دیابت دارید مراقب دندان تان باشید

اهمیت بهداشت دهان و دندان در بیمارانی که قندشان بالاست

دیابت، بیماری‌ای است که بر همه قسمت‌های مختلف بدن اثر می‌گذارد. دهان و دندان‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. افراد مبتلا به دیابت، به‌خصوص اگر نتوانند قندخونشان را به خوبی کنترل کنند، بیشتر از سایرین در معرض خطر بیماری‌های دهان و دندان قرار می‌گیرند. بیماری دیابت به توانایی بدن برای مقابله با باکتری‌های دهان آسیب می‌رساند و قند بالا در بزاق به باکتری‌ها فرصت رشد بیشتری می‌دهد و همین امر باعث بروز بیماری‌های لثه می‌شود...

دندانپزشکان می‌گویند لازم است که دیابتی‌ها، توجه خاصی به وضعیت بهداشتی دهان و دندان‌هایشان داشته باشند زیرا احتمال بروز این مشکلات در آنها بالاتر است:

▪ پوسیدگی: بالا بودن قندخون در بیماران با دیابت کنترل نشده، باعث می‌شود منبع خوبی در اختیار باکتری‌های دهان قراربگیرد. به همین دلیل اسید بیشتری ساخته می‌شود و احتمال بروز پوسیدگی دندان بالا می‌رود.

▪ خشکی دهان: دیابت، به‌خصوص دیابت کنترل‌نشده، باعث خشکی دهان می‌شود. خشکی دهان نیز سوزش دهان، زخم، عفونت و پوسیدگی دندان‌ها را به دنبال دارد.

▪ التهاب لثه: در بیماری دیابت، توان بدن برای جنگ با عفونت‌ها کم می‌شود و همین امر باعث بروز انواع عفونت‌ها، از جمله بیماری لثه خواهد شد. پس احتمال بیشتری دارد که دیابتی‌ها، بیماری لثه را بیشتر و شدیدتر حس کنند.

▪ ضعیف شدن قدرت ترمیم بافت‌های دهان: افراد با دیابت کنترل‌نشده، بعد از جراحی دهان یا سایر درمان‌های دندان‌پزشکی، نمی‌توانند به‌طور طبیعی و با سرعت التیام بیابند و مشکلاتی برایشان به وجود می‌آید.

▪ برفک: مبتلایان به دیابت، به‌خصوص آنهایی که آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند، مستعد بروز عفونت‌های قارچی مانند برفک در دهان هستند. قند بالا در بزاق این افراد، عامل مناسبی برای بقای قارچ‌ها در دهان است. برفک، به‌خصوص در افراد دیابتی‌ای که دندان مصنوعی دارند، بیشتر دیده می‌شود. بعضی افراد دیابتی احساس می‌کنند مزه شیرینی را در دهان خود، کمتر حس می‌کنند. البته این نقص در درک مزه چندان شایع نیست.

▪ دهان و زبان سوزان: ایجاد برفک روی دهان و زبان، باعث بروز این حالت می‌شود.

● ۱۱ توصیه بهداشتی دهان و دندان به بیماران مبتلا به دیابت

از آنجا که افراد مبتلا به دیابت، بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به مشکلات دهانی هستند، باید به دهان و دندان‌های خود رسیدگی کنند و به هر نوع تغییر در دهان خود دقیق باشند. در اینجا به چند نکته اشاره می‌شود:

۱) قند خون خود را تا حد امکان کنترل کنید. اگر دیابت به خوبی کنترل شود، مشکلات دهانی رخ نمی‌دهند در غیر این صورت احتمال بروز خشکی دهان، بیماری‌های لثه، از دست دادن دندان و عفونت‌های قارچی مانند برفک زیاد می‌شود. از آنجا که عفونت، باعث افزایش قندخون خواهد شد، دیابت سخت‌تر کنترل می‌شود.

۲) افراد دیابتی لازم است بیشتر مراقب دندان‌های خود باشند. به همین دلیل باید هر روز ۲ بار و هر بار به مدت ۲-۱ دقیقه مسواک بزنند و دندان‌ها را نخ بکشند تا پلاک‌های دندانی از بین بروند و احتمال ابتلا به التهاب لثه کاهش یابد. استفاده از دهانشویه‌ها هم مفید خواهد بود.

۳) مرتب به دندان‌پزشک مراجعه کنید. بیماران دیابتی مستعد ابتلا به عفونت‌های دهان هستند. پس باید هر ۶ ماه یک بار، دندان‌پزشک دهان و دندان‌هایشان را کنترل کند. به دندان‌پزشک خود در مورد بیماری دیابت و داروهای مصرفی‌تان توضیح دهید. اگر انسولین مصرف می‌کنید، دندان‌پزشک را در جریان قرار دهید که چه زمانی آخرین دوز آن را دریافت کرده‌اید. کمک دیگری که می‌توانید از او بگیرید این است که بخواهید راه‌های مراقبت از دندان‌ها و لثه‌ را به شما آموزش بدهد. قبل از اینکه برای درمان بیماری لثه خود اقدام کنید، با پزشک متخصصی که برای کنترل قند خون خود به او مراجعه می‌کنید، مشورت کنید و از او بخواهید با دندان‌پزشک صحبت کند و در مورد شرایط شما توضیح دهد. او می‌تواند این کار را با نوشتن نامه انجام دهد؛ یعنی نامه‌ای به دندان‌پزشک شما بنویسد و در آن وضعیت شما را تشریح کند. اگر نیاز به جراحی وجود دارد، او شما را راهنمایی می‌کند که آیا قبل از جراحی لازم است آنتی‌بیوتیک مصرف کنید یا نه یا در مورد دوز انسولین شما را راهنمایی می‌کند تا اگر لازم باشد، دوز انسولین را تغییر بدهید. قندخون شما قبل، حین و بعد از جراحی باید تحت کنترل باشد.

۴) نام و شماره تلفن پزشک خود را در اختیار دندان‌پزشکتان قرار دهید تا اگر لازم بود، با او تماس بگیرد.

۵) فهرست داروهای مصرفی خود و دوز آنها را به دندان‌پزشکتان بدهید. در این صورت داروهای تجویزی او با داروهای قبلی شما تداخل نخواهد کرد. گاهی نیز باید دوز انسولین تنظیم شود.

۶) اگر قندخونتان به خوبی کنترل نمی‌شود، موارد درمانی غیرضروری دندان‌پزشکی را به تعویق بیندازید تا قندخونتان کنترل شود. گرچه عفونت‌های حاد مانند آبسه‌ها، باید بلافاصله درمان شوند.

۷) در افراد دیابتی معمولا ترمیم زخم زمان بیشتری طول می‌کشد. پس حتما به توصیه‌های بعد از جراحی دقت کنید.

۸) افراد دیابتی که سیم ارتودنسی دارند، باید دقت کنند تا اگر سیم باعث زخم زبان یا دهانشان شد، بلافاصله به دندان‌پزشک مراجعه کنند.

۹) اگر از خشکی دهان رنج می‌برید با دندان‌پزشک خود صحبت کنید. او می‌تواند برای شما بعضی داروها یا مواد جانشین بزاق را تجویز کند. مصرف دهانشویه‌های حاوی فلوراید، آدامس‌های بدون قند و قرص‌های نعناعی بدون قند هم معمولا موثر است. نوشیدن جرعه‌های مداوم آب و تکه‌های یخ خردشده نیز می‌تواند موثر باشد. معمولا توصیه می‌شود مصرف کافئین محدود شود.

۱۰) اگر دندان مصنوعی دارید، از آن به خوبی مراقبت کنید. دندان مصنوعی لق یا خیلی سفت، باعث تحریک لثه می‌شود و احتمال عفونت را افزایش می‌دهد. پس با دندان‌پزشک صحبت کنید تا در صورت نیاز آن را بررسی کند. دیابت باعث می‌شود شما بیشتر از دیگران در معرض خطر عفونت باشید، پس هر روز دندان مصنوعی خود را از دهان خارج و آن را تمیز کنید.

۱۱) سیگار نکشید. سیگار برای همه مضر است اما اگر کسی مبتلا به دیابت باشد ۲۰ برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های لثه و برفک خواهد بود. سیگار کشیدن به جریان خون لثه صدمه می‌رساند و زمان ترمیم زخم‌های دهانی را افزایش می‌دهد. بهتر است اگر مبتلا به دیابت و سیگاری هستید، در مورد راه‌های ترک سیگار از افراد متخصص کمک بگیرید.

علایم بیماری لثه را بشناسید. مشاهده بعضی علایم، باید شما را به شک بیندازد که شاید به بیماری لثه مبتلا باشید. این علایم عبارتند از: لثه‌های قرمز، ملتهب و خونریزی‌دهنده، از دست دادن بی‌دلیل دندان‌ها، خشکی دهان و بوی بد دهان به‌طور مداوم، قرار گرفتن دندان‌ها به‌طور نامنظم روی یکدیگر یا دندان مصنوعی‌ای که به‌تازگی خوب در دهانتان قرار نمی‌گیرد.

● نظریه‌های مختلف درباره اثر دیابت بر دندان‌ها

یکی از سوال‌هایی که زیاد پرسیده می‌شود، این است که آیا افراد دیابتی، بیشتر از دیگران در معرض خطر پوسیدگی دندان‌ها هستند؟ در جواب این سوال باید گفت که در این باره چند نظریه وجود دارد: یکی اینکه قند بالا در بزاق افرادی که دیابت کنترل نشده دارند به بقای باکتری‌ها کمک می‌کند و همین امر باعث پیشرفت پوسیدگی و بیماری لثه در آنها می‌شود. به‌علاوه، این واقعیت که دیابتی‌ها به خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر اما به دفعات بیشتر در طول روز تمایل دارند، شاید به این معنا باشد که شانس رشد باکتری‌ها در دهان و ایجاد پوسیدگی در آنها بالاتر است. نظریه دیگر این است که چون افراد دیابتی دقت بیشتری در مورد آنچه می‌خورند و کنترل قند دارند، احتمالا زیاد غذاها و مواد خیلی شیرین و آنچه پوسیدگی‌زاست مصرف نمی‌کنند و همین امر باعث کمتر شدن احتمال پوسیدگی در آنها می‌شود. در مجموع باید گفت افرادی که قندخون کنترل‌شده دارند، در مقایسه با دیگر افراد، بیشتر دچار پوسیدگی دندان یا بیماری لثه نمی‌شوند. بهداشت خوب دهان و کنترل قندخون در محدوده قابل‌قبول، بهترین راه برای مقابله با بیماری‌های دهان و دندان در بیماران دیابتی است.

● تشخیص دیابت روی صندلی دندان‌پزشکی

معاینه‌های دندان‌پزشکی، موقعیت مناسبی است که بیماری دیابت افرادی که تازه مبتلا شده‌اند و خودشان از آن آگاه نیستند، تشخیص داده شود.

نتایج تحقیقی که به‌تازگی در مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا انجام شده، نشان داده است درصد بسیار بالایی (حدود ۹۳ درصد) از افراد مبتلا به بیماری لثه، در خطر ابتلا به دیابت هستند و لازم است از این نظر غربالگری شوند. تقریبا نیمی از این افراد طی سال، یک بار به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنند پس احتمال زیادی دارد که دندان‌پزشکان اولین شخصی باشند که متوجه بیماری آنها می‌شوند موقعیت خوبی برای تشخیص این بیماری در ابتدای بروز آن دارند. در این تحقیق و مقاله، توصیه شده دندان‌پزشکان افراد ۴۵ سال به بالایی را که اضافه‌وزن (BMI بالای ۲۵) دارند، از نظر دیابت مورد بررسی قراردهند. علاوه بر سن بالای ۴۵ سال و اضافه‌وزن، ۲ عامل خطرساز دیگر هم وجود دارد که شامل فشارخون بالا و ابتلای خویشاوندان درجه اول به دیابت است که در صورت مشاهده این عوامل زمینه‌ای و بیماری لثه، لازم است دندان‌پزشک بررسی دقیق‌تری انجام دهد و مثلا با یک گلوکومتر (وسیله تشخیصی برای اندازه‌گیری قندخون) نمونه خون نوک انگشت یا عمق لثه‌های ملتهب، میزان قندخون را تعیین کنند. عده زیادی از افراد مبتلا به دیابت، ممکن است در مراحل اولیه از بیماری خود آگاه نباشند. تشخیص زودهنگام آن و شروع درمان، می‌تواند کمک زیادی به آنها باشد تا از عواقب طولانی‌‌مدت دیابت در امان بمانند. در بعضی موارد هم می‌توان بیماری پیش‌دیابت را (که فرد را مستعد ابتلا به دیابت می‌کند) تشخیص داد. باید با تغییر در نحوه زندگی، از ابتلا به دیابت پیشگیری کنند.

منابع: Mayo Clinic, ADA, Web MD

دکتر آیدا روشن‌ضمیر