چگونه از یک جنگ سرد جدید جلوگیری کنیم

دوستی ظاهری و متظاهرانه پرزیدنت بوش با پوتین نیز که چندین سال پیش و هنگامی آغاز شد که بوش همتای روس خود را دارای وجودی معنوی و روحانی خواند, کمک چندانی به حل مشکل موجود میان دو کشور نکرده است

روابط امریکا با روسیه یک شیب منفی را طی می کند. تهدید اخیر ولادیمیر پوتین برای هدف گیری مجدد موشک های روسی به سمت شماری از کشورهای متحد امریکا در اروپا، تازه ترین تجلی این سردی روابط است.دوستی ظاهری و متظاهرانه پرزیدنت بوش با پوتین نیز که چندین سال پیش و هنگامی آغاز شد که بوش همتای روس خود را دارای وجودی معنوی و روحانی خواند، کمک چندانی به حل مشکل موجود میان دو کشور نکرده است.

این واقعیت که «دوستی های» تصنعی مشابه در طول تاریخ ــ میان روزولت و استالین، نیکسون و برژنف، کلینتون و یلتسین ــ همگی به یک سرخوردگی دوجانبه منجر شده است، مانع از این نشد که کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه امریکا، مدت کوتاهی پیش روابط میان روسیه و امریکا را نزدیک رابطه میان دو کشور در طول تاریخ بخواند. مسلماً بهتر بود پیش از اجرای نمایش گرمای روابط و گول زدن افکار عمومی، امریکا ابتدا به پیشرفتی محسوس، واقعی و پایدار در روابط خود با روسیه دست پیدا می کرد.

این درسی است که باید پرزیدنت بوش پیش از دیدار ماه آینده اش با پوتین در امریکا، آن را خوب به خاطر بسپارد. دلایل بسیاری برای سردی روابط میان دو کشور وجود دارد، اما مهم ترین این دلایل جنگ های تاسف انگیزی است که دو کشور آتش آن را برافروخته اند؛ روسیه در چچن و امریکا در عراق.

این جنگ ها به دورنمای چیزی که حدود ۱۵ سال پیش کاملاً قابل دستیابی به نظر می رسید، آسیب هایی جدی وارد کرده است؛ همکاری میان روسیه و امریکا براساس منافع و ارزش های مشترک و محو شدن خطوط و مرزهای بر جای مانده از دوران جنگ سرد که منجر به پیشرفتی محسوس در امنیت جهانی و روابط میان امریکا و قاره اروپا می شد.

جنگ در چچن گرایش کم رنگ موجود در روسیه به دموکراسی را معکوس کرده است. پوتین با سوءاستفاده از موفقیت خود در برقراری ثبات و امنیت در جامعه هرج و مرج زده روسیه، بار دیگر کنترل و تحدید زندگی سیاسی شهروندان روس را آغاز کرده است.

جنگ چچن نیز به جنگ صلیبی شخصی آقای پوتین و گواهی بر اعاده قدرت و شوکت کرملین تبدیل شده است. از زمان آغاز این جنگ، یک طبقه نخبگان جدید - مشتمل بر افسران رده بالای اف اس بی (کا گ ب سابق) و غول های اقتصادی چاپلوس و جدید - تصمیم گیری های سیاسی در روسیه دوران پوتین را تحت تاثیر خود قرار داده اند. این طبقه نخبگان جدید ناسیونالیسمی پرسر و صدا و جنجالی را جایگزین ایدئولوژی کمونیسم کرده است و در عین حال از ارتکاب خشونت های نه چندان پنهانی علیه ناراضیان سیاسی ابایی ندارد.

پوتین با پوزخند و تمسخری آشکار، اتهام صدور دستور قتل آنا پولیتکوفسکایا ـ روزنامه نگار مشهور روس که از جنایات مهمی علیه مردم چچن پرده برداشته بود ـ را رد می کند. به همین ترتیب ارائه اسناد و مدارک آشکار از دخالت کرملین در قتل یکی از اعضای سابق اف اس بی در لندن از سوی دادگاهی در بریتانیا، با تمسخر سیاسی روسیه مواجه می شود. در همین حال حلقه محاصره آزادی های سیاسی در رسانه های گروهی روسیه روز به روز تنگ تر می شود.بی شک کرملین متوجه سکوت معنادار غرب - از جمله ایالات متحده - در برابر این اعمال شده است.

دولت بوش بی اعتنایی کامل به کشتار مردم چچن را در دستور کار خود قرار داد و پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، به گونه ای تلویحی ادعای پوتین را مبنی بر اینکه جنگ چچن بخشی از «جنگ علیه تروریسم» است، پذیرفت. این بی تفاوتی ایالات متحده را تنها نباید ناشی از نوعی نقص اخلاقی در تصمیم گیران و سیاستگذاران کاخ سفید دانست.

مصونیت روسیه تا حد زیادی ناشی از آسیب هایی است که جنگ فاجعه بار عراق به سیاست خارجی امریکا وارد کرده است؛ گوانتانامو مشروعیت بین المللی و بلندمدت امریکا را زیر سوال برده است؛ ادعاهای نادرست مبنی بر وجود سلاح های کشتارجمعی در عراق به اعتبار امریکا در سطح بین المللی خدشه ای جدی وارد کرده است؛ ادامه جنگ و ناامنی در عراق احترام به قدرت نظامی امریکا در سطح جهان را از بین برده است.

در نتیجه امروز امریکا بسیار بیش از گذشته به حمایت روسیه از سیاست هایش در مورد کشورهایی چون ایران و کره شمالی نیاز دارد. نتیجه این شده است که امروز دو حال و هوای حاکم بر طبقه نخبگان، به کرملین انگیزه و نیرو می دهد؛ نخست خوشحالی از بدحالی و شرمساری امریکا و دوم این استنباط خطرناک که روسیه قادر است هر کاری بخواهد، انجام دهد - به ویژه در حیاط خلوت ژئوپولتیک خود.

بی شک استراتژیست های کرملین در گمانه زنی های خود با خشنودی امریکایی اسیر را در ذهن خود تصور کرده اند که علاوه بر عراق، در باتلاق جنگ با ایران هم گرفتار شده است؛ این امر موجب افزایش قیمت نفت - کالایی که در روسیه به وفور یافت می شود - به گونه ای بی سابقه و تزلزل اقتصادی امریکا نیز خواهد شد.

این تصور که روسیه قادر است در صحنه بین المللی به هر عملی دست بزند نیز تاکنون نتایج ناگواری داشته است؛ دخالت مسکو در امور داخلی گرجستان، معکوس سازی دستاوردهای انقلاب نارنجی در اوکراین، تحریم نفتی لیتوانی و ایجاد انحصار در دسترسی بین المللی به منابع انرژی آسیای میانه تنها گوشه ای از این پیامدها است. در تمامی این موارد امریکا که سخت سرگرم جنگ در عراق بوده است به گونه انفعالی عمل کرده است. به رغم تمامی این تنش ها، روابط نه چندان گرم میان دو کشور لزوماً به معنای آغاز یک جنگ سرد تازه نخواهد بود.

روندهای سیاسی و اقتصادی زیربنایی و بلندمدت، جای چندانی برای این رویای نوستالژیک زمامداران کرملین باقی نمی گذارد. به رغم بهبود اوضاع اقتصادی در روسیه، چشم انداز اقتصادی این کشور مبهم است. رنگ و جلای مسکو و سن پترزبورگ نباید باعث شود تا از یاد ببریم که بخش عمده روسیه فاقد زیرساخت های ابتدایی زندگی مدرن است.

ثروت نفتی روسیه تا حد زیادی یادآور نیجریه است؛ فساد و پولشویی بخش اعظم ثروت کشور را بر باد می دهد. روسیه تنها تا جای خاصی می تواند از این برتری خود برای پیشبرد سیاست های بین المللی اش استفاده کند. اما خریداری نفوذ و قدرت نیز، حتی در واشنگتن، نمی تواند شوکت و عظمت اتحاد جماهیر شوروی را احیا کند.

در این شرایط امریکا باید سیاستی آرام و استراتژیک را در مورد روسیه در پیش بگیرد تا به رهبران آینده کرملین (که این چنین مست باده قدرت نیستند) کمک کند تا درک کنند روسیه ای که دارای روابطی گرم و نزدیک با امریکا و اتحادیه اروپا باشد، شکوفا تر، دموکراتیک تر و امن تر خواهد بود. امریکا باید از تحریک نابخردانه مسکو - مانند ماجرایی که بر سر سپر دفاع موشکی به وجود آمده - به گونه ای جدی خودداری کند. امریکا همچنین نباید کورکورانه تمام نظرات و پیشنهادهای مسکو، مثلاً در مورد مذاکره با ایران، را رد کند؛ چرا که در نهایت جنگ میان ایران و امریکا بیشتر در جهت منافع روسیه خواهد بود.

اما در عین حال امریکا هنگامی که روسیه در امور داخلی همسایگانش دخالت می کند، باید عکس العملی جدی از خود نشان دهد. امریکا باید تمام توان خود را جهت امضای «پیمان انرژی اروپا» از سوی روسیه به کار گیرد تا ترس از حق السکوت گیری از طریق انرژی، برای همیشه از میان برود. امریکا همچنین باید جذب آرام و بی شتاب اوکراین به سوی غرب را ادامه دهد تا روسیه نیز راه مشابهی را در پیش گیرد یا میان غرب و چین قدرتمند، منزوی شود. مهم تر از همه، امریکا باید به جنگ عراق خاتمه دهد، جنگی که این همه به توانایی امریکا برای اجرای یک سیاست خارجی هوشمندانه و جامع از سوی امریکا لطمه زده است.

زبیگنیو برژینسکی

معاون سابق امنیت ملی امریکا

منبع؛دیپلماسی ایرانی www.irdiplomacy.ir