خطا در محوطه جریمه

نگاهی دیگر بر خطاهای پزشکی و دلایل آن

امروزه، پیشگیری از خطاهای پزشکی بسیار مورد توجه قرار گرفته است، چرا که اگر تشخیص و درمان بیماری عاری از اشتباه و خطا باشد، مطمئنا مراقبت‌های بهداشتی به بهترین شکل ممکن انجام خواهد گرفت و مشکل، تنها زمانی پدید می‌آید که بیماری موجود، فراتر از مرزهای دانش پزشکی روز باشد. مرتکب اشتباه شدن، جزیی از انسان بودن ماست و لذا هیچ کدام از دست‌اندرکاران ارایه مراقبت‌های بهداشتی، از پزشک و پرستار و داروساز گرفته تا مسوولان بیمارستان‌ها و کارخانه‌های داروسازی، مبری از اشتباه نخواهند بود. حتی خود بیمار نیز ممکن است مرتکب اشتباهات مختلفی در زمینه بیماری خود بشود. با توجه به مطالب فوق، در می‌یابیم که متاسفانه میزان خطاهای پزشکی بالا بوده و این اشتباهات به صورت رایج پیش می‌آیند.

● انواع خطاهای پزشکی

خطاهای پزشکی، انواع مختلفی دارند. برخی از شایع‌ترین انواع آن شامل

▪ اشتباه در تشخیص

▪ اشتباهات دارویی

▪ اشتباهات جراحی

▪ اشتباهات آزمایشگاهی

▪ اشتباهات مدیریتی

▪ عفونت‌های بیمارستانی

خود بیمار به خوبی می‌تواند از بسیاری از انواع خطاهای پزشکی جلوگیری نماید. یک فرد به عنوان بیمار، از زمان و انگیزه کافی برای بررسی دوباره تشخیص بیماری و داروهای تجویز شده برخوردار است. اگر چه بیمار هرگز قادر نخواهد بود که جلوی لغزش تیغ جراحی یا عفونت بیمارستانی را بگیرد، ولی با داشتن اطلاعات کافی در مورد خطرهای احتمالی، می‌تواند در مورد سابقه پزشک معالج و یا بیمارستان خود، تحقیق کافی بنماید.

● دلایل پیدایش خطاهای پزشکی

در بسیاری از موارد، علت به وجود آمدن یک خطای پزشکی، بیش از آنکه ناشی از بی‌توجهی پزشک باشد، نتیجه اشکال در کل سیستم است ولی از طرف دیگر شاهد افزایش روزافزون شکایات از پزشکان به دلیل این خطاها هستیم. در زیر دلایل احتمالی پیدایش خطاهای پزشکی را در گردهمایی‌های مختلف دسته‌بندی نموده‌ایم:

▪ مشکلات اساسی در مراقبت‌های پزشکی

ـ ارایه مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی، مسوولیت بسیار سنگینی است که وقوع اشتباه در بعضی مراحل آن، اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.

ـ سخت بودن برقراری تعادل میان نیاز به انجام مجدد آزمایشات برای جلوگیری از اشتباه در تشخیص و نیاز به جلوگیری از انجام آزمایش‌های و بی‌مورد،

ـ غیرممکن بودن این‌که همه پزشکان و متخصصان در مورد هر بیماری که با آن روبرو می‌شوند، از آخرین دانش روز مطلع باشند،

ـ امکان‌پذیر نبودن این امر که پزشک در طول مدت اندکی که برای ملاقات و معاینه بیمار در اختیار دارد، مراقبت‌های کاملا دقیق را ارایه نماید.

▪ مشکلات کلی ساختار صنعت پزشکی

صنعت پزشکی در کل بیش از آنچه مورد انتظار است، باعث پیدایش خطاهای پزشکی می‌شود.

ـ بودجه ناکافی مراقبت‌های پزشکی،

ـ مدیریت نادرست که منجر به بهره‌وری ضعیف از بودجه موجود می‌شود،

ـ فشار کاری شدید به پزشکان و سایر کارکنان حرفه پزشکی،

ـ سازگاری بسیار کند با فن‌آوری‌های جدید،

ـ عدم گزارش خطاهای پزشکی به علت ترس از شکایات قانونی که منجر به سخت‌شدن پایش و تصحیح این اشتباهات می‌شود،

ـ انجام بی‌مورد دوباره و حتی سه‌باره آزمایشات به جهت ترس از شکایات قانونی.

▪ خطاهای فردی پزشک

ـ خطاهای ساده انسانی که هر فردی حتی پزشکان بسیار حاذق نیز ممکن است دچار آنها شوند،

ـ پزشکانی که تحت تاثیر الکل یا مواد مخدر هستند،

ـ خط بد و ناخوانا که می‌تواند منجر به تحویل داروی اشتباه یا انجام آزمایش نادرست و یا دوزاژ غلط دارو گردد.

▪ خطاهای بیمار

ـ بیماران باید بدانند که خودشان نیز در دریافت مراقبت‌های پزشکی خوب، مسوول و سهیم هستند،

ـ عدم گزارش علایم: برخی بیماران همه علایم‌شان را با پزشک‌شان در میان نمی‌گذارند که به دلیل شرم، یا به دلیل اینکه فکر می‌کنند این علامت ربطی به مشکل اصلی‌شان ندارد یا اینکه پزشک‌شان دقیقا در مورد آن علامت خاص از آنها سوالی نکرده

ـ تاخیر در گزارش یک علامت،

ـ عدم گزارش داروهایی که مصرف می‌کنند،

ـ عدم گزارش مواردی از طب جایگزین که مورد استفاده بیمار است،

ـ عدم تعهد بیمار به مصرف دارو یا انجام اقدامات درمانی به دلایل مختلف مثل مشکلات مالی، تنبلی و ...،

ـ عدم صداقت بیمار: نشانگان‌های اختلالات ساختگی، تمایل به دریافت داروهای خاص، تمارض، سوءاستفاده مالی از طریق بیمه، گرفتن مرخصی استعلاجی و ...،

ـ ترس از مسایل قانونی: مثلا عدم گزارش مصرف مواد مخدر،

ـ ترس از مسایل اجتماعی: مثلا عدم ذکر عادات خاص و برخی رفتارها،

ـ ترس از سرزنش شدن توسط پزشک مثلا در مورد عدم مصرف داروها،

ـ اعمال فشار از طرف بیمار: تمایل بیمار برای سوق دادن پزشک به سمت درمان‌های خاص مانند تجویز آنتی‌بیوتیک، داروهای خواب‌آور و ... در زمانی که پزشک طرح درمانی دیگری را برای بیمار مناسب‌تر می‌داند. در این گونه مواقع پزشک بر سر دو راهی درمان صحیح بیمار و راضی نگه‌داشتن او قرار می‌گیرد،

ـ نخواندن کامل و دقیق برچسب‌های دارویی و راهنمای مصرف داروها.

▪ خطاهای داروساز

ـ داروی نادرستی به جای داروی اصلی تحویل بیمار شود (به علت شباهت در شکل و بسته‌بندی با عنوان دارو و ...)،

ـ دوز نادرستی به جای دوز اصلی به بیمار داده شود،

ـ توضیحات لازم در مورد نحوه مصرف دارو به بیمار داده نشود

▪ خطاهای آزمایشگاه‌ و پاتولوژی

ـ اشتباه در نوشتن نام بیمار روی نمونه،

ـ آلوده شدن نمونه‌ها در حین انجام آزمایش،

ـ احتمال ذاتی پیدایش خطا در آزمایشات گوناگون (مثبت‌های کاذب، منفی‌های کاذب)،

ـ محدودیت‌های برخی آزمایش‌های خاص برای گروهی از بیماران،

ـ خطای انسانی در بررسی نمونه‌های دیداری و بصری مانند پاپ‌اسمیر یا نمونه‌برداری‌های سلولی.

▪ خطاهای صنایع دارویی

ـ استفاده از اسامی مشابه در نامگذاری داروها،

ـ آزمایش‌های ناکافی برای اطمینان از ایمن‌بودن مصرف برخی داروها که در نهایت منجر به جمع‌آوری آنها از بازار گردیده است.

▪ خطاهای بیمارستانی

ـ عفونت‌های بیمارستانی: این عفونت‌ها در طی بستری بیمار در بیمارستان، چه از طریق محیط و چه از راه جراحی یا سایر درمان‌ها به بیمار منتقل می‌شوند.

ـ اشتباهات جراحی،

ـ اشتباه به هنگام انتقال داروها به ظروف کوچک‌تر و نوشتن عنوان آنها،

▪ اشتباهات دارویی:

ـ داروی نادرست

ـ دوزاژ نادرست و ...

▪ اشتباهات جراحی

ـ جراحی روی بیمار نادرست!

ـ جراحی روی موضع نادرست: مثلا جراحی روی دست راست به جای دست چپ!

ـ عدم‌توجه به داروهای مصرفی بیمار و عدم قطع آنها در صورت لزوم (قبل/ در زمان/ بعد از جراحی) مثلا مرگ‌های ناشی از اسیدوز لاکتیک در اثر مصرف متفورمین در ریکاوری پس از جراحی.

بنابراین کاستن از میزان این اشتباهات نیازمند برنامه‌ای همه‌جانبه و فراگیر خواهد بود.