۱۸ آذرماه ۱۳۷۶ اجلاس سران کنفرانس اسلامی در تهران گشایش یافت

در روز ۱۸ آذرماه ۱۳۷۶, هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در تهران گشایش یافت

در روز ۱۸ آذرماه ۱۳۷۶، هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در تهران گشایش یافت.

تمرکز بیش از یک میلیارد مسلمان در کشورهای عربی – اسلامی که عمدتا در منطقه‌ای مابین سواحل آفریقای شمالی در اقیانوس اطلس تا شرق اندونزی قرار دارند، لزوم تشکیل این سازمان و بحث از صلاحیت‌ها و ارکان آن را ضروری می‌ساخت. این چنین بود که کنفرانس اسلامی، در قامت اتحادیه‌ای فراملی که برای ایجاد نزدیکی و تقویت اتحاد میان مسلمانان جهان فعالیت می‌کرد، به وجود آمد. ایده اولیه تشکیل این سازمان را می‌توان در دهه ۱۹۵۰ جستجو کرد. زمانی که از یکسو رژیم پهلوی در ایران، درصدد تحکیم موقعیت خود در منطقه خاورمیانه به عنوان کمربند حفاظتی در برابر کمونیسم بود و از سوی دیگر سیاست عربستان سعودی در مقابله با تز وحدت عربی ناصریسم، فکر تشکیل چنین اتحادیه‌ای را بیش از پیش گسترش می‌داد. این‌ها در کنار کاتالیزوری به نام اسراییل، ایده را به عمل رساند و کنفرانس اسلامی را به سازمانی متشکل تبدیل کرد. با این حال ریشه‌های شکل‌گیری این سازمان به سال‌ها قبل بازمی‌گشت. پس از الغای خلافت عثمانی بود که رییس دانشگاه الازهر شیخ محمد‌حسین خضر برای تشکیل کنفرانسی اسلامی ـ متشکل از علمای اسلام ـ اقدام کرد و در بیت‌المقدس در‌‌‌ همان زمان، کنفرانسی به نام «کنفرانس عمومی اسلام» تشکیل و راجع به مسائل جهان اسلام مذاکراتی انجام شد. همچنین «جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی» در قاهره تشکیل شد که از جمله مؤسسین بیست و یک نفر? آن شیخ محمد‌تقی قمی از ایران و شیخ محمد‌حسین کاشف‌الغطاء، مجتهد شیعه از عراق بودند.

دولت ایران در سال ۱۳۳۵ شمسی پیشنهاد کرد کنفرانسی از کشورهای اسلامی و مخصوصاً خاورمیانه تشکیل شود که مورد استقبال کشورهای عضو پیمان بغداد قرار گرفت اما به دلیل عدم تمایل عربستان، این مسئله نتوانست به صورت گسترده‌ای منعکس شود.در دهه ۱۳۴۰ شمسی که نهضت پان‌عربیسم با محوریت جمال عبدالناصر رییس دولت مصر گسترش یافت این تفکر بار دیگر در صحنه سیاسی مطرح شد. به دنبال پیشنهاد آدم عثمان رییس‌جمهور سومالی در سال ۱۳۴۳ مبنی بر تشکیل کنفرانس سران کشورهای اسلامی، ملک فیصل نیز در سال ۱۳۴۴ در کنفرانس عمومی اسلامی که در مکه برپا شده بود درخواست برپایی کنفرانس سران اسلامی را مطرح کرد. اما اولین قدم‌ها جهت به عینیت درآوردن این تمایل در ملاقات بین شاه ایران و ملک فیصل در ۱۷ آذر ۱۳۴۴ در تهران برداشته شد و طرفین در اعلامیه نهایی خود، تمایل خود را برای فراخوانی جهت ایجاد کنفرانسی از سران کشورهای اسلامی که فرصتی را برای موضوعات مرتبط با جهان اسلام فراهم کند، مطرح ساختند.

به آتش کشیدن بخشی از مسجد‌الاقصی قبله اول مسلمانان توسط اسراییل حادثه ای بود که خشم مسلمانان جهان را برانگیخت و هیجان اسلامی را که می‌توانست زمینه‌ساز تقویت تفکر وحدت اسلامی در مبارزه با دشمنان باشد، به وجود آورد. روز ۳۰ مرداد ۱۳۴۸ بخشی از مسجدالاقصی در فلسطین اشغالی توسط افراد متعصب صهیونیست به آتش کشیده شد و خسارات قابل توجهی به آن وارد آمد. دولت اسراییل این حادثه را به یک جهانگرد یهودی افراطی و استرالیایی نسبت داد. دنیس مایکل روهان، جهانگرد استرالیایی سپس در یک حرکت نمایشی محاکمه شد و متعاقباً منابع خبری اسراییل اعلام کردند که نامبرده دچار بیماری روانی بوده و لذا آزاد شده است.حادثه ‌آتش‌سوزی در مسجد‌ الاقصی یک سال پس تصرف بخش شرقی بیت‌المقدس توسط اسراییل در جریان جنگ ۶ روزه صورت گرفت. صهیونیست‌ها از زمان اشغال بخش شرقی بیت‌المقدس اقدامات فراوانی برای تخریب مسجد‌الاقصی به انجام رسانده، از جمله به دفعات در قسمت‌های زیرین مسجد دست به حفاری با هدف یافتن ابنیه‌های مقدس یهودیان که ادعا می‌شود در زیر مسجد‌الاقصی قرار دارد زده و ستون‌های اصلی مسجد را این طریق سست کرده بودند.

این زمینه‌ها باعث ایجاد شرایط مطلوب برای محقق شدن طرح ایجاد سازمان کنفرانس اسلامی شد، حتی عبدالناصر نیز بعد از این جریان و تقویت جو طرفدار وحدت اسلامی با تشکیل کنفرانس سران اسلامی مخالفتی نکرد. به دنبال این جریانات به دعوت شاه مراکش کنفرانس فوق‌العاده‌ای جهت بررسی خطرهایی که مقدسات اسلامی را تهدید می‌کند در مراکش با شرکت ۲۴ کشور تشکیل شد و موضع‌گیری‌های متفاوتی را سبب شد. روزنامه الاهرام مصر، تشکیل این کنفرانس را فی‌نفسه تحولی فوق‌العاده ارزنده دانست، اما ناصر به بهان? بیماری در آن شرکت نکرد و رژیم انقلابی لیبی نیز در سطحی پایین در آن شرکت کرد. چهار کشور سوریه‌، عراق، یمن جنوبی و سودان نیز تصمیم به بایکوت آن گرفتند، موشه دایان وزیر دفاع اسراییل در موضع‌گیری در برابر این اجلاس گفت: «حتی اگر کنفرانس اسلامی اعلان جهاد بدهد وی تصور نمی‌کند که تشکیل این کنفرانس منجر به جنگ جدیدی بین اعراب و اسراییل بشود.»

جنگ اعراب و اسراییل و شکست اعراب و عدم کارآیی اتحادیه عرب که منجر به ضعیف شدن جناح ناصر شد و اشغال بیت‌المقدس و حریق مسجد‌الاقصی عواملی بودند که زمینه‌های تشکیل کنفرانس سران کشورهای اسلامی را فراهم ساختند. منشور سازمان کنفرانس اسلامی طبق ماده ۱۰۲ منشور سازمان ملل در تاریخ اول فوریه ۱۹۷۴ در ۱۴ مورد به ثبت رسید. این سازمان در مجموع ۵۷ عضو دارد که از لحاظ جغرافیایی به سه گروه آسیایی و آفریقایی و عرب تقسیم می‌شوند. کشورهای آسیایی شامل ۱۲ کشور جمهوری آذربایجان، افغانستان، اندونزی، ایران، برونئی، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ترکیه و مالزی، کشورهای آفریقایی شامل ۱۷ کشور اوگاندا، بورکینافاسو، توگو، چاد، تانزانیا، سنگال، سیرالئون، کامرون، کومور، گابن، گامبیا، گینه بیسائو، مالدیو، مالی، موریتانی، موزامبیک، نیجر و نیجریه، گروه کشورهای عربی شامل ۲۱ کشور اردن، الجزایر، امارات متحده عربی، بحرین، تونس، جیبوتی، سودان، سوریه، سومالی، عراق، عربستان سعودی، عمان، دولت فلسطین، قطر، کویت، لبنان، لیبی، مراکش، مصر، موریتانی و یمن از جمله اعضای سازمان کنفرانس اسلامی هستند.

علاوه بر این‌ها کشور آلبانی تنها کشور اروپایی است که در سال ۱۹۹۳ به سازمان کنفرانس اسلامی ملحق شده است. کشور سورینام هم از قار? آمریکا در سال ۱۹۹۶ به سازمان کنفرانس اسلامی پیوست. ساختار این سازمان نسبت به سازمان‌های دیگر ساده است و رکن عالی آن، پادشاهان و رؤسای کشور‌ها و سران دولت‌هاست که هر سه سال یک بار در پایتخت یکی از کشورهای عضو سازمان برگزار می‌شود. علاوه بر اجلاس کشورهای اسلامی، یک اجلاس دیگر توسط وزرای خارجه کشورهای اسلامی هر سال یک بار و در صورت لزوم چند بار تشکیل می‌گردد.

هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی اولین دوره‌ای بود که از زمان تاسیس قرار بود در ایران برگزار شود. مقدمات برگزاری این اجلاس از زمان ریاست‌جمهوری اکبر‌هاشمی رفسنجانی با کلنگ خوردن محل برگزاری این مراسم آغاز شد. سیدمحمد صادق خرازی به عنوان نماینده ویژه رئیس‌جمهور و رئیس ستاد برگزاری اجلاس سران انتخاب شد.

این اجلاس اما سرانجام بعد از چند سال با ورود سران و نمایندگان عالی‌رتبه بیش از ۵۰ کشور اسلامی به تهران، صبح روز ۱۸ آذرماه ۱۳۷۶، با سخنان آیت‌الله خامنه‌ای مقام رهبری افتتاح و در سالن اجلاس سران به ریاست سیدمحمد خاتمی رییس‌جمهوری وقت، آغاز به کار کرد. روزنامه جمهوری اسلامی در شماره‌‌ همان روز با اشاره به افتتاح این اجلاس نوشت: «از اوایل بامداد دیروز تا نیمه شب گذشته سران و نمایندگان کشورهای اسلامی با ورود به فرودگاه مهرآباد مورد استقبال رییس جمهور و همچنین معاون اول رییس جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان قرار گرفتند. تا آخرین ساعات شب گذشته تعداد ۲۵ رییس‌جمهور، ۲ امیر، ۲ ولیعهد و ۱۰ نخست‌وزیر و معاون رییس‌جمهور وارد تهران شده‌اند. همچنین دبیرکل سازمان ملل متحد، دبیرکل اتحادیه عرب، دبیرکل فائو، دبیرکل اکو و چند شخصیت بین‌المللی دیگر برای شرکت در هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی وارد تهران شده‌اند.» به نوشته این روزنامه بیش از ۱۲۰ خبرنگار، عکاس و فیلمبردار رسانه‌های داخلی و خارجی کار پوشش خبری و تصویری این رویداد بزرگ را عهده‌دار بودند. سخنران افتتاحیه هشتمین اجلاس کنفرانس اسلامی، مقام معظم رهبری بود. آیت‌الله خامنه‌ای در سخنان خود با تاکید بر اینکه «ایمان، مجاهدت و پرهیز از تفرقه تنها شروط تحقق اعتلای علمی و عزت سیاسی مسلمانان است»، افزود: «سازمان کنفرانس اسلامی می‌تواند مظهر اتحاد حقیقی کشورهای مسلمان در مسائل و منافع مشترک آنان باشد، این کنفرانس باید قطعنامه‌های خود را تا اجرای کامل پیگیری کند تا این اجلاس‌ها برای ملت‌های ما دستاوردی داشته باشد.» رهبر انقلاب در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه «مخالفت ما با آنچه بدان گفت‌وگوی صلح خاورمیانه می‌گویند به دلیل ناعادلانه بودن، استکباری بودن و تحقیرآمیز بودن و بالاخره غیرمنطقی بودن آن است»، افزود: «حضور دشمنی مانند حکومت صهیونیستی در قلب قلمرو اسلامی، شاید می‌توانست ما را به یکدیگر نزدیک‌تر سازد، ولی دست‌های مرموز استکبار این خطر را هم از برابر خود برداشت و با ما کاری کرد که ما اینک از یکدیگر بیشتر می‌ترسیم تا از دشمن!» سیدمحمد خاتمی رییس‌جمهوری اسلامی ایران که ریاست سازمان کنفرانس اسلامی را برعهده داشت نیز در این نشست گفت: «سازمان کنفرانس اسلامی باید نقش مهمی در حل اختلافات جهان اسلام داشته باشد.» خاتمی با بیان اینکه «شهروندان جامعه مدنی اسلامی صاحب حق در تعیین سرنوشت خود هستند»، گفت: «جامعه مدنی که ما خواستار استقرار آن هستیم به طور ریشه‌ای و اساسی با جامعه مدنی غربی که از تفکرات فلسفی یونان و تجربیات سیاسی روم سرچشمه گرفته اختلاف ماهوی دارد، جامعه مدنی مورد نظر ما ریشه مدینة‌النبی دارد.» او درباره اسرائیل هم گفت: «سرشت زورمدار، نژادپرست و ستیزه‌جوی رژیم صهیونیستی به طور جدی صلح و امنیت منطقه را تهدید می‌کند.» برگزاری هشتمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در تهران بازتاب وسیعی در رسانه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای داشت. از جمله شبکه تلویزیونی «سی. ان. ان» همزمان با این اجلاس به نقل از یک تحلیلگر امور خاورمیانه اعلام کرد «در حالی که آمریکا نتوانست هم‌پیمانان خود را در کنفرانس دوحه گردهم آورد، ایران بیش از پنجاه و پنج کشور اسلامی را در تهران گردهم آورده و این یک پیروزی پر ارزش است.» شائول بخاش استاد دانشگاه‌های آمریکا به این شبکه تلویزیونی گفت: «گردهم آمدن سران این تعداد از کشور‌ها که برخی از آن‌ها کینه و خصومت شدیدی با یکدیگر دارند تنها به احترام ایران انجام گرفته است زیرا آن‌ها معتقدند باید روابط با تهران بهبود یابد.» روزنامه الشرق‌الاوسط چاپ همزمان لندن و بیروت هم در سرمقاله خود با اشاره به اهمیت این اجلاس نوشت: «مسلمانان جهان به همایش تهران چشم امید دوخته‌اند.»

منبع‌: تاریخ ایرانی