منتظر هیچ کس نباشیم

اقتصاد مقوله ای عام و فراگیر است که در تمامی شئون و روابط اجتماعی وجود دارد و در کنار دیگر مؤلفه های اجتماعی و انسانی و طبیعی, تأثیر فراوانی بر وضع کنونی و آتی جامعه برجای می گذارد

اقتصاد مقوله ای عام و فراگیر است که در تمامی شئون و روابط اجتماعی وجود دارد و در کنار دیگر مؤلفه های اجتماعی و انسانی و طبیعی، تأثیر فراوانی بر وضع کنونی و آتی جامعه برجای می گذارد. همان طور که صاحب نظران اقتصادی متفق القولند که برای نیل به توسعه و پیشرفت مطلوب در هر اجتماعی و نیز حفظ و تداوم آن مسیر بالنده، علاوه بر فراهم بودن شرایط، فعالیت اقتصادی باید به صورتی تلاش گرانه و مستمر و پویا و دائمی انجام گیرد که می توان از آن به «تلاش اقتصادی» تعبیر کرد.

اما بحثی که فضای ایران را در سال جاری تحت تأثیر قرار داده عبارت است از آموزه ای جدید به نام «جهاد اقتصادی». وقتی دو واژه «جهاد» و «اقتصاد» کنار یکدیگر قرار گرفته و نسبتی درونی با هم پیدا می کنند، دچار تحول معنایی شده و یک گفتمان را به وجود می آورند.

برای شروع بحث به تعریفی مختصر درباره این مفهوم می پردازیم. به طور کلی «اقتصاد» به کلیه تلاش ها و اقداماتی اشاره دارد که درنهایت به ثروت آفرینی مادی منجر شده و عرصه های تولید، خدمات، ارزش افزایی، کارآفرینی و حتی ارزش زایی علمی و فرهنگی را نیز دربرمی گیرد. اما بحث در مورد جهاد می تواند اندکی گسترده تر باشد، زیرا در فقه و آموزه های اسلامی به طور گسترده ای به این فریضه الهی که از فروع دین مبین اسلام نیز می باشد، پرداخته شده است. جهاد در طول تاریخ اسلام از همان دوران صدر اسلام و در طی قرون متمادی تا زمان معاصر بر روند تحولات درونی و روابط بیرونی امت اسلامی تأثیر تعیین کننده ای داشته است و همچنین مجادلات قلمی و فکری چالش برانگیزی پیرامون آن وجود دارد.

جهاد در لغت از «جهد» به معنی غایت مشقت یا سخت کوشی مشتق شده است و در اصطلاح فقها چنین تعریف می شود: گذشتن از مال و جان در راه بالا بردن کلمه اسلام و برپا داشتن شعائر ایمان. طبق تعریف؛ مجاهد نیز به کسی گفته می شود که با طیب خاطر در فراخنای دشواری ها گام گذاشته و هر آن چه از قدرت و توانایی به کف دارد برای رسیدن به هدف خود به کار بسته و در سنگلاخ پیکارها، سرفرازی را جست وجو کند.

با تعریف گسترده ای که از جهاد به عمل آمد، می توان دید که این فریضه صرفا محدود به جبهه های فیزیکی نبرد با دشمن نمی شود؛ بلکه در هر عرصه ای که نیاز به سخت کوشی و در راه یک هدف الهی باشد می توان به جهاد مبادرت ورزید. عرصه اقتصادی نیز یکی از حوزه هایی است که هم اینک بیش از هر زمان دیگری نیازمند روحیه، تلاش و عمل جهادی شده است. منشأ این نیاز به زمینه ها و علل درونی و بیرونی برمی گردد. در عرصه درونی کشور و با گذشت بیش از سه دهه از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و پیموده شدن مسیری پرفرازونشیب، همزمان با شروع طرح های کلان اقتصادی در کشور و از سوی دیگر نیاز تاریخی این سرزمین اسلامی به پیشرفت و آبادانی هر چه بیشتر، ضرورت نوعی تلاش و همت در عرصه اقتصادی و به بیان بهتر جهاد اقتصادی به شدت احساس می شود. کاربست صحیح و دقیق و اصولی این آموزه می تواند فرصتی تاریخی برای پیشرفت پایدار این سرزمین به عنوان الگویی برای امت اسلامی و تمامی ملت های آزادیخواه فراهم سازد.

● جنگ اقتصادی دشمن

عامل دیگر که بر اهمیت جهاد اقتصادی می افزاید هجمه اقتصادی سنگین و همه جانبه ای است که از سوی دشمنان قسم خورده این مردم و نظام اسلامی بر آن ها تحمیل شده و هر روز نیز شدت بیشتری به خود می گیرد. تحریم های اقتصادی که به بهانه های مختلف بر این کشور وضع شده است به نوعی جنگ اقتصادی را علیه ایران اسلامی آغاز کرده و نبرد نابرابری را به ایرانیان تحمیل کرده است.

بنابراین جهاد اقتصادی یک ضرورت وجودی محسوب می شود زیر انفعال، بی عملی یا گام های سست و اقدامات معمولی در برابر هجمه های بی امان دشمنان ملت به ارکان اقتصادی این کشور موجب تحقق نقشه های مستکبرین جهانی شده و درنهایت به شکست در نبرد اقتصادی منجر می شود. این شکست به تضعیف پایه های اقتدار و عظمت ایران اسلامی انجامیده و می تواند مانع دستیابی مردم ایران به جایگاه رفیع جهانی که لایق آن هستند گردد.

اما مفهوم جهاد اقتصادی تفاوت های بنیادینی با دیگر انواع اقدامات اقتصادی دارد. واژه جهاد در آموزه جهاد اقتصادی قداست بخش است و فعالیت اقتصادی را از هرگونه سودجویی، مال اندوزی، ثروت طلبی و فردگرایی سودمحورانه مبرا می سازد. زیرا هدف مجاهد فقط رضایت خداست و به همین دلیل هم جهاد اقتصادی به عنوان یک عبادت و وسیله ای برای دستیابی به اهداف بسیار والا ا نجام می گیرد.

از جمله اهداف نزدیک جهاد اقتصادی، رشد و پیشرفت صنایع و تولیدات و خدمات، افزایش سطح کیفی و کمی محصولات داخلی به دست متخصصان بومی و قطع وابستگی به مصنوعات و فن آوری بیگانه است. در صورت تحقق این اهداف بخش اعظمی از معضل بیکاری جوانان مرتفع شده و به دنبال آن با رونق اقتصادی در کشور اقشار جامعه از رفاه نسبی برخوردار گشته و در پی آن بسیاری از معضلات دیگر همانند نابسامانی های اجتماعی، خانوادگی، جرایم، اعتیاد، افزایش سن ازدواج و مشکلات مرتبط با آن و بسیاری دیگر از مشکلات موجود جامعه حل و فصل خواهد شد.

افزایش توان اقتصادی کشور و افزایش خودکفایی صنعتی و تکنولوژیک در کنار دیگر مؤلفه های قدرت نظام جمهوری اسلامی ایران از جمله ابزارهای قدرت نرم و فرهنگی خواهد توانست این کشور را به عنوان ام القرای جهان اسلام به آن جایگاه مستحکم و تأثیرگذار جهانی که همواره شایسته آن بوده است برساند. این دو پیشرفت موازی یعنی افزایش توان اقتصادی در داخل و قدرت یابی بیشتر در عرصه جهانی آموزه جهاد اقتصادی را به اهداف عالی تر و اصلی خود نزدیک می سازد. چرا که با توجه به وجود عنصر الهی جهاد در این آموزه که به دنبال انجام مأموریت معنوی و الهی خود است، هدف اصلی این است که ارزش های برین و عالی الهی و انسانی در زمین گسترانده شود؛ ارزش هایی که هم در فریضه جهاد وجود دارد و هم در مقوله اقتصاد اسلامی. جهاد فریضه ای است که با هدف الهی و در راستای گسستن زنجیرهای اسارت از تن و روح آدمی صورت می پذیرد و هنگامی که این فریضه در کنار مقوله اقتصاد قرار بگیرد؛ علاوه بر گسستن زنجیرهای استثمار از دستان اقشار مستضعف، آنان را به سوی زندگی شرافت مندانه و انسانی رهنمون می شود و در این جاست که مبحث عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی به عنوان آموزه های بنیادین اسلام مورد توجه قرار می گیرد.

مسیر عدالت اجتماعی از جهاد اقتصادی می گذرد

مفهوم اسلامی عدالت اجتماعی بر معاملات مسلمانان در محیط بازار حاکم است. مسلمانان باید با یکدیگر منصفانه معامله کنند. احکام قرآنی به ایشان توصیه می کند که دستمزدهای عادلانه بپردازند، قیمت های منصفانه ای تعیین کنند، در معامله با یکدیگر امین باشند و تعهدات خود را به طور کامل اجرا کنند. اقتصاد اسلامی معاملات ناعادلانه و استثمارگرایانه را در بین افراد مردود می شمارد. نهادهای اقتصادی و فعالیت های تجاری که به دنبال ایجاد قدرتی برای تعیین قیمت های بالا و افزایش سود هستند از نظر اسلام قانونی نیستند. متعاقبا اعمالی چون احتکار یا تبانی بین شرکت های بازرگانی برای شکل دادن انحصاراتی که آنان را قادر به افزایش قیمت های بازار می کند در اقتصاد اسلامی جایز نیست. از این رو در پرتو موفقیت در جهاد اقتصادی، عدالت اجتماعی و اقتصادی نیز به طرق مختلف سایه عطوفت آمیز خود را بر سر امت اسلامی می گستراند و این امر تنها یکی از بزرگ ترین برکات جهاد اقتصادی به شمار می آید.

مسأله بسیار مهمی که در این میان باید حتما مورد توجه قرار بگیرد ماهیت این نوع تلاش است. تلاش اقتصادی خستگی ناپذیر، همه جانبه و از سوی تمامی اقشار در هر سن و مرتبه و جایگاهی که قرار دارند. نیازهای داخلی کشور و تهدیدات مختلف به ویژه خصومت های اقتصادی دشمنان، جهاد اقتصادی را در وهله اول به یک جهاد تدافعی تبدیل ساخته است.

پیشروی در جهاد اقتصادی باید تا حدی باشد که کشور و نظام اسلامی را به درجه ای از عظمت و پیشرفت و قدرت و استحکام اقتصادی برساند که برای همیشه دشمنان را از هرگونه یورش دیگری به این سرزمین پاک و هر نوع تلاش مذبوحانه ای برای فلج کردن زیرساخت های اقتصادی آن ناامید گرداند.

این اتفاق نخواهد افتاد مگر در صورتی که همگان به عنوان اعضای این ملت بزرگ و تاریخ ساز، تلاش و جهاد اقتصادی را تکلیف عینی خود بپنداریم و در این رهگذر منتظر هیچ کس دیگری نباشیم و با روحیه ای جهانی و بسیجی وار و با نیت قرب به خداوند متعال تمام توان خود را برای پیشرفت و رونق و استحکام اقتصادی در عرصه های مختلف به کار بندیم. تحقق این وضعیت به معنای حاکم شدن روحیه و فرهنگ تلاش فی سبیل الله در بین تمامی زنان و مردان و پیران و جوانان این مرز و بوم است. این فرهنگ ضامن پیروزی و عظمت ملت ایران در این عرصه حساس و تاریخ ساز خواهد بود.

پیمان فتحی، دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه تهران