پرداخت هزینه بالا برای ایمپلنت، انتظارش از دندانپزشک بسیار بیش از اعمالی از قبیل جراحی لثه، پرکردن یا روکش دندان است.

با توجه به اینکه (طبق گفته شما) بخش عمده هزینه جراحی ایمپلنت مربوط به هزینه‌های خود ایمپلنت است و دستمزد دندانپزشک تنها مربوط به هزینه‌های جراحی است، چرا تا این اندازه دندانپزشکان گرایش به جراحی ایمپلنت دارند؟

متاسفانه جراحی ایمپلنت امروزه به‌عنوان یک اعتبار نزد برخی دندانپزشکان شناخته شده است. همین استقبال و اشتیاقی که نزد جامعه دندانپزشکی وجود دارد، زمینه سودجویی برخی را فراهم کرده تا با برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های مختلف و اعطای گواهی‌هایی که بعضا مبنا و اعتبار علمی ندارند، هم برای خود کسب درآمد کرده هم به افرادی که صلاحیت گذاشتن ایمپلنت را ندارند، مدرک اعطا کنند.

در بخش‌های قبلی صحبت‌هایتان به مدیریت پس از جراحی ایمپلنت اشاره داشتید. شایع‌ترین عارضه در صورت قرارنگرفتن صحیح ایمپلنت در محل مورد نظر برای فرد چیست؟

التهاب اطراف ایمپلنت مانند التهاب اطراف دندان یکی از این عوارض شایع است که کنترل آن و مدیریت درمان نیاز به آگاهی و تخصصی به مراتب بیش از عمل قراردادن ایمپلنت در جای دندان خالی دارد. به عبارتی دندانپزشکی که ایمپلنت را در دهان بیمار قرار می‌دهد، باید قبل از هر چیزی این پرسش را خود مطرح کند که آیا در صورت ایجاد عوارض پس از عمل از عهده مدیریت آن برخواهم آمد یا خیر.

آیا می‌توان گفت جراحی ایمپلنت جزو جراحی‌های پیچیده دندانپزشکی است؟

خیر. اتفاقا در صورتی‌که شرایط آن درست رعایت شود، باید گفت درمان به کمک تکنولوژی ایمپلنت یکی از درمان‌های با پیش‌آگهی بسیار خوب و با‌ درصد موفقیت بالاست. مشکل اصلی در نبود یک طرح درمان مناسب و نداشتن توانایی کنترل عوارض پس از درمان است.

به شرایط درست جراحی اشاره کردید. لطفا در این مورد بیشتر توضیح دهید.

نخست انتخاب صحیح بیمار است. یعنی دندانپزشک باید بررسی کند، آیا بیمار دارای مشکلات سیستمیک (دیابت، بیماری‌های مربوط به نقص سیستم ایمنی بدن، فشارخون و...) است؟ در آن صورت آیا بیماری‌های وی با درمان‌های دارویی در حال کنترل است؟ مرحله بعدی بررسی استخوان فک بیمار از نظر پهنا و ارتفاع است، اینکه استخوان فک بیمار شرایط مناسبی دارد یا اینکه وی به درمان‌های جانبی مثل پیوند استخوان یا لثه نیاز دارد؟ در صورتی‌که استخوان فک بیمار نیاز به پیوند داشته باشد، دندانپزشک باید از خود بپرسد، آیا با گذراندن تنها چند دوره آموزشی، توانایی پیوند استخوان را دارم؟ یکی دیگر از شرایط خاص، پیوند سینوس به دلیل تحلیل شدید استخوان فک بالاست در چنین مواقعی به خاطر کمبود فضا برای قراردادن ایمپلنت و اینکه در صورت قراردادن ایمپلنت در ناحیه فک، ایمپلنت به داخل سینوس می‌رود، ابتدا باید عمل پیوند سینوس و سپس با گذشت چهار تا شش‌ماه جراحی ایمپلنت را انجام داد.

در صورت رعایت تمام شرایط بالا، میزان موفقیت جراحی ایمپلنت به چه میزانی است؟

بنا بر کتب و مراجع پزشکی، میزان موفقیت در ایمپلنت در یک شرایط ایده‌آل ۳/۹۷‌درصد است. در صورتی‌که اگر بخواهیم، پیوند استخوان بزنیم، این‌درصد پایین‌تر می‌آید. ابتلا به دیابت و مصرف کورتن نیز میزان موفقیت ایمپلنت را کاهش می‌دهد.

در صورتی‌که جراحی ایمپلنت موفقیت‌آمیز نباشد، چه اتفاقی برای فرد گیرنده آن می‌افتد؟

پس‌زدن ایمپلنت معمولا عوارض جانبی برای فرد ندارد. در مواقعی دندانپزشک تمام اصول و استانداردها را رعایت کرده، اما ایمپلنت پس می‌زند، علم هم هنوز نتوانسته پاسخ قانع‌کننده‌ای برای چنین مواردی بیابد. در چنین مواقعی پزشک باید علت لقی دندان را پیدا کند. افرادی که دیابت بالا و کنترل‌نشده دارند یا اینکه کورتن مصرف می‌کنند و این موضوع را با دندانپزشک خود مطرح نکرده‌اند، شانس درمان را پایین می‌آورند. اما در مواقعی که همه مسایل به درستی رعایت شده، اما باز هم ایمپلنت پس زده می‌شود، می‌توان پس از چند ماه دوباره عمل جراحی ایمپلنت را تکرار کرد که در بسیاری مواقع در مرتبه دوم عمل کاشت دندان با موفقیت انجام خواهد شد.

در تکنیک‌های جدید عنوان می‌شود که می‌توان تاج دندان را بدون تاخیر پس از جراحی ایمپلنت قرار داد، در صورتی‌که برخی دندانپزشکان با این روش مخالفند، نظر شما چیست؟

در ایمپلنت نیز مانند بسیاری از علوم دیگر میان متخصصان اختلاف‌نظر و دیدگاه وجود دارد که این اختلاف دیدگاه به این معنی نیست که یک دیدگاه صحیح، و دیگری غلط است. ممکن است، یک دندانپزشک نظری را بدهد که ممکن است با نظر دیگری متفاوت باشد. این مساله به خاطر تفاوت در پیروی از فلسفه‌های درمانی است. این مساله بستگی به نظر دندانپزشک، تکنیک، وضعیت بیمار و... دارد. اما به عقیده من بهترین شرایط، زمانی اتفاق می‌افتد که صبر کنیم تا نتیجه جراحی ایمپلنت مشخص شود، به‌خصوص در مواقعی که پیوند استخوان فک، سینوس یا لثه انجام می‌شود. قراردادن تاج بلافاصله پس از عمل در برخی موارد جنبه مانور تبلیغاتی به خود می‌گیرد که دندانپزشکان حرفه‌ای نیازی به چنین تبلیغاتی ندارند.

مراقبت‌های بهداشتی پس از عمل جراحی ایمپلنت تا چه حد در موفقیت درمان موثر است؟

همان‌طور که می‌دانیم دندان طبیعی دارای عروق خونرسان و تابع سیستم ایمنی بدن است در حالی‌که ایمپلنت فاقد این شرایط بوده و نسبت به بیماری‌های دندانی مانند التهاب اطراف ایمپلنت آسیب‌پذیرتر است. یکی از نکات مهم در درمان ایمپلنت، مراقبت‌های بهداشتی پس از درمان است. برخی دندانپزشکان، پس از قراردادن ایمپلنت در دهان بیمار، بدون مراقبت‌های بعدی او را رها می‌کنند در حالی‌که دندانپزشک باید پس از جراحی، توضیحات کافی و مناسب را در مورد نحوه نگهداری و مراقبت از ایمپلنت به فرد بدهد. این وظیفه دندانپزشک است که به بیماری که آگاهی یا انگیزه لازم را نداشته تا از دندان‌های طبیعی خود مراقبت کند، آموزش نگهداری از ایمپلنت را بدهد. البته تجربه هم نشان داده، بیماران به دلیل آنکه برای درمان ایمپلنت هزینه می‌پردازند، نسبت به دندان‌های طبیعی که به‌صورت رایگان در اختیار آنهاست، مراقبت‌های بهتری را انجام می‌دهند. در مجموع ایمپلنت نیازمند آموزش‌های بعد از عمل است و هر سه ماه یک‌بار به‌خصوص در سال اول باید چک شود.

بنفشه پورناجی