یک طنز زیرپوستی

نگاهی به سریال «عصر پاییزی» که از شبکه یک روی آنتن می رود

سریال «عصر پاییزی» که شنبه تا چهارشنبه ساعت ۲۲ و ۲۰ دقیقه از شبکه یک سیما روی آنتن می‌رود، به کارگردانی اصغر نعیمی و تهیه‌کنندگی جمال شیرمحمدی در ۳۵ قسمت ۴۰ دقیقه‌ای ساخته شده است. داستان این سریال درباره‌ مردی به نام عطا با بازی علی عمرانی است که ۳۰ سال پس از مرگ همسرش، در شصت سالگی، دوباره ازدواج می‌کند و همسر جدیدش، مهشید را که نسرین مقانلو ایفاگر نقش اوست، در منزل مادر زن سابقش با بازی مهتاج نجومی اسکان می‌دهد.

در پی این اتفاق، کوروش تهامی، قهرمان داستان، در نقش پسر عطا تمام ذهنیت و زندگی‌اش به هم می‌ریزد و در این وانفسا کارش را نیز بر اثر سوءتفاهمی عجیب از دست می‌دهد. اختلافات مهشید با مامان‌پری، مادر همسر مرحوم عطا، ماجراهای رفیع در محل کار، اسکان تدریجی خانواده مهشید در عمارت قدیمی مامان‌پری و بازگشت برادر او جمشید، که علیرضا خمسه نقش آن را بازی می‌کند، این جمع ناهمگون را درگیر وقایعی می‌کند که پیش‌برنده داستا‌ن‌های غریب این عمارت است.

در این سریال سینا رازانی و رویا میرعلمی نقش دختر و پسر مهشید را بازی می‌کنند و امیرحسین صدیق، سپیده خداوردی، علی سلیمانی، رضا آهادی، شهرزاد عبدالمجید، سعید پیردوست و مرحوم رامین نعمتی، از دیگر بازیگران آن هستند.

فیلمنامه سریال که توسط آزاده محسنی و سمانه نامدار به سرپرستی علی میرمیرانی نوشته شده است، نه یک متن کمیک، که درام خانوادگی طنزیست که هدف اولیه آن نشان دادن مصائب مربوط به تجدیدفراش سرپرست خانواده‌هاست و اتفاقات مختلف در اپیزودهای پیوسته در این بستر نمایش داده می‌شود. عصر پاییزی نه از جنس سریال‌های طنز آپارتمانی است که گونه‌های مختلفی از آن تاکنون روی آنتن رفته است و نه از جنس سریال‌های کمیکی همچون سریال پاورچین. در واقع طنز نه در شکل ظاهری و نه در لایه اولیه، که در زیر لایه‌های آن شکل می‌گیرد و اگرچه از فانتزی در روایت شخصیت راوی یعنی رفیع، بهره برده است، این فانتزی محدود به اوست و تنها عواقب آن دامنگیر اهالی این عمارت می‌شود. البته گاه بازیگران به اشتباه سعی دارند لحظات کمیک کلامی ایجاد کنند، اما این لحظات آنقدر زیاد نیست که نتوان آن را نادیده گرفت. یکی از نمونه‌های این گونه سریال‌های طنز، سریال دودکش است که اوایل سال ۹۲ از همین شبکه پخش شد. مهمان ناخوانده نیز مثال دیگری است که آن هم به همین شیوه از طنزهای معمول تلویزیونی فاصله گرفته بود. اما در متن این سریال طنز یک خصیصه دیگر وجود دارد که مدت‌هاست در سریال‌های اینچنینی کمتر از آن استفاده شده است و آن حضور شخصیت راوی ست آن هم از نوع اول شخص. اگر چه حضور راوی از هر نوع بسته به سلیقه نویسنده و کارگردان است، اما انتخاب درست و بجای آن می‌تواند فضای کلی اثر و اتفاقات داستانی را تحت تاثیر قرار داده، متفاوت کند. به عنوان مثال در مینی‌سریال لیلی با من است که یکی از ماندگارترین طنزهای ایرانی است، روایت متفاوت پرویز پرستویی از آنچه اتفاق می‌افتد و بیننده شاهد آن است، طنز فیلم را خاص و به یادماندنی کرده است. در عصر پاییزی نیز راوی که درگیر ذهنیات عجیب و غریب خود است، داستان را روایت می‌کند. همه چیز از دید او طور دیگری به چشم می‌آید، او مدام در فضای ذهنی خود جا می‌ماند و متوجه حوادث واقعی که در اطراف او رخ می‌دهد نیست و در واقع روایت شخصی او به فضای ذهنی خود او محدود است و آنچه بیننده از دید راوی دانای کل یعنی لنز دوربین می‌بیند چیز دیگریست که او را جلوتر از روایت راوی اول شخص قرار می‌دهد. این دوگانگی در حوادث، کنش و واکنش و گره‌های داستانی که در دو راوی فیلم موجود است می‌توانست طنز جذابتری ایجاد کند که هم فانتزی ملموس‌تری داشته باشد و هم با استفاده از تضاد و پارادوکس روایی طنز را پرمایه‌تر از چیزی که هست، شکل دهد. اما متاسفانه این خمیرمایه‌ای که در متن دیده می‌شود، به عمل درنیامده و در سطح اولیه خود محدود مانده و ارائه شده است.

یکی از خصوصیات این سریال استفاده از بازیگرانی است که کمتر در سریال‌های کمیک ایفای نقش کرده‌اند. از جمله نسرین مقانلو، مهتاج نجومی، علی عمرانی، سینا رازانی و غیره که بیشتر و پیشتر آنها را در نقش‌های مثبت و منفی سریال‌های پلیسی و درام‌های اجتماعی دیده‌ایم و همین مساله باعث شده تا آنها بازی متفاوتی داشته باشند و طنز و طنازی شخصی خود را بر فضای اثر حاکم کنند و از تکرار کمدی کمدین‌های سینمایی و تلویزیونی ایران، پرهیز به عمل آورند. در این مجموعه تلویزیونی حتی بهنوش بختیاری که یکی از همین کمدین‌های نامبرده است، بازی متفاوت و طنز شیرینی دارد که سوا از دیگر تجربه‌های اوست.

ویژگی دیگری که در این سریال بارز است، تصویربرداری آن با مدیریت سیروس عبدلی است. از آنجا که یکی از خصوصیات یک سریال کمیک ریتم تند اتفاقات و حوادث پی در پی است، بیشتر این سریال‌ها از کات‌های فراوان و پلان‌هایی که از زمانبندی کوتاهی برخوردارند استفاده می‌کنند یا در فیلم‌هایی که رگه‌های فانتزی دارند به لنزهای فیش آی رو می‌آورند یا زوایای عجیب و غریب که گاه نه تنها فانتستیک ماجرا را عینیت نمی‌دهند، بلکه بی‌معنا و زائد به نظر می‌رسند، سود می‌جویند. اما در این سریال و در قسمت‌هایی که تاکنون از آن پخش شده است، خبری از این ماجرا نیست و تصویربردار بدرستی از پلان‌های درازمدت، اما پویا و نه ساکن بهره برده است. گروه فیلمبرداری با دریافت این موضوع که پلان‌های کوتاه وقتی می‌تواند طنز بصری ایجاد کند که در کنار پلان‌های بلند قرار بگیرد و ناغافل به نظر برسد، توانسته‌اند رابطه‌ای همگن با دیگر عوامل سازنده فیلم همچون جنس بازی بازیگران، فیلمنامه سریال و فضاسازی صحنه ایجاد کنند تا در مجموع عصر پاییزی خوب از آب دربیاید.

تدوین این مجموعه نیز که سیامک مهماندوست تدوینگر پرتجربه و به نام سینما و تلویزیون، آن را به عهده دارد، همچون فیلمبرداری و صداگذاری دقیق فیلم، کمک شایانی به بهبود تولید آن کرده است.

موضوع دیگری که عنوان آن خالی از لطف نیست، موسیقی متن و موسیقی تیتراژ است که توسط فرزین‌ قره‌گزلو ساخته شده است. این موسیقی که سازبندی آن با شناخت درستی که آهنگساز از ویژگی صوتی سازها دارد با استفاده از پیانو، هارمونیکا، گیتار نایلون، گیتار استیل و ویولون ساخته و نواخته شده است، بخوبی فضایی شاد، فانتستیک و در عین ملو بودن، با تاش‌های ظریفی از هیجان که توسط ویولن به آن اضافه می‌شود را به اثر نهایی القا می‌کند.

مریم رها