آنها چگونه دندان ما را بی حس می کنند

دانستنی های بی حسی دندان ها در گفت وگو با دکتر بهمن درخشان متخصص جراحی دهان, فک و صورت
آنها چگونه دندان ما را بی حس می کنند

بسیاری از ما از دندان‌پزشکی می‌ترسیم و هنگام پا گذاشتن به مطب یا کلینیک دندان‌پزشکی قلبمان به تپش می‌افتد. ریشه این ترس معمولا دو چیز است؛ تزریق بی‌حسی با یک سرنگ فلزی بزرگ و مهیب یا صدای ناهنجار مته دندان‌پزشکی...

احتمالا برای شما هم این سوال مطرح است که چرا این سرنگ چنین هیبت ترسناکی دارد و چرا گاهی به محض تزریق بی‌حسی، قلبمان به تپش می‌افتد یا حالمان دگرگون می‌شود؟ چرا گاهی هرچه دندان‌پزشک به بیمار آمپول تزریق می‌کند، دندانش بی‌حس نمی‌شود؟ آیا تزریق بی‌حسی برای زنان باردار و افراد مسن خطرناک است؟ دکتر بهمن درخشان، متخصص جراحی دهان، فک و صورت و عضو هیات‌علمی پردیس بین‌الملل دانشگاه تهران به این پرسش‌ها پاسخ داده است.

▪ چرا ظاهر سرنگ آمپول بی‌حسی اینقدر ترسناک است؟

به دلیل اینکه ماده بی‌حسی آمپول دندان‌پزشکی در یک محفظه کپسول مانند قرار دارد، برای تزریق آن ناچار باید از یک سرنگ فلزی بلند با سرسوزنی که اندازه آن بین ۵/۴-۵/۲ سانتی‌متر است، استفاده کرد. کل این مجموعه از نوک سر سوزن تا انتهای سرنگ حدود ?? سانتی‌متر طول دارد و برای بیماری که زیر دست دندان‌پزشک نشسته، دیدن چنین سرنگ بلند و فلزی‌ای که به طرف داخل دهان وی در حال حرکت است، می‌تواند ترسناک باشد.

▪ چه کنیم که از تزریق آمپول بی‌حسی نترسیم و تزریق اینقدر برای ما دردناک نباشد؟

باید به خود یادآوری کنید تزریق بی‌حسی، از درد حین عمل دندان‌پزشکی جلوگیری می‌کند. باید یک درد کوچک را تحمل کرد تا مانع احساس درد بیشتر شد. از طرفی می‌توانید از دندان‌پزشک بخواهید پیش از تزریق بی‌حسی، مخاط ناحیه ورود سوزن را با ژل یا اسپری بی‌حس کند.

▪ چرا گاهی تزریق بی‌حسی باعث احساس تپش قلب می‌شود؟ چگونه می‌توان از بروز چنین حالتی جلوگیری کرد؟

شرایط محیط دندان‌پزشکی و حالت‌های روانی فرد که خود را آماده رفتن به دندان‌پزشکی می‌کند، باعث آزاد شدن برخی هورمون‌‌ها در بدن می‌شود که سردسته آنها آدرنالین است. ماده بی‌حسی معمول دندان‌پزشکی هم دارای مقدار اندکی از همین ماده است که به‌دنبال تزریق آن ضربان قلب و در برخی مواقع فشار خون بالا می‌رود. البته این وضعیت معمولا گذراست و حدود ? تا ?? دقیقه بعد برطرف می‌شود اما چنانچه بیمار دچار بیماری‌های زمینه‌ای مثل فشارخون یا ناراحتی قلبی است یا سابقه ابتلا به تپش قلب پس از تزریق بی‌حسی دارد، لازم است دندان‌پزشک را پیش از تزریق مطلع کند تا برای وی از ماده بی‌حسی دیگری که بدون آدرنالین است، استفاده کند.

▪ چند نوع آمپول بی‌حسی در دندان‌پزشکی داریم و تفاوت آنها در چیست؟

تفاوت آمپول‌های بی‌حسی دندان‌پزشکی در نوع ماده بی‌حسی و نیز ماده رگ فشار یا‌‌ همان وازوکانستریکتور آنهاست. انواع مواد بی‌حسی آمپول دندان‌پزشکی که در کشور ما وجود دارد شامل حداقل ۵ نوع ماده بی‌حسی و ۲ نوع ماده رگ فشار است که تفاوت عمده آنها در قدرت و زمان اثربخشی دارو است.

▪ چرا پس از تزریق بی‌حسی در فک پایین احساس می‌کنیم فک و دهانمان سنگین شده اما در فک بالا چنین احساسی نداریم؟

استخوان فک بالا ساختار اسفنجی دارد. به همین دلیل ماده بی‌حسی پس از تزریق به سادگی از استخوان می‌گذرد و دندان و نواحی مجاور را بی‌حس می‌کند اما استخوان فک پایین ساختار متراکم‌تری دارد و ماده بی‌حسی نمی‌تواند به سادگی از آن بگذرد و روی دندان اثر بگذارد. پس دندان‌پزشک مجبور است با وارد کردن سوزن به نقطه‌ای در داخل و انتهای فک پایین، تنه عصبی فک را بی‌حس کند. به همین دلیل علاوه بر دندان مورد نظر و نسج اطراف، نیمی از صورت که با آن رشته عصبی، عصب‌دهی می‌شود هم بی‌حس می‌شود.

▪ چرا گاهی هرچه دندان‌پزشک بی‌حسی تزریق می‌کند، دندان بی‌حس نمی‌شود و هنوز درد دارد؟ آیا این جمله که دندان چون عفونی است بی‌حس نمی‌شود، درست است؟

بی‌حس شدن دندان عمدتا به مهارت دندان‌پزشک و توانایی بیمار در باز نگه داشتن دهان بستگی دارد. در برخی موارد نیز چنانچه دندان عفونی باشد، به علت تغییر در pH ایجاد شده در محیط انتهای ریشه، با اختلال در به‌دست آوردن بی‌حسی کامل مواجه می‌شویم. در این مواقع هرچند از بی‌حسی‌های بلوک‌کننده هم استفاده شده باشد که در ناحیه دور‌تر از عفونت تاثیر می‌کند، باز احساس درد ممکن است به صفر نرسد و به استفاده از روش‌های بی‌حسی کمکی نیاز باشد.

▪ آیا تزریق بی‌حسی در زنان باردار و افراد سالمند خطرناک است؟

به هر حال تزریق برخی از انواع بی‌حسی‌ها در زنان باردار ممکن است باعث بروز مشکلاتی شود. معمولا توصیه می‌شود در این افراد از لیدوکایین به صورت خالص و بدون ماده رگ فشار استفاده شود. در خصوص افراد سالمند، چنانچه سابقه بیماری خاصی را ذکر نکنند، مشکلی از نظر تزریق بی‌حسی وجود ندارد.

کلیه بیماران مبتلا به مشکل قلبی - عروقی یا هرگونه بیماری دیگری که این سیستم را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد (چه تحت‌کنترل باشند چه نباشند) و همچنین زنان باردار لازم است پیش از شروع درمان وضعیتشان را به دندان‌پزشک اطلاع بدهند.

▪ آیا جایگزینی برای تزریق بی‌حسی وجود ندارد؟ نمی‌توان بدون تزریق بی‌حسی دندان را ترمیم یا جراحی کرد؟

درحال حاضر جایگزین مناسب و همه‌گیری برای تزریق بی‌حسی ایجاد نشده است. در برخی از افراد می‌توان تکنیک‌های هیپنوتیزم را برای القای احساس بی‌دردی به کار برد و در برخی دیگر از بیهوشی عمومی برای انجام امور دندان‌پزشکی استفاده کرد. البته مزایا و معایب این روش‌ها باید در مورد هر بیمار سنجیده شود. برخی ترمیم‌های سطحی در حد مینای دندان را می‌توان بدون تزریق بی‌حسی انجام داد.

▪ اینکه برخی ادعا می‌کنند برای ترمیم و درمان ریشه دندان نیازی به بی‌حس شدن دندانشان ندارند، درست است؟

برخی افراد آستانه تحمل درد بالایی دارند و این مساله باعث می‌شود برای ترمیم دندان خود بی‌حسی درخواست نکنند اما در درمان ریشه، این بی‌دردی بسیار کمتر دیده می‌شود.

دکتر سیامک شایان امین