کدام کودکان دچار ناهنجاری فک می شوند؟

آرواره‌های فوقانی و تحتانی دو عضو بسیار مهم صورت هستند و نداشتن ‌تناسب بین این دو، مثل عقب یا جلوبودن فک، همپوشانی زیاد، ‌قرینه‌نبودن و... باعث بروز پدیده‌ای موسوم به ناهنجاری …

آرواره‌های فوقانی و تحتانی دو عضو بسیار مهم صورت هستند و نداشتن ‌تناسب بین این دو، مثل عقب یا جلوبودن فک، همپوشانی زیاد، ‌قرینه‌نبودن و... باعث بروز پدیده‌ای موسوم به ناهنجاری فک و صورت می‌شود...

بعضی از ناهنجاری ها از همان بدو تولد نوزاد به شکل نشانگان و برخی دیگر در اثر ژنتیک و عوامل محیطی و در سایر موارد به علت آسیب به ناحیه فک در اثر تصادف (مخصوصا موتورسواران) یا صدمه به مرکز رشد ناحیه فک کودکان هنگام افتادن از تاب یا زمین خوردن به وجود می‌آیند. بدشکلی‌های فکی در ایرانی‌ها عمدتا به صورت جلوآمدگی فک پایین یا عقب‌رفتگی فک بالاست که در آن دندان‌های فوقانی و تحتانی روی هم چفت نمی‌شوند و افراد دچار مشکل در جویدن یا گویش نوک زبانی‌اند. گاهی ناهنجاری آنقدر شدید است که زبان لای دندان قرار می‌گیرد. بدشکلی‌های فکی ژنتیکی قابل‌پیشگیری نیستند اما ناهنجاری‌های مرتبط با عوامل محیطی قابل‌شناسایی‌اند و با برطرف‌کردن به موقع عامل ایجادکننده، می‌توان جلوی عارضه را گرفت. مهم‌ترین عامل محیطی، مربوط به تنفس از راه دهان است. کودکانی که دچار اشکال‌های مسیر تنفسی مثل گرفتگی بینی در اثر آلرژی، پولیپ و سینوزیت هستند یا لوزه سوم دارند و به مدت طولانی مجبورند از طریق دهان نفس بکشند، به مرور زمان دچار تغییر شکل آرواره خواهند شد. نشانگان دیگری نیز به نام «نشانگان شیشه شیر» در کودکانی که مایعات را با شیشه شیر می‌خورند یا شست خود را می‌مکند، دیده می‌شود. این کودکان اغلب دچار ناهنجاری‌های فکی-دهانی می‌شوند.

تنفس از راه دهان در سنین بالاتر باعث اختلال‌های خواب، مشکلات ریه، خرخر و قطع تنفس می‌شود. در اختلال‌های تنفسی شدید، در کنار بینی و زیرچشم‌ها هاله قهوه‌ای رنگی شکل می‌گیرد که نشانه کمبود اکسیژن‌ مزمن فرد طی شبانه‌روز است. بیماران مبتلا به علت کمبود خواب و اکسیژن کافی، همیشه خسته هستند، ظاهر خوبی ندارند و اعتماد به نفسشان پایین است. اگر به آرواره فوقانی‌شان دقت کنیم، کام عمیق و باریک قابل‌مشاهده است. به مجموعه‌ای از اختلال‌ها شامل درازی واضح صورت، رشد نکردن ناحیه گونه‌ها، قوس‌دار شدن بینی و دهان باز، «نشانگان صورت» می‌گویند. خوشبختانه اصلاح ناهنجاری‌های فک و صورت از موثرترین و موفق‌ترین درمان‌هاست و اگر بیمار به موقع مراجعه کند، از همان ۱۲-۱۰ سالگی ارتودنسی آغاز می‌شود. درمان جراحی در دخترها در سن (۱۷-۱۶ سالگی) و در پسرها (۱۸-۱۷ سالگی) است و اگر بیمار بعد از بلوغ اقدام کند، لازم است یک دوره ارتودنسی یک ساله را پیش از عمل طی کند و سپس عمل جراحی انجام شود. بعد از جراحی نیز درمان تکمیلی ارتودنسی ۶ تا یک سال ادامه می‌یابد البته روند جراحی و بهبود یک دوره کوتاه ۱ ماهه است و در مجموع کل درمان حدود ۲ سال زمان می‌برد.

دکتر محمد بیات

جراح فک و صورت

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران