سینما و حرکت

تامل فلسفی درباره سینما

اگرچه دیدگاه غیرمادی یک شرط ضروری برای فیلم است؛ اما خصیصه‌ای نیست که به ما کمک کند تا فیلم را از نقاشی تمییز دهیم؛ چراکه نقاشی‌هایی نظیر پیروزی دیوید، اثر پوسین، دارای یک دیدگاه غیرمادی است، دقیقا به همان نحوی که نمایش سینمایی از آن نقاشی باید چنان خصیصه‌ای داشته باشد. پس چه چیز نقاشی را از فیلم جدا می‌کند؟ برای پاسخ به این سوال اجازه دهید یک نظر جالب توجه را که توسط آرتور دانتو (Arthur Danto) مطرح شده است، بررسی کنیم.

دانتو در مقاله‌اش با عنوان تصاویر متحرک (Moving Pictures) ، حرکت را به عنوان یک تضاد اساسی بین چیزهایی نظیر فیلم و دیگر تکنیک‌های تصویری، نظیر نقاشی مطرح می‌سازد. به یاد داشته باشید که من گفتم «چیزهایی نظیر فیلم»، زیرا همان طور که عنوان مقاله دانتو نشان می‌دهد او تنها متوجه سینما نیست؛ بلکه با گستره وسیع‌تری از تصاویر متحرک سروکار دارد که شامل ویدئو هم می‌شود. علاوه بر این به نظر من، گسترش طبقه اشیایی که تحت عنوان تصاویر متحرک بررسی می‌شوند، همیشگی است؛ زیرا من پیش‌بینی می‌کنم در آینده سینما، ویدئو و تلویزیون، همه یک عنوان تلقی خواهد شد.

این که این اشیا هم‌اکنون تصاویر متحرک نامیده شود، یک سرنخ از حرکت در تعریف آنها در اختیار ما می‌گذارد؛ اما همان طور که دانتو دریافته است، باید مواظب راهی بود که از طریق آن، این سرنخ مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال نباید همان طور که رومان اینگاردن (Roman Ingarden) تصور کرده است، تفاوت نقاشی و فیلم را در آن بدانیم که فیلم چیزی است که اتفاق می‌افتد؛ در حالی که نقاشی، اسلاید، طراحی و چیزهایی شبیه آن ثابت است؛ زیرا مساله این است که فیلم‌هایی وجود دارند که تحرکی ندارند مانند: دسته نینجاهای اوشیما (یک فیلم از یک کمیک استریپ)، یک ثانیه در مونترال اثر مایکل اسنو (یک فیلم از عکس‌ها)، عدالت شاعرانه هولیس فرامپتون، نامه‌ای به جین اثر گدار و گولین (یک فیلم از عکس‌ها) و ۱ در ۱۰ اثر تاکاهیکو لیمورا (یک فیلم از اتصال و انفصال لوحه‌ها.) یک مثال شاید آشناتر از فیلمی که تقریبا بدون حرکت است، فیلم اسکله اثر کریس مارکر است؛ یک حماسه علمی - تخیلی مسافرت در زمان که از طریق نمایش عکس‌های ثابت روایت می‌شود. در واقع یک حرکت در این فیلم وجود دارد؛ به هر حال ساده است که فیلمی نظیر اسکله را تصور کنیم، اما بدون هرگونه حرکتی.

بدون شک چشم‌انداز فیلم‌هایی بدون حرکت ممکن است برخی خوانندگان را دچار تضاد یا تناقض کند. آنچه ممکن است آنان سوال کنند، تفاوت میان فیلم بدون حرکت و نمایش اسلاید است. در حقیقت آیا امکان ندارد که فرض کنیم فیلم بدون حرکت دقیقا همان نمایش اسلاید است که برای سهولت نمایش روی سلولوئید ایجاد شده است؟

با وجود این تفاوت عمیقی میان یک فیلم بدون حرکت از صورت جین فوندا (Jane Fonda) و یک اسلاید از آن وجود دارد؛ زیرا تا زمانی که شما می‌دانید آنچه نگاه می‌کنید یک فیلم است، حتی فیلمی از آنچه به نظر می‌رسد یک عکس باشد، همیشه موجه است که انتظار داشته باشید تصویر حرکت کند. از طرف دیگر، اگر به یک اسلاید نگاه می‌کنید قطعا غیرممکن است که تصویر حرکت کند. اگر شما بدانید که تصویر، یک اسلاید است و بدانید که اسلاید چیست، نامعقول و حتی کاملا مضحک است که انتظار داشته باشید تصویر حرکت کند.

حرکت در اسلاید ممکن است نیازمند یک معجزه باشد؛ حرکت در یک فیلم یک انتخاب هنری و یک گزینه همیشه در دسترس است. پیش از آن‌که فیلم دسته نینجاها تمام شود، تماشاگر اگر بداند که مشغول تماشای یک فیلم است، ممکن است انتظار داشته باشد که یک حرکت وجود داشته باشد؛ اما اگر او بداند که یک اسلاید را تماشا می‌کند، برای او نامعقول است که حتی امکان حرکت را تصور کند.

علاوه بر این، این تفاوت بین اسلایدها و فیلم می‌تواند به طور کلی درباره تمام تصاویر ثابت - نقاشی‌ها، طراحی‌ها و امثال آن در یک طرف و تصاویر متحرک ویدئوها، موتواسکوپ‌ها و چیزهایی شبیه آن در طرف دیگر به کار رود. در تصاویر ثابت به لحاظ تعریفی پوچ و حتی متناقض است که کسی انتظار دیدن حرکت در چیزی را داشته باشد که می‌داند تصویری ثابت است، در حالی که منطقی است انتظار دیدن حرکت در فیلم را داشته باشیم، نه‌تنها به این خاطر که اکثر فیلم‌ها متحرکند؛ بلکه به این خاطر که حتی در فیلم‌های هنری سوژه ممکن است تا زمانی که آخرین حلقه می‌چرخد و چراغ‌ها روشن می‌شوند، حرکت کند.

هرگاه فرد یک فیلم ثابت را به طور کامل تماشا کرده باشد، قابل قبول نیست انتظار داشته باشیم [هنگامی که برای] بار دوم [آن را تماشا می‌کنیم] حرکت در آن وجود داشته باشد (مگر این‌که زمینه‌ای برای این تصور وجود داشته باشد که [آن فیلم] اصلاح شده است.) به هر حال در اولین تماشا [ی فیلم] فرد نمی‌تواند تا پیش از پایان آن مطمئن باشد که فیلم تماما بدون حرکت است. این چیزی است که این را منطقی می‌سازد که امکان حرکت در طول فیلم در اولین تماشای یک فیلم بدون حرکت را منتفی ندانیم؛ اما انتظار حرکت از چیزی که فرد می‌داند یک اسلاید یا یک نقاشی است، به لحاظ مفهومی غلط است.

در حقیقت یک نفر می‌تواند یک اسلاید از یک رژه و یک فریم سینمایی ثابت از همان لحظه را تصور کند. ممکن است ۲ تصویر به لحاظ ادراکی از یکدیگر غیرقابل تشخیص باشند؛ اما هنوز هم آنها از لحاظ متافیزیکی با یکدیگر متمایزند؛ زیرا موقعیت‌های شناخت‌شناسانه‌ای که هر کدام در تماشاگر هنگامی که می‌داند با کدام‌یک روبه‌رو شده است ایجاد می‌کنند، متمایز است. در تصاویر متحرک پیش‌بینی آینده ممکن همیشه موجه است، در حالی که در تصاویر ثابت هرگز.

نوئل کرول

مترجم : مهدی رعنایی