سوگواره ای بر مادیان سرخ یال

مروری بر آلبوم ذوالجناح ساخته سید عماد توحیدی

همانطور که ،هنرهایی چون سینما ، تئاتر و ... دارای سخن فنی و محتوایی است ؛ موسیقی در ژانر دینی و مذهبی نیز باید پیرو همین حکم باشد ، و از زاویه ای با مشخصه های فنی ؛آن را بر افکار و باور ها عرضه کرد . در غیر اینصورت ،گفتمانی بی حاصل خواهد بودکه ، تداوم بخشی آن از معرفت دینی واقعی فاصله خواهد گرفت،چون موسیقی دینی بدون مبنای خداباورانه قابل فهم و ادراک نیست و از آنجا که، مفهوم موسیقی مذهبی را دلهای معتقد ادراک می کنند ؛بنابراین اگرعرضه این نوع ازموسیقی خارج ازقالب متعهدانه و متخصصانه صورت پذیرد ،نمی تواند پیام رسان فرهنگی باشد؛ و ارایه مفاهیم ، دریک چارچوب بدون بسط یافتگی محصورمی شود .

موسیقی مذهبی از قدیم الایام درباره ایام ماه محرم ،جایگاهی ویژه در میان مسلمانان داشته است ، وبه تبع رخدادها و وقایع این ماه ،با انتخاب مقام ها و دستگاههایی که برای این نوع موسیقی کاربرد دارد استفاده می شده است.بسیاری از این موسیقی ها به شکل نسل به نسل تا به امروز ادامه یافته است؛ و اگر چه در حال حاضر بسیاری از قالب هایی که برای اجرا موسیقی مذهبی به کار می رود نسبت به گذشته از فرم و تناسب تعالی بخش برخوردار نیست و از اصل دور مانده به ابتذال و انحراف دچار گشته است، اما هنوز در گوشه و کنار مناطق مختلف مراسم آئینی محرم طبق آنچه ریشه در باور و اعتقادات مردم دارد بر پا می شود .در این میان آثا ری نیز ، در باب موسیقی مذهبی در بین تولیدات صدا و سیما و بازار موسیقی به چشم می خورد که، برخی توسط اساتید برجسته موسیقی ساخته شده اند و مواردی نیز برگرفته از ملودی های غربی و پاپ است که، نه تنها قدرت تاثیر گذاری ندارد بلکه لطمه ای جبران ناپذیر به موسیقی مذهبی وارد نموده است .این مطلب مروری کوتاه دارد بر آلبوم ( ذوالجناح) ساخته سید عماد توحیدی که در سال ۸۳ توسط مرکز موسیقی حوزه هنری منتشر شده است.

این اثر که ،طرحی است برای گروه همسرایان و سازهای کوبه ای با هفت قطعه ،تلفیقی است ، از موسیقی نواحی با همراهی اشعاری با مفاهیم عرفانی ،و بر خلاف آنجه از موسیقی مذهبی در خاطر عام می گذرد ،رکن اصلی آن را شعر و مویه در بر نمی گیرد ، بلکه کلام تابعی از سازها به شمار می روند.مجموعه ای گسترده از سازهای کوبه ای که، زمزمه هایی از مرثیه و نغمه های بومی در آن شناور است .مهم ترین ویژگی این آلبوم نمود گونه هایی موسیقی فولکلور ایرانی با فضایی بدیع و پیوند آن با موسیقی مذهبی با ایجاد ارکستری آئینی – نمایشی از رویدادهای عظیم محرم سال ۶۱ هجری است .

اصولا وقتی سخن از موسیقی مذهبی و یا تعزیه به میان می آید، رنگ و بویی از نغمات حزن انگیز با الحان سوزناک و اندوه زا تداعی می شود که، امروزه در بسیاری از موارد بدون توجه به پیشینه موسیقی مذهبی ،توسط افراد ناآگاه به اصول و الفبای موسیقی ،در مرثیه و نوحه خوانی شکل کوچه بازاری به خود گرفته است . در آلبوم « ذوالجناح» شنونده با فضایی متفاوت تر از قبل ،ولی تاثیر گذار مواجه است.بدون آنکه درگیر ریتم های سنگین و کم تحرک شود .عماد توحیدی در « ذوالجناح» از میان خرده فرهنگ ها و نگرش های مذهبی خالص چیدمانی را خلق نموده ،تا شنونده اثر بدون آنکه به استغاثه و مویه های تحریف شده متکی شود ،به راحتی تصویری از وقایع واقعی - محرم و روزعاشورا - در ذهنش متبادر شود.

در قطعات ذوالجناح موسیقی بوشهر که نوع منحصر به فردی از عزاداری و سوگواری را در خود دارد ، تحت تاثیر رویدادهای محرم بعد قابل توجهی را شامل شده است. این اثر مذهبی اگرچه برگرفته از ذهن و تفکر یک پژوهشگر می باشد ،که علم موسیقایی وی مبتنی بر نوگرایی، مطابق با نیاز امروزی است . اما در محتوا و ساختار به شدت بر قواعد و باورهای معنوی و بیان آن با لحن های آوایی در حیطه موسیقی مقامی و نواحی تاکید دارد .به نوعی یک احیاگری در حیطه موسیقی مذهبی کهن است، بدون آنکه انشعابات فرهنگی آن را دچار اضمحلال یا تزاحم های انحرافی کند.برخی از سازها در ذوالجناح هماهنگ با فضایی که مطابق با سوگواری ایام عزاداری است از سوی آهنگساز شخصیت سازی شده است؛ از این حیث در اولین شنود برای مخاطب آثار مذهبی ، غریب و یا شاید نا متناسب نماید، اما حسی که با شنونده همراه می شود به آن حیاتی معقول و تکاملی می بخشد..برای سازنده موسیقی مذهبی ارتباط و الحاق آهنگ و کلام به نسبت دیگر ژانرها،دشوار و سخت تر است ،چون بیان یک مقام معنوی و پیاده نمودن آن در حد فاصل بین ساز و کلام کار ی است که تنها با معرفت و شناخت حقیقی هنرمند به بار می نشیند و شکل آئینی خود را نشان می دهد .که در ذوالجناح آهنگساز قادر شده است با فواصل هنری و به کار گیری تکنیک؛ یک اثر آئینی با ساختاری ریتمیک و بدون سکون ، بیا فریند و فلسفه بینش مذهبی خالق اثر را تصویر کند تا ؛در یک نقطه با باور مخاطبش تلاقی کند.

به هر وصف مذهب و هنر از دیر باز در راستای هم طی طریق نموده اند، و موسیقی به عنوان گویا ترین زبان احساس در سرزمین های مختلف با مکاتب گوناگون به مبانی فطری انسانها متصل می شود.بنابراین لازم است در ساخت برخی از آثار مذهبی– آئینی بازنگری شود ،تا آنچه ارائه می گردد متناسب با فرهنگ ملی مان باشد و اگر تغییر و پویایی در این مورد شکل می گیرد ، تجانس و تطابق و تناسب در فرایند این تحولات مد نظر اهالی موسیقی باشد ،تا میراث به جا مانده از گذشته با مرور زمان در هیاهوی شهرت طلبی و نو آوری های بدون حساب و کتاب از دست نرود.

مینا ضرابی