تركیه شكاف های داخلی چالش های خارجی

تركیه به عنوان یك كشور مهم و تاثیرگذار در منطقه از ماه ها قبل و به خصوص در هفته های اخیر مواجه با مسائلی شده است كه چنانچه به طور منطقی با آن برخورد نشود یك بحران جدید را بر وضعیت درهم ریخته كنونی خاورمیانه خواهد افزود

جای جای خاورمیانه یا درگیر جنگ گرم است یا اینكه وضعیت ملتهب جنگ سرد را تجربه می كند. انباشت عوامل خارجی سلطه طلبانه و شرایط پارادوكسیكال سیاسی اجتماعی داخلی، این منطقه حساس را در چنبره خویش گرفتار كرده است. تحولات چالش برانگیز و سریع در اینجا آن اندازه در كانون توجه بین المللی و منطقه ای قرار دارد كه بعضا بحران های در حال شكل گیری از توجه و دید كارشناسان و مسئولین سیاسی پنهان می ماند.

تركیه به عنوان یك كشور مهم و تاثیرگذار در منطقه از ماه ها قبل و به خصوص در هفته های اخیر مواجه با مسائلی شده است كه چنانچه به طور منطقی با آن برخورد نشود یك بحران جدید را بر وضعیت درهم ریخته كنونی خاورمیانه خواهد افزود. هرچند كه تاكنون به جهت جنگ عراق، لبنان و فلسطین، رشد روز افزون التهابات در تركیه پنهان مانده است اما واقعیات نشان از ظهور یك بحران تركیبی پیچیده در حوزه سیاسی اجتماعی در قالب مبارزات درونی در ساختار سیاسی و تنش در عرصه منطقه ای می دهد. انفجارهای متعدد در هفته گذشته در منطقه مارماریس كه به كشته و مجروح شدن تعدادی از اتباع ترك و توریست های خارجی منجر شد، اعلام سخنگوی ارتش تركیه روز شنبه دوم سپتامبر مبنی بر قتل ۵ سرباز ترك توسط شورشیان كرد در مرز عراق و مجادله دولت و احزاب مخالف بر سر اعزام نیروهای ترك حافظ صلح به لبنان، نشانه های تازه ای است كه باید جدی گرفته شود. ارتباط مستقیم عوامل خارجی و داخلی در ساخت سیاسی تركیه، درهم پیچیدگی و راه حل خروج از چنین بحران هایی را در این كشور بیش از همیشه در هاله ای از ابهام فرو برده است.

●عرصه داخلی: تركیه در شرایط كنونی یكی از محدود كشورهایی است كه ساختار سیاسی آن در بطن خود حامل یك تناقض محتوایی شده است. رژیم سیاسی آنكارا كه بعد از فروپاشی امپراتوری فرتوت عثمانی توسط «كمال آتاتورك» بر مبنای سكولاریسم و نقش ناظر نظامیان برای پاسداری از این میراث بنیان گذاشته شده است در سال های اخیر با پیروزی حزب اسلامگرای «عدالت و توسعه» به رهبری «رجب طیب اردوغان» تا حدودی شكاف برداشته است. نظامی كه بر اساس جدایی دین از سیاست تاسیس شده و تمامی قوانین آن در این راستا تدوین شده است امروز تحت حاكمیت دولتی قرار دارد كه به طور آشكار و نهان نسبت به این ساخت سیاسی معترض است. هرچند كه طی این سال ها هر دو جریان مذهبی و سكولار در نظام سیاسی تركیه سعی كرده اند تا با اتخاذ سیاست میانه روی در مقابل هم قرار نگیرند اما تحولات جدید نشان می دهد كه چنین تعامل و همزیستی به نقطه پایانی خود نزدیك می شود. این كشور از دهه ها قبل تحت تاثیر یك معضل بزرگ نیز قرار داشته است كه همانا مسئله تعارض قومی بین دولت ترك و اقلیت ۱۲ میلیون نفری كرد ساكن در آنجا است.

موضوع كردهای تركیه پس از جنگ عراق و قدرت یابی نسبی كردهای عراقی، خطر تجزیه و تعمیق حقوق كردهای این كشور را ابعاد تازه تری بخشیده است. حضور سیاسی نظامی حزب كارگران كردستان پ ك ك در شمال عراق و بروز ناآرامی های تازه در این خصوص، احزاب سیاسی و نظامیان ترك را دچار هراس كرده است. تهدید مقامات ارشد آنكارا مبنی بر حمله به اردوگاه های پ ك ك در شمال عراق ناشی از همین موضوع است كه هم اكنون آمریكا، دولت عراق و منطقه خودمختار كردستان عراق را به شدت نگران كرده است. همچنین موضوع الحاق تركیه به اتحادیه اروپایی و تغییرات اساسی در ساختار سیاسی و حقوقی در نظام حاكم بر این كشور كه بنابر درخواست این اتحادیه انجام می گیرد در شرایطی كه دولت اسلامگرای اردوغان در این خصوص ایفای نقش می كند احزاب ملی گرا و نظامیان این كشور را ناخشنود كرده است.

●عرصه خارجی: اصولا این حوزه با توجه به اینكه شدیدا تحت الشعاع و متاثر از مسائل داخلی این كشور است چالش ها و رقابت های سیاسی درونی شكل دهنده و هدایت كننده آن خواهد بود. مسئله روابط بین آنكارا و بغداد بیش از هر چیز دیگر تحت تاثیر تحركات كردهای عراق به سمت تثبیت یك ساختار مستقل سیاسی است كه می تواند در آینده كردهای تركیه را نیز به این سمت هدایت نماید. سخنان «مسعود بارزانی» رئیس حكومت خودمختار كردستان عراق مبنی بر حذف پرچم ملی عراق و برافراشتن پرچم كردستان بر فراز ساختمان ادارات دولتی این منطقه در استان دهوك و اربیل نظام سیاسی تركیه را بیش از پیش نسبت به طرح های منطقه ای ظنین كرده است.

چنین رویكردی در كردستان عراق و ارتباط پ ك ك با این منطقه در هفته های اخیر موجب شد تا تهدید به حمله نظامی از سوی ارتش تركیه به شمال عراق جدی تر از همیشه تلقی شود. در شرایط كنونی كانونی كردن موضوع كردهای تركیه برای نظامیان و احزاب ملی گرا جهت رقابت و ضربه زدن به دولت اسلامگرای حاكم فراتر از چالش همیشگی آنان با موضوع تاریخی كردها هم می تواند به حساب آید. سخنان ژنرال «ایلكر باشلوگ» فرمانده جدید نیروی زمینی ارتش تركیه مبنی بر اینكه هیچ عفو عمومی آنگونه كه «جلال طالبانی» رئیس جمهور كرد عراق مطرح نموده است، در خصوص كردهای معارض تركیه اعمال نمی شود نشان دهنده همین مسئله است. وی در اظهارات خویش به صراحت گفته است: «عفو عمومی در كار نیست و هر عضو تسلیمی پ ك ك دادگاهی و مجازات خواهد شد.» ورود به اتحادیه اروپا نیز با توجه به خواسته های اساسی این اتحادیه از تركیه كه می تواند رژیم سیاسی این كشور را دگرگون كند و از قدرت نظامیان بكاهد هم اكنون از سوی احزاب ملی گرا و نظامیان ترك به چالش كشیده شده است.

تصمیم دولت اردوغان جهت اعزام نیرو جهت شركت در سپاه صلح سازمان ملل متحد در لبنان توسط احزاب مخالف و رئیس جمهور «احمد نجدت سزر» مورد مخالفت قرار گرفت هرچند كه دولت این لایحه را روز جمعه به پارلمان تسلیم نمود. از یك طرف دولت اردوغان می خواهد نقش منطقه ای خود و همكاری با اتحادیه اروپایی را گسترش دهد و از طرف دیگر احزاب ملی گرا و نظامیان ورود به بحران لبنان را با خطر درگیر شدن در این كشور جنگ زده قابل قبول نمی دانند. آنچه هم اكنون از اوضاع سیاسی تركیه به نظر می رسد اینكه ساختار سیاسی نظامی این كشور تحت تاثیر تشتت سیاسی درونی و خطرات فزاینده بیرونی در حالت طبیعی قرار نداشته و چنین وضعیتی می تواند در آینده تركیه را آبستن حوادث پیش بینی نشده ای كند.

اردشیر زارعی قنواتی