مدیریت زیست محیطی در تهران

اصولاً محیط شهری متشكل از پدیده های انسان ساخت است كه از ابعاد گوناگون مسكونی, رفاهی, تجاری, صنعتی, آموزشی, درمانی, ارتباطی و غیره برخوردار است شرط حیات اجتماعی انسان در شهر بر سه عامل اساسی تأمین منابع, تأمین رفاه و تعیین فعالیت استوار است كه این عوامل در ارتباط یكدیگر بوده و لازم و ملزوم یكدیگرند

اصل اول در حفاظت، بهبود و بهسازی محیط زیست شهری برقراری تعادل بین عوامل تشكیل دهنده آن است. ضرورت تعادل نیز در این است كه عوامل تشكیل دهنده آن از نظر كمی و كیفی و ارتباطی در شرایط مناسبی قرار گرفته باشند. بدون شك هرگونه تغییر كمی یا كیفی نامناسب در هر یك از عوامل فوق، باعث تغییر در سایر عوامل می شود. به طور كلی آنچه موجب عدم تعادل محیط زیست شهری و یا فراهم آمدن آن می شود، در قالب آشفتگی در محیط، تخریب و یا آلودگی های زیست محیطی نمود می یابد كه به سه دسته فیزیكی، شیمیایی و بیولوژیكی تقسیم می شوند. این عوامل كه امروزه به نام معضلات زیست محیطی شناخته می شوند، از ویژگی فوق العاده ای برخوردارند. اتخاذ سیاست های نادرست، تصویب برنامه های ضعیف و اجرای پروژه ها و فعالیت های غلط شهری منشأ بی نظمی ها، تخریب و آلودگی های شهری است، لذا سرنوشت شهروندان هر شهری به وضعیت فعلی و آینده آن شهر و به ماهیت و چگونگی اجرای پروژه های مرتبط با آن بستگی دارد. در این راستا اكولوژی شهری كه بخشی از اكولوژی انسانی است، محیط زیست شهری انسان را در رابطه با شكل زندگی گروه های انسانی مورد مطالعه قرار می دهد كه در این رهگذر نقش ارزیابی اثرات زیست محیطی در نیل به یك توسعه پایدار حائز اهمیت است.

تهران و معضلات زیست محیطی

قاره آسیا به عنوان كهن ترین كانون تمدن بشری بیشترین شهرهای بزرگ یعنی ۱۳ كلانشهر از ۲۳ كلانشهر دنیا را به خود اختصاص داده است. این شهرها غالباً از تسهیلات لازم شهری بی بهره و مملو از مسائل زیست محیطی هستند كه جمع آنها روز به روز بر چهره عبوس این شهرها چین و چروك های غیر طبیعی برجا می گذارد. وضعیت زمان حال اینگونه شهرها گویای وضعیت زمان آینده آنان است. نمونه بارز این وضعیت را می توان در روند زیست محیطی تهران جست وجو كرد كه با گذشت زمان كیفیت زیست و رفاه در آن بر خلاف پایتخت های كشورهای توسعه یافته روند نزولی به خود می گیرد. تهران با مساحتی حدود ۷۰۰ كیلومتر مربع و جمعیتی كه حدود یك هفتم جمعیت كشور را در بر می گیرد، در مجموعه ای از ۳۶ شهرداری و ۱۲ فرمانداری مدت هاست با معضلات زیست محیطی عدیده ای دست و پنجه نرم می كند. زندگی اجتماعی مردم تهران نه تنها توأم با رشد كیفی زیست محیطی نیست بلكه با تخریب و آلودگی های زیست محیطی غیر قابل جبران همراه است. افزایش روز افزون جمعیت، گسترش بی رویه شهر، ظهور شهرك های اقماری، ظهور شركت های صنعتی، وجود اماكن نظامی، استمرار ساخت و سازهای بی رویه، عدم رعایت اصول در حریم رفت و آمد و در عرض معابر، افزایش جرم و رفتارهای خشن شهری، نگرانی عمومی از تصرف روز افزون اراضی شهری، پارك ملی و فضاهای سبز، افزایش میزان آلودگی آبهای زیر زمینی، افزایش آلودگی های ناشی از پراكندگی زباله شهری، دفع نادرست زباله های بیمارستانی، آلودگی هوا، گره كور ترافیك، رعایت نشدن الگوی مصرف و افزایش مصرف آب و برق و گاز، تخریب اراضی كشاورزی و باغ ها و كاهش فضای سبز نمونه های بارز معضلات زیست محیطی تهران است.در این میان نكته دیگری كه باید مورد توجه قرار داد، این است كه تعدادی از مردم سراسر كشور به دلیل افزایش درآمد شهری در تهران به این كلانشهر مهاجرت می كنند.بخش مركزی شهر تهران كه در واقع باید نماد و بیانگر خصیصه های اجتماعی، تاریخی، اقتصادی و فرهنگی ملت باشد امروزه شخصیت، اعتبار و نهاد بی نظمی به خود گرفته است ونقش تجاری، اداری، دولتی، مالی، صنعتی، فرهنگی، توریستی، عتیقه فروشی، عمده فروشی و خرده فروشی را تحت الشعاع خود قرار داده است. روزانه جمعیت كثیری از اطراف و گوشه و كنار تهران به دلیل عدم یكسانی قیمت اجناس در سطح شهر و تراكم فعالیت های تجاری در مركز، به مناطق مركزی سفر می كنند كه استمرار چنین حركتی در سه دهه اخیر باعث كاهش اعتبار و حتی ویرانی فیزیكی و تجاری این مناطق شده است.عابران، ساكنان، كتابخانه ها و مدارس این مناطق از شلوغی و آلودگی های محیطی رنج می برند. وجود ده ها هزار پوستر و آگهی های تبلیغاتی و چراغ های نئون نماد فرهنگی مردم را به آلودگی كشانده است. در حالی كه در اغلب شهرهای بزرگ مردم از آپارتمان های پر تراكم به واحدهای مسكونی مستقل پناه می برند. امروزه در تهران عكس این جریان صورت می پذیرد یعنی شرایط طوری فراهم شده است كه مردم به ناچار به آپارتمان نشینی رو آورده اند لذا اقتصاد محیط زیست تهران حاكی از میلیاردها ریال خسارات مالی سالانه ناشی از بی نظمی ها، آلودگی ها و تخریب های زیست محیطی شهری تهران است. شاید بتوان گفت مهم ترین علل ناپایداری شهر تهران در اقتصاد سیاسی نادرست و ساختار كلان و در هم ریخته ساخت و ساز خلاصه شده است.شهر تهران بیش از ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی كشور را به خود اختصاص داده است لیكن متأسفانه پیوسته با كاهش ارائه خدمات لازم شهری مواجه است. حدود ۱۴۰ میلیون مترمربع یعنی حدود ۷۰ درصد مساحت سازه های شهر تهران فرسوده و بالای ۲۰ سال عمر دارد كه نیازمند بازسازی است. ۷۲‎/۲ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از وسایل نقلیه موتوری است. روزانه بیش از ۳۵۰۰ تن منواكسید كربن، ۳۲۰تن هیدروكربن، ۲۸۵ تن اكسیدهای نیتروژن، ۴۵ تن اكسیدهای گوگرد و ۲ تن سرب وارد هوای تهران می شود. در ۱۲ میلیون از ۱۶ میلیون سفرهای درون شهری تهران وسایل نقلیه موتوری مورداستفاده قرار می گیرد كه شبكه معابر شهر تهران به دلیل بافت سنتی خود پاسخگوی تقاضای این تعداد سفر نیست. بیش از نیمی از انواع وسایل نقلیه كشور نیز در تهران شماره گذاری می شود.

ارزیابی اثرات زیست محیطی در تراكم و بلندمرتبه سازی

مؤلفه های متداول در ارزیابی اقتصادی یك پروژه تراكم و بلندمرتبه سازی در تهران شامل هزینه ها و درآمدها، مدت زمان بازگشت سرمایه، قیمت ساختمان و نرخ بازده داخلی سرمایه هستند لیكن دراین بررسی ها نقش محیط زیست چندان برجسته نبوده است . در ارزیابی اثرات زیست محیطی تراكم و بلندمرتبه سازی ضمن توجه به تعادل اقتصادی توجه به تعادل اجتماعی و زیست محیطی آن نیز حائزاهمیت است، در این رابطه استفاده بهینه از ارتفاع در قالب اجرای طرحها و پروژه های تراكم و بلندمرتبه سازی می تواند در جهت رشد اجتماعی ، اقتصادی و زیست محیطی شهر مؤثر و برای رفاه شهروندان تأثیرگذار خوبی باشد. اشاره به این نكته ضروری است كه پروژه های تراكم و بلندمرتبه سازی همچون سایر پروژه های توسعه به نحوی با اثرات منفی زیست محیطی همراه خواهند بود كه اگر قبل از اجرا با ملاحظات زیست محیطی ادغام شوند، نه تنها موفق به حذف یا كاهش اثرات سوء می شوند، با افزایش اثرات مثبت نیز موجبات تسریع در توسعه پایدار شهری را فراهم می آورند.

---