هشت خوان بازار شبکه

مهم ترین چالش های یک سال گذشته کدام ها بودند

در این مقاله سعی کردیم مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات بازار شبکه ایران و فعالان آن را در یک ساله گذشته اولویت‌بندی کرده و مرور کنیم. مطمئناً فهرست اولویت‌بندی شده مشکلات در این مقاله برای تمامی شرکت‌ها یکسان نیست و برخی کمتر درگیر یک مشکل بوده و مشکل دیگری چالش اصلی آن‌ها بوده است. اما اگر بخواهیم میانگین گرفته و برآیند مشکلات را در‌نظر بگیریم به فهرست زیر خواهیم رسید. گفت‌وگوهای درج شده در این پرونده ویژه نیز مؤید این موضوع است و دغدغه‌های اصلی مدیران موضوع‌هایی است که در ادامه خواهید خواند.

● خوان اول: تب و لرز دلار

رتبه نخست مشکلات سال گذشته بازار شبکه به نوسان‌های دلار تعلق می‌گیرد. نوسان‌های ارز به چند صورت روی بازار شبکه تأثیرگذار بود. به‌ویژه در نیمه دوم سال تغییر مداوم و روزانه دلار در بازار و صرافی‌ها باعث شد تا شرکت‌های فعال درحوزه شبکه نیز همچون دیگر اصناف و کسب‌وکارها نتوانند مدیریت و تمرکزی بر بازار و محصولات خود داشته باشند. بسیاری از آن‌ها مجبور شدند بارها و در طول یک هفته یا حتی در طول یک روز قیمت‌ها را تغییر دهند و به نمایندگی‌ها مخابره کنند. البته، برخی از شرکت‌ها هم کمی صبر وتأمل داشتند و هفته‌ای تغییر قیمت می‌دادند اما باز هم مجبور شدند در یک دوره دو سه ماهه بارها افزایش قیمت داشته باشند. اثر بعدی افزایش دلار در پرداخت‌های شرکت‌های ایرانی به شرکت‌های مادر خارج از کشور بروز کرد. شرکت‌ها در ایران ریالی درآمد کسب می‌کردند اما باید دلاری به شرکت مادر هزینه پرداخت می‌کردند. اثر سوء سوم افزایش دلار روی بازار، کاهش قدرت خرید شرکت‌ها و ورود محصولات به بازار و در نتیجه نایاب شدن برخی کالاها بود. گران‌تر شدن قیمت‌ها و محصولات و عرضه نشدن کالاهای ضروری به دلیل همین نوسان‌های مداوم از دیگر پیامدهای تب و لرز دلار در سال گذشته بود که در اواخر سال رو به بهبود گذاشت.

● خوان دوم: گلوگیری گمرک

مشکل‌های گمرک قصد تمام شدن ندارند و در روزها و ماه‌هایی که انتظار می‌رفت گمرک‌نشینان بیشتر به فکر بازار و شرکت‌ها و صدها پروژه تشنه تجهیزات شبکه باشند، ناهماهنگی‌ها و بی‌نظمی‌‌ها بیشتر شد. ترخیص نکردن به موقع کالاها از گمرک، ارزیابی‌های غیرکارشناسی، قیمت‌گذاری‌ براساس تک فروشی یک کالا در حالی که شرکت واردکننده به قیمت عمده خرید کرده است، نداشتن هماهنگی میان گمرک‌های مبدأ ورودی کشور با گمرک تهران و به قول برخی شک و ظن زیاد به واردکننده‌های IT همه دست در دست هم دادند تا مشکلات بازار شبکه بیشتر شود و همه‌چیز به هم بریزد تا هم شرکت‌ها در این گیرو دار ناراضی شوند و هم مشتریان. اگر شرکتی هم توانسته بود تحریم‌ها را دور بزند و با تأمین سرمایه کالاهای خود را به‌صورت قانونی سفارش بدهد، به گردنه‌ای به نام گمرک می‌خورد و باید کالاهاش یکی دو ماهی در گمرک معطل می‌شد و تازه کلی هزینه بابت تعرفه واردات آن پرداخت می‌کرد. طبق تحقیقات ما از بازار هنوز مشکلات گمرک پابرجا هستند.

● خوان سوم: مشکل مالی دولت

به قول معروف IT مرغی است که هم در عروسی و هم عزا سرش را می‌برند. این اتفاق دقیقاً در نیمه دوم سال گذشته افتاد؛ زمانی که دولت با مشکلات مالی روبرو است و اول از همه IT را قربانی کرد. به این ترتیب،‌ تخصیص بودجه بسیاری از پروژه‌ها و برنامه‌ها لغو شد و دولتی‌ها هیچ پولی نداشتند که به بازار شبکه و شرکت‌های خصوصی بدهند. از طرف دیگر دولت بزرگترین کارفرمای این بازار است و چشم امید شرکت‌ها به جیب دولت بود. حالا به همه این اتفاقات وضعیت بغرنج سفارش‌های چند ده و چند صد میلیونی شرکت‌ها را برای ورود تجهیزات پروژه‌هایی که از سال‌های قبل تصویب شده‌اند و ملزم به اجرای آن‌ها هستند، اضافه کنید تا بتوانید کمی سردرگمی و آشفتگی مدیران شرکت‌ها را درک کنید. یکی از دلایل رکود بازار شبکه جیب خالی دولت و قطع بودجه‌های مصوب حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نهادها و سازمان‌های دولتی بود که ضربه بزرگی هم به کل بازار زد و بسیاری از شرکت‌ها را به ورطه ورشکستی یا تعطیلی کشاند. باید امیدوار بود در بودجه مصوبی سال ۱۳۹۲ برای توسعه زیرساخت‌ها و IT بودجه‌هایی مصوب شده و پرداخت شود.

● خوان چهارم: تعرفه کیلویی تجهیزات شبکه

وقتی بازار آشفته می‌شود، باید انتظار هر اتفاق غیرمعقولی را در آن داشته باشید. تعرفه واردات تجهیزات شبکه سال ۱۳۹۱ جزء همان اتفاق‌های غیرمعقولی است که در آشفته بازار پارسال اتفاق افتاد و طی آن تعرفه محصولات شبکه برحسب ۴ درصد قیمت یا وزن آن هریک بیشتر باشد تعیین می‌شود. نخستین اثر نامطلوب این قانون افزایش قیمت محصولات شبکه خانگی مانند مودم‌های ADSL، روترهای بی‌سیم و... بود. درصد زیادی از این افزایش قیمت از جیب مشتری و کاربران خانگی و درصدی هم از جیب شرکت‌های واردکننده خارج و به جیب گمرک و دولت واریز شد. از همان ابتدای تصویب این تعرفه‌ها اعتراض‌ها و شکایت‌ها شروع شد اما کمیسیون شبکه سازمان نظام صنفی رایانه‌ای مخالفت کرد و طی مصاحبه‌ها و مقاله‌های مختلف و برگزاری جلسه‌های متعدد با دست‌اندرکاران این حوزه سعی کرد کمیسیون ماده یک و گمرک را راضی کند که این‌گونه ارزیابی تعرفه‌ها برای محصولات فنی و تخصصی شبکه نه معقول نه مسبوق به سابقه و نه کارشناسی‌شده است. شرکت‌های شبکه‌ای زیادی به این تعرفه‌ها اعتراض کردند اما در سال ۱۳۹۲ هنوز این نوع ارزیابی و تعیین تعرفه پابرجا است.

● خوان پنجم: طرح شبنم

یک درصد از کل کالاهایی که در طرح شبنم قرار می‌گیرند به IT اختصاص دارد و از این یک درصد هم تا‌کنون پنج گروه اصلی از کالاها ملزم به زدن برچسب طرح شبنم شده‌اند. این طرح از قاچاق و ورود محصولات بی‌کیفیت جلوگیری می‌کند و در جهت شفاف‌سازی بازار است اما در اجرا مشکلاتی دارد که از قضا خیلی زود گریبان‌گیر شرکت‌های IT شده و دردسرهای تازه‌ای را به وجود آورد. معطل ماندن چند هزار‌تایی محصولات در انبار برای خوردن برچسب طرح شبنم، هزینه‌های اضافی برچسب‌گذاری کالاها، نبود نظارت کافی و دقیق، اطلاع‌رسانی ضعیف، آگاهی نداشتن مردم و خرید محصولاتی بدون داشتن برچسب شبنم و چندین مشکل دیگر این طرح را در اجرا با چالش مواجه کرده است و طرحی که قرار بود چالشی را برطرف کند خود به یک چالش جدید تبدیل شد. هنوز هم آمار و ارقامی منتشر نشده که با اجرا شدن این طرح چقدر جلوی قاچاق گرفته شده است و تا چه میزان روی کیفیت کالاهای وارداتی و شفاف‌سازی بازار تأثیرگذار بوده است. البته شنیده‌ها از امکان الصاق برچسب‌ها در کشور مبدأ و سازنده محصولات خبر می‌دهد و این‌که به مرور مشکلات اجرایی این طرح کمتر خواهد شد. به هر حال، هر موضوعی که باعث ایجاد تأخیر در ورود کالا به بازار شود چندان خوش‌آیند نیست و تبعات منفی برای بازار دارد.

● خوان ششم: چینی قاتل تولیدداخل

اگر در سال‌های پیش و در روزگاری که نه تحریم‌ها این‌چنین سنگین بودند و نه کمبود بودجه و نقدینگی و ده‌ها محدودیت و مشکل دیگر وجود داشت، از تولید داخل حمایت می‌شد و اجازه پر و بال گرفتن داشت و شرکت‌هایی که توانایی تولید داخل داشتند تشویق می‌شدند، امروز می‌توانست راه‌گشای بازار شبکه باشد و حجم انبوهی از محصولات پسیو و حتی محصولات اکتیوی مانند مودم و روتر خانگی و اداری در داخل کشور تولید شود و در نتیجه نرخ دلار، مشکلات گمرک، تعرفه‌ها، طرح شبنم و... برای شرکت‌های فعال بازار دردسرساز نشود. به زعم مدیران چند شرکت تولیدکننده محصولات شبکه گران بودن و وارداتی بودن مواد خام اولیه، قیمت بالای تمام شده محصولات تولید داخل و در مقابل ارزان بودن محصولات وارداتی چینی، استقبال نکردن دولتی‌ها از محصولات تولید داخل، کیفیت پایین برخی از محصولات، دور زدن تعرفه‌های گمرکی و قوانین مصوب موجود برای واردات کالا، جعل جنس‌های خارجی به جای جنس تولید داخل و در یک کلام نبود تضمین آینده برای تولید داخل باعث شده است صنعتی که می‌توانست تا چند ده درصد تولید داخل باشد بالای ۹۰ درصد وارداتی شود و در نتیجه تحریم‌ها و نرخ دلار روی بازار آن به شدت تأثیرگذار باشد.

● خوان هفتم: نظام صنفی در تعطیلات میان دوره

«صنف ضعیف شده است»، «صنف نوپا است»، «صنف قدرت اجرایی ندارد»، «صنف نمی‌تواند روی اتفاق‌های بازار تأثیرگذار باشد»، «صنف دبیرخانه اجرایی قوی نیاز دارد»، «صنف را ریز می‌بینند و به‌شمار نمی‌آورند» و عباراتی این‌چنینی نظرهای مدیران شبکه درباره سازمان نظام صنفی‌ رایانه‌ای است. واقعیتش این است که در نا‌بسامانی‌های بازار انتظارات زیادی از سازمان می‌رفت اما در عمل این انتظارات برآورده نشد و در جبهه‌های مختلف نمایندگان صنف و مدیران آن نتوانستند تأثیرگذاری مشخص و محسوسی داشته باشند. در ماجرای تعرفه واردات تجهیزات شبکه به‌رغم اعتراض‌ها و نامه‌نگاری‌ها و برگزاری نشست‌ها و صحبت با مراجع ذی‌صلاح از سوی سازمان نظام صنفی باز هم نتیجه‌ای حاصل نشد. رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران درباره تخصیص ارز مرجع و مبادله‌ای به تجهیزات IT نامه‌ای به دفتر ریاست جمهوری نوشت اما نتیجه‌ محسوسی حاصل نشد. در طرح شبنم هنوز این سازمان دارد نظرات کارشناسی خود را ارائه می‌دهد. ابزارهای سامان‌دهی بازار در دست صنف نیست و به‌رغم تلاش‌های زیاد نتوانست نمایشگاه‌هایی مانند الکامپ را برگزار کند. قدرت گرفتن صنف به یقین به سود بخش خصوصی و شرکت‌های حوزه IT خواهد بود و جلوی بروز مشکلاتی مختلفی مانند تعرفه‌های کیلویی واردات شبکه را می‌گیرد.

● خوان هشتم: چاهی‌ است بس عمیق!

نبود متولی قدرتمند در حوزه IT، بی‌برنامگی برای توسعه مخابرات و زیرساخت کشور، اجرای پروژه‌ها به صرف تمام شدن ظاهری، افتادن در دام روزمرگی و نداشتن آینده‌نگری، ورود دیدگاه‌های غیرکارشناسی و گاهی سیاست‌زده‌ در حوزه‌های تخصصی مانند شبکه و اینترنت، کاستن از کیفیت پروژه‌ها، چندین و چند موضوع دیگر علاوه‌بر مشکلات بالا در بازار شبکه ایران قابل رؤیت و رصد‌کردن هستند که هریک به نوبه خود تأثیراتی را برجای می‌گذارند.

میثاق محمدی‌زاده