هواپیمای مرگ

۱۱ سال پیش در چنین روزی مرکز تجارت جهانی آمریکا و ساختمان مرکزی پنتاگون هدف حملات تروریستی هواپیماربایانی قرار گرفت که هنوز هم با وجود انجام تحقیقات گسترده نظامی و علمی, پرسش های بی پاسخ فراوانی از آن حوادث برجای مانده است

۱۱ سال پیش در چنین روزی مرکز تجارت جهانی آمریکا و ساختمان مرکزی پنتاگون هدف حملات تروریستی هواپیماربایانی قرار گرفت که هنوز هم با وجود انجام تحقیقات گسترده نظامی و علمی، پرسش‌های بی‌پاسخ فراوانی از آن حوادث برجای مانده است.

این‌که چطور هواپیماربایان توانستند کنترل هواپیماها را تنها با چند تیغ موکت‌بری در دست بگیرند و این‌که آیا نکات ابهام‌آمیزی در طراحی ساختار برج‌های دوقلو وجود داشت که نتوانستند برخورد دو هواپیما را تحمل کنند، از جمله پرسش‌های مملو از ابهام و تردیدی است که هنوز پاسخی برای آنها ارائه نشده است.

برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی یک تفاوت شاخص با تمامی ساختمان‌های جهان داشت و آن این‌که این سازه‌های عظیم تنها بناهای غیرنظامی جهان بود که در طراحی و ساخت آنها با در نظرگرفتن برخورد احتمالی هواپیماهای پهن‌پیکر، به نکات ایمنی و مقاوم‌سازی خاصی توجه شده بود.

مهندسانی که این برج‌ها را طراحی کرده بودند، آن را در برابر برخورد هواپیمایی همچون بوئینگ ۷۰۷ مقاوم‌سازی کرده بودند.

به عبارت دیگر، اگر هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ با این برج‌ها برخورد می‌کرد هرگز فرو نمی‌پاشیدند. بوئینگ ۷۶۷ در زمره کاربردی‌ترین جت‌های مسافربری جهان قرار می‌گیرد که البته از دید کارشناسان صنعت هوانوردی از نوع هواپیماهای پهن‌پیکر نیز محسوب می‌شود. از این هواپیما در حد فاصل سال‌های ۱۹۸۲ تا امسال و به مدت ۳۰ سال حدود ۱۰۳۰ دستگاه از آن تولید و تحویل مشتری‌ها شده است.

هواپیما حدود ۴۹ مترطول دارد و پهنای دو سر بال آن به حدود ۴۸ متر می‌رسد که با ظرفیت حداقل ۱۸۰ مسافر و با کمک دو موتور خود می‌تواند با هر بار سوختگیری تا بیش از ۱۲ هزار کیلومتر را طی​کند.

نگاهی به این آمار و ارقام حکایت از آن دارد که بوئینگ ۷۶۷ با برخورداری از پیشرفته‌ترین سیستم‌های ناوبری و امنیتی یکی از محبوب‌ترین هواپیماها در خطوط هوایی جهان به شمار می‌آید که اگر با باک مملو از سوخت یعنی بین ۶۰ تا ۹۰ هزار لیتر به هر سازه‌ای برخورد کند، اثری از آن باقی نمی‌گذارد، اما تحقیقاتی که تا مدت‌ها پس از حوادث یازدهم سپتامبر ادامه داشت، نشان می‌دهد این دو هواپیما در زمان برخورد با برج‌های شماره یک و ۲ تنها حدود ۳۸ هزار لیتر سوخت در باک داشتند و این یعنی آتش‌سوزی ناشی از برخورد، هر چند عظیم و بزرگ بوده، اما در حد یک فاجعه نبوده است.

در میان خانواده بزرگ بوئینگ، بوئینگ ۷۶۷ از ارزش و احترام خاصی برخوردار است. طی دو دهه گذشته حوادث زیادی برای این هواپیما روی داده است اما در بسیاری از این موارد، خلبان‌ها توانسته‌اند به لطف مهارت بالای خود و تکیه بر استانداردهای چشمگیر در طراحی و مهندسی این هواپیما، مسافران را به سلامت به زمین بنشانند.

به عنوان مثال، سال ۱۹۹۶ یک فروند بوئینگ ۷۶۷ متعلق به خطوط هوایی اتیوپی با مشکل بزرگ اتمام سوخت در هوا مواجه شد. معمولا در چنین شرایطی این خلبان است که باید با حفظ خونسردی و استفاده از مهارت خود هواپیما را با حداقل تلفات انسانی و خسارت مالی به زمین بنشاند. در این مورد خاص نیز خلبان موفق به نشاندن هواپیما بر سطح اقیانوس هند در نزدیکی کومور شد. البته این حادثه با ۱۲۵قربانی از مجموع ۱۷۵ سرنشین آن همراه بود و جالب این‌که این حادثه هنوز هم تنها تجربه فرود بر آب به شمار می‌رود که بازماندگانی داشته است.

در جولای ۱۹۸۳ نیز اتفاق مشابهی روی داد. در آن حادثه نیز خلبان باز هم مرد شماره یک میدان بود که توانست با استفاده از توربین هوای رم ۷۶۷ سامانه‌های هیدرولیکی کنترل بوئینگ را که با خاموش‌شدن هر دو موتور از کار افتاده بودند، دوباره راه‌اندازی کند و با مهارتی مثال‌زدنی آن را با موتورهای خاموش فرود آورد.

نکته مهم اینجا بود که در آن حادثه هیچ اتفاق خاصی برای مسافران روی نداد. اگر قرار باشد بوئینگ ۷۶۷ را از نظر ساختاری و تناسب سیستم موتوری و ابعاد آن مورد سنجش قرار دهیم به این نتیجه می‌رسیم این هواپیما با برخورداری از دو موتور توربوفن قدرتمند و ساخت بدنه‌ای مدرن و سبک در سراسر دنیا به عنوان سیستم حمل و نقل هوایی قابل اطمینان شناخته شده است.

اما از یک دهه پیش نام این هواپیما پای ثابت رقم‌خوردن یکی از تلخ‌ترین سوانح هوایی و حوادث تروریستی تاریخ بشریت یعنی حوادث تروریستی ۱۱ سپتامبر بوده است؛ رویدادی که بوئینگ ۷۶۷ را به افسانه‌ها پیوند زد.

● فاکتور سرعت

تقریبا از همان هفته‌های نخست وقوع حوادث یازدهم سپتامبر، برخی کارشناسان صنعت هوانوردی با طرح نظریه‌های مختلف درخصوص برخورد هواپیماها با برج‌های دوقلو، انگشت اتهام را به سوی فاکتور «سرعت» و نقش آن در تخریب ساختمان‌ها دراز کرده بودند.

آنها برآورد کردند بوئینگ دومی که با برج‌های دوقلو برخورد کرد حدود ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت سرعت بیشتری نسبت به هواپیمای نخست داشت. دانشمندان زیادی در تلاش بوده‌اند تا با استفاده از این اعداد به این نتیجه برسند که آیا تفاوت سرعت این دو هواپیما نقشی در سقوط ساختمان‌ها داشته یا نه؟

برای این منظور آنها به سراغ ویدئوها، صداهای ضبط شده و سیستم‌های راداری رفتند تا سرنخ‌هایی در این خصوص پیدا کنند. نکته جالب اینجاست که هواپیمای دوم آنقدر سریع پرواز می‌کرد که به گفته محققان تا پیش از برخورد در آستانه انفجار قرار داشت.

البته رسیدن به پاسخی مناسب برای این ابهامات کار چندان ساده‌ای نبوده است. مهندسان برج‌سازی به طیف گسترده‌ای از فاکتورها اشاره می‌کنند و می‌گویند محل برخورد نیز در میزان مقاومت سازه‌ها در برابر ریزش تأثیرگذار است. برخورد بوئینگ با برج جنوبی در حد فاصل طبقات ۷۸ تا ۸۴ روی داد حال آن‌که بوئینگ نخست بین طبقات ۹۴ تا ۹۹ به برج شمالی برخورد کرد که این به معنای تحمیل بار تخریب‌شده بیشتر در برج جنوبی است. جعبه سیاه این هواپیماها هرگز پیدا نشدند. کارشناسانی که در این پرونده حضور داشتند به بیش از یک میلیون تن فولاد، بتون و سایر مصالح ساختمانی تخریب‌شده‌ای اشاره می‌کردند که تا هفته‌ها کسی جرأت نزدیک‌شدن به آنها را نداشت تا بخواهد قطعات کوچکی همچون جعبه‌های سیاه را از میان آنها پیدا کند.

● آیا برج‌های دوقلو واقعا مقاوم‌سازی شده بودند؟

از آغاز تحقیقات مستقل درخصوص ساختار برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی و این‌که چرا نتوانستند در برابر این حوادث ایستادگی کنند تقریبا یک دهه می‌گذرد. نگاهی به نقشه‌های این دو ابرسازه نشان از آن دارد که فولاد به کاررفته در اسکلت آنها در کنار سیستم‌های عایق‌بندی که با تکیه بر پیشرفته‌ترین فناوری‌های زمانه خود ساخته شده بودند، نباید بر اثر انفجار و حرارت تولیدشده از آن ذوب شده باشند.

اسکلت فولادی این دو برج به گونه‌ای ساخته شده بود که با ریزش طبقات فوقانی، طبقات زیرین توان تحمل طبقات تخریب شده را داشته باشد. این دستاورد مهم صرفا به واسطه شبکه فولادی عظیمی رقم خورده بود که امروزه در بسیاری از برج‌های مرتفع جهان نیز دیده می‌شود. مهندسان متخصص در سازه‌های عظیم اکنون خود را در برابر علامت سؤال بزرگی می‌بینند: اگر خبری از ذوب‌شدن اسکلت فولادی نبوده و همچنین ساختار شبکه‌ای اسکلت مرکزی برج‌ها توان تحمل آوار را داشته است پس چرا برج‌های مرکز تجارت جهانی فرو ریختند؟

تحقیقات نشان می‌دهد برخورد هواپیماها با دو ساختمان برج‌های دوقلوی تجارت جهانی در همان لحظات اول باعث متلاشی‌شدن لایه فرسوده عایق‌های حرارتی روی ستون‌های فلزی شده بود، عایق‌هایی که الان همه می‌دانند باید سال‌ها قبل از آن مجددا تعمیر و ترمیم می‌شدند.

لرزش ناشی از برخورد و انفجار بیشتر از ۳۰ هزار لیتر سوخت هواپیما و فرسودگی عایق‌های حرارتی روی ستون‌های فلزی باعث ضعیف‌شدن مشخصات مقاومتی ستون‌های فلزی شده است. موضوعی که بعد از گذشت حدود یک‌ساعت و نیم باعث فروریختن برج اول شد. موج عظیم شوک و ارتعاشات فراوان به سراغ برج دوم آمد و اندکی بعد آن نیز فرو ریخت. فاجعه‌ای که نام بوئینگ ۷۶۷ را برای همیشه در تاریخ ثبت کرد.

مهدی پیرگزی