اجرای خدمات مبتنی بر پرداخت پول در كتابخانه ها

به گونه ای فزاینده, خدمات نوین در كتابخانه ها بیش از پیش, درازای پرداخت پول ارائه می شود به غیر ازخدمات بسیار اساسی, همچون اشتراك كتابخانه برای افراد بومی و امانت مواد كتابخانه ای,ارائه بسیاری از خدمات در كتابخانه ها همانند دسترسی به اینترنت, نگهداری كتاب و احیای خدمات در ازای پرداخت پول, ناشی از هزینه ای است كه كتابخانه ها متحمل می شوند

به گونه ای فزاینده، خدمات نوین دركتابخانه ها بیش ازپیش، درازای پرداخت پول ارائه میشود. به غیر ازخدمات بسیار اساسی، همچون اشتراك كتابخانه برای افراد بومی و امانت مواد كتابخانه ای،ارائه بسیاری از خدمات دركتابخانه ها همانند دسترسی به اینترنت، نگهداری كتاب و احیای خدمات در ازای پرداخت پول، ناشی ازهزینه ای است كه كتابخانه ها متحمل میشوند.

ارزشهای سنتی دسترسی رایگان كه به اطلاعات برای همه،‌ ازسالها پیش توسط كتابداری حفظ شده اند، هم اینك درمحیط اطلاعاتی امروزی، به مساله چالش برانگیزتبدیل میشوند. كتابخانه ها برای مدت زمان طولانی، قادرنیستند با بودجه های پایینی كه به آنها اختصاص داده میشود به حیات خود ادامه دهند و دائما برای اینكه خدمات خودرا بهبود ببخشند و نیازهای اطلاعاتی متفاوت و توقعات مراجعان كتابخانه را با ارائه طیف گسترده ای ازخدمات،برآورده كنند نیازمند منابع مالی میباشند. این مقاله به صورت مختصر، به معرفی خدمات مبتنی برپرداخت پول دردنیای كتابخانه ای می پردازد و برخی دلایل منطقی و اساسی را كه در مساله اجرای خدمات درازای دریافت هزینه ها به ویژه، برای خدمات و محصولات اطلاعاتی، وجود دارد، ارائه میكند.؛ كه شامل رهنمودهای كلی جهت اجرای خدمات مبتنی برپرداخت پول و نیز مسائلی كه كتابخانه ها هنگامی كه با تحمیل مخارج مواجه میشوند، باید به آنها توجه كنند، می باشند.

● تعریف

خدمات اطلاعاتی مبتنی برپرداخت پول، ممكن است توسط یك فرد یا یك سازمان ارائه شود كه به دنبال برآوردن نیازهای اطلاعاتی مراجعان برای پژوهش مورد تقاضای آنها، با استفاده ازتمام منابع موجود و دریافت هزینه هایی درقبال این خدمات باشد. محصول اطلاعاتی نتیجه یك جریان یكپارچه سازی است كه شامل رده بندی، خلاصه سازی، مقایسه،بسته بندی مجدد، ساختار بندی مجدد، تجزیه و تركیب میباشد.

بیشتر خدمات اطلاعاتی مبتنی برپرداخت پول، دركتابخانه معمولا برپایه جبران هزینه نتیجه میدهند؛ هرچند تعداد اندكی ازخدمات جهت سودبردن كتابخانه یا به منظوركمك هزینه ای برای خدمات كتابخانه به مراجعان تازه وارد است.این خدمت، معمولا مجموعه ای اختصاصی ازكاركنان كه با منابع و دانش خاص هرزمینه آشنایی و درآنها تخصص دارنداداره میشود و اطلاعات و مدارك روزآمد برای جامعه كاری تهیه می‌كنند.

خدمات به صورت رایگان یا به صورت پولی؟

ایده تعیین مخارج درخدمات كتابداری و اطلاع رسانی درزمینه كتابخان عمومی چیز تازه ای نیست.این بحث، سالها پیش، دردهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ آغاز شد.با این حال، درروزهای ابتدایی،‌بیشترین تمركزبرپرداخت هزینه برای اقلام دیركردی، نگهداری مواد، استفاده ازاقلام سمعی و بصری و استفاده ازكتابخانه توسط غیربومی بود.در دهه ۱۹۷۰، با معرفی فناوری[جدید]،‌مانند فراهم آوری دسترسی اشتراكی به پایگاههای اطلاعاتی به صورت پیوسته(Online) ، تاثیر مالی فراوانی را بركتابخانه ها داشت. كتابخانه ها برای دسترسی به فناوری ارتباطات ازراه دور و زیرساختهای فنی ،هزینه های بالایی را متحمل میشدند و این منجر به افزایش هزینه های ثابت عمومی دركتابخانه ها می‌شد. تصمیم گیرندگان درشرایطی نامطلوبی قرارداشتند و به این نتیجه رسیدند كه چنانچه میخواهند افزایش پیوسته مخارج تحمیل شده بر كتابخانه را جبران كنند، بهتراست كه ازمراجعان درقبال برخی خدمات ارائه شده، مبلغی دریافت شود. درنتیجه، تصمیمات آنها منجر به پدید آمدن خدماتی شد كه باید به ازای آنها هزینه پرداخت كرد و ما امروزه آن را دركتابخانه ها مشاهده میكنیم.امروزه، مشاهده این مسائل كه كتابخانه ها جهت جبران بخش اندكی ازمخارج خود درنگهداری كتاب، اشتراك یا كرایه اقلام سمعی و بصری برای استفاده ازآنها، خدمات فتوكپی و تهیه نسخه چاپی و دسترسی به خدمات پیوسته، به دریافت هزینه هایی ازمراجعان می پردازد، عادی میباشد. این هزینه هارا درطیفی گسترده مراجعان كتابخانه ها بدون ذره ای بحث و جدل، تقبل می‌كنند.سیاهه خدماتی كه درازای آنها باید هزینه ای پرداخت شود برای كتابخانه ها متفاوت و متنوع است؛ برای نمونه ،عام ترین كاركردهایی كه مشمول پرداخت هزینه میشوند عبارتنداز احیای خدمات درازای پرداخت پول، هزینه های نگهداری مواد، هزینه های تحویل مدرك، خدمات فتوكپی، مزایای امانت گرفتن مواد بیشتر، استفاده ازایستگاههای رایانه جهت دسترسی به پایگاههای اطلاعاتی اشتراكی و استفاده ازآنها. كتابخانه ها همچنین ازطریق برگزاری كارگاههای آموزشی و برنامه های موضوعی كه كتابداران، خودشان به اداره آنها میپردازند یا ازسخنرانان خارج ازكتابخانه استفاده میكنند، به فراهم كردن پول میپردازند. سایركتابخانه ها، نرم افزارهایی را كه برای مؤسسات اطلاعاتی یا متخصصان خود درجنبه های مختلف نظام كتابخانه تولید كرده اند و توسعه داده اند، همچون فراهم آوری خدمات فهرست نویسی، به فروش می رسانند؛ خدمات مشاوره ای هم دركتابخانه های تازه كار یا كتابخانه های با سابقه ارائه میشود. برخی ازاین خدمات شامل محصولات اطلاعاتی سفارشی، گزارشهای تحقیقاتی و خدمات آگاهی رسانی میباشند.كتابخانه ها به گونه ای فزاینده، با كاهش بودجه و قطع بودجه مواجه میگردند و ناگزیرمیشوند كه منبعی را به عنوان جایگزین پشتوانه مالی تهیه كنند.درنتیجه، خدمات اطلاعاتی مبتنی برپول، ازخدمات كتابخانه موجود جهت تامین این نیاز، نمایان شده اند.بی شك، فراهم كردن خدمات پایه و رایگان برای عموم افراد، هنوز برای كتابخانه ها حائز اهمیت است. با این حال، این مساله برای آنها ضرورت دارد كه به منظوربه دست آوردن درآمد ازخدمات خود و برای بقا و گسترش مستمر دردنیای امروز، تدبیری بیندیشند و فعالیت كنند.بزرگترین چالشی كه امروز، كتابخانه ها با آن مواجه هستند، جستجوی امكانات فراهم آوری بیشتر خدمات مبتنی برپول هم برای مراجعان داخلی و هم خارجی برای به دست آوردن درآمد است، تا به این ترتیب بتوانند ازعهده افزایش هزینه سرمایه گذاری بر مجموعه ها و مشترك شدن ابزارهای مرجع پیوسته، برآیند.

● چرا كتابخانه ها متحمل هزینه میشوند؟

ممكن است كه گفته شود امروزه، حجم زیادی ازاطلاعات به صورت رایگان دردسترس میباشد.با یاری گرفتن ازموتورهای كاوش اینترنتی همچون یاهو،گوگل و آلتاویستا كاربران میتوانند به سهولت اطلاعات مورد نیازخودرا با یك كلیك ماوس، بدست آورند. با این حال، دانستن این نكته حائزاهمیت است كه محدودیتهای حتمی دردامنه و كیفیت اطلاعات رایگان بازیابی شده توسط این موتورهای كاوش وجود دارد. تعدادی ازاطلاعات، منحصرا ازطریق پایگاههای اطلاعاتی اشتراكی و مجلات پیوسته ازطریق اشتراك به واسطه فروشندگان اطلاعاتی و معمولا با قیمتهای بالا دسترس پذیرهستند.سازمانهای بسیاری،كه كتابخانه ها هم شامل آنها میشوند به گونه ای فزاینده، لازم است كه مسئول مخارج خود باشند وبه منظورتولید درآمد توانایی توجیه هزینه هایی را كه كرده اند، داشته باشند.ق

طع شدن بودجه، دریافت هزینه هایی با پشتوانه مالی دولتی، تغییروضعیت اقتصادی، تاكید برتولید درآمد و ارزش سیاستهای پولی مسئولیت استفاده ازمنابع دركتابخانه و رسیدگی دقیق به آنها را میطلبد.هزینه به عنوان وسیله ای جهت كمك به برنامه ریزی برای تهیه منابع و بررسی نیاز و استفاده ازخدمات و محصولات كتابخانه ای مشاهده میشود.درمورد هزینه داخلی، جایی كه پول نقد حقیقی وجود ندارد، سازوكارهزینه به دسترسی به اطلاعات و صرفه جویی دروقت كاركنان و تلاشی كه دربازیابی و بسته بندی اطلاعات به خرج داده اند، كمك میكند. این امر، به بررسی سودمندی محصولات نیز كمك میكند و تصویری واضح ازعرضه و تقاضا را ارائه می نماید.امروزه، كتابداران به جای اینكه منحصرا منابع اطلاعاتی را به خوانندگان نشان دهند كه ازآن منابع بتوانند پاسخهای مورد نظرخودرا بیابند، درجهت فراهم آوری خدمات با "ارزش افزوده " برای كاربران فعالیت میكنند. كتابداران، هم اینك، دانش و مهارتهای مخصوص خودرا جهت تولید فراوان محصولات اطلاعاتی، رهبری پژوهشها، بازیابی اطلاعات مناسب،‌تحلیل و بسته بندی اطلاعات منطبق با نیازهای فردی به كارمی گیرند.

منبع:

Geng, Tan Hooi ; Implementing Fee-Based Services in Libraries. National Library Board June ۲۰۰۴. www.consal.org/resource/brief

لیست منابع:

۱.Raksiri, Neeranard and Pimurumpai Premsmit. "Fee-Based Information Services in Thailand ". Asian

Libraries. ۴.۳ (۱۹۹۵): ۲۶.

۲. Ward, Suzanne M, Yem S Fong and Damon Camille. "Library Fee-Based Information Services: Financial

considerations ". The Bottom Line. ۱۵.۱ (۲۰۰۲): ۵.

۳. Webb, Sylvia P and Jules Winterton. Fee-Based Services in Library and information Centres. London:

Europa, ۲۰۰۳.

۴. Warner, Alice Sizer. Making Money: Fees for Library Services. New York: Neal-Schuman, ۱۹۸۹.

Other related sources:

۱. Shimpock-Vieweg, Kathy. "Information For Sale ". Legal Assistant Today. ۱۳.۴ (۱۹۹۶): ۷۲.

۲. Tilson, Yvette. "Income Generating and Pricing in Libraries ". The Bottom Line. ۸.۲ (۱۹۹۵): ۲۳.

۳. Trehub, Aaron. "Creating Fee-based Online Services: a New Role for Academic Librarians ". Library Hi-

Tech. ۱۷.۴ (۱۹۹۹): ۳۷۲.

تالیف: Tan Hooi Geng

ترجمه:امیررضا اصنافی

دانشجوی كارشناسی ارشد علوم كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهیدچمران اهواز

---