مثلث جادویی نجات در تصادف خودرو

نگاهی به سیر تکاملی کمربند ایمنی خودروها

یکی از مسائلی که در صنعت خودروسازی همواره مورد توجه مهندسان قرار داشته، ایمنی سرنشینان است. از اختراعاتی که نقشی تعیین کننده در این راه ایفا کرده و می کند، کمربند ایمنی سه نقطه یی است که ۵۰ سال پیش به بازار عرضه شد.

هنگامی که در سال ۱۹۷۶ در آلمان استفاده از کمربندهای ایمنی برای سرنشینان ردیف جلو در خودروها اجباری شد، بحث های زیادی درباره فواید و اهمیت آن در گرفت، اما در این دوران درباره نقش کلیدی این اختراع مهم در حفظ جان سرنشینان خودروها تردیدی نیست و اجباری بودن استفاده از کمربندهای ایمنی در تمامی کشورهای عضو اروپا شاهدی است بر این مدعا. البته سال های زیادی طول کشید تا بستن کمربند ایمنی برای رانندگان و دیگر سرنشینان خودروها به امری عادی بدل شود.

● آغاز راهی دشوار

طراحی و ساخت کمربندهای ایمنی در صنعت خودروسازی سابقه یی طولانی دارد. در دهه ۴۰ میلادی حتی شماری از شرکت های امریکایی کمربندهای ایمنی دونقطه یی (مانند کمربند ایمنی هواپیماهای مسافربری) را در برخی از مدل های خود نصب کردند. شرکت «فورد» در سال ۱۹۵۵ کمپینی برای تبلیغ و ترویج کمربندهای ایمنی به راه انداخت، اما این تلاش ها با توجه به واکنش سرد و منفی خریداران خودرو فروکش کرد، به طوری که شمار کارخانه های تولید کننده این نوع کمربندها در امریکا تا سال ۱۹۵۸ از ۱۲۵ کارخانه به تنها هشت کارخانه کاهش یافت.

شرکت سوئدی «ولوو» از همان اواسط دهه ۵۰ میلادی در پی راهکارهایی بود تا آسیب دیدگی هایی را که سرنشینان خودرو بر اثر تصادف متحمل می شوند، تا حد ممکن کاهش دهد. یکی از این راه حل ها ساخت کمربندی دونقطه یی بود که بر خلاف کمربندهای معمول آن دوره نه از روی لگن که به صورت اریب از روی سینه سرنشین خودرو رد می شد. این طرح پس از آزمایش های اولیه کنار گذاشته شد، چون خطر مصدومیت اعضای داخلی بدن و خونریزی های داخلی بر اثر بستن کمربند بیشتر بود تا جراحت هایی که بر اثر تصادف به سرنشین وارد می آمد.

● سه نقطه جادویی

گام تعیین کننده در عرصه طراحی و تولید کمربندهای ایمنی اما در سال ۱۹۵۸ برداشته شد و آن هم استفاده از سه نقطه اتکا به جای دو نقطه اتکا بود. مخترع این طرح «نیلس بوهلین» مهندس سوئدی بود که تا سال ۱۹۵۸ در صنایع هواپیماسازی از جمله در زمینه طراحی و ساخت صندلی های ویژه خلبانان فعالیت داشت. «گونار انگلاو» که ریاست شرکت معروف «ولوو» را در آن دوران برعهده داشت و یکی از نزدیکان خود را در سانحه اتومبیل از دست داده بود، در سال ۱۹۵۸ «بوهلین» را به عنوان مهندس ایمنی استخدام کرد و به او این امکان را داد که ایده های خود را تحقق بخشد. «بوهلین» به سرعت به این نتیجه رسید که قسمت بالا و پایین بدن را با دو کمربند مجزا، از ایمنی لازم برخوردار سازد.

او در عین حال بر آن بود که بستن کمربند ایمنی با استفاده از تنها یک دست میسر شود. این مهندس خلاق در همان سال ۱۹۵۸ طرح کمربند سه نقطه یی را با این ویژگی به ثبت رساند؛ کمربند ایمنی به شکل V از روی لگن و قفسه سینه سرنشین رد می شد و در قفلی که در کنار صندلی تعبیه شده بود، قرار می گرفت. شرکت «ولوو» اگرچه این اختراع را به نام خود به ثبت رسانده بود، اما به سرعت آن را از انحصار خود خارج کرد تا همه شرکت های خودروسازی بتوانند از این اختراع بهره مند شوند و در پیشبرد و تکامل آن سهیم شوند. البته «ولوو» در سال ۱۹۵۹، یعنی ۵۰ سال پیش به عنوان اولین شرکت خودروسازی، دو مدل از اتومبیل های خود را به کمربندهای ایمنی سه نقطه یی مجهز کرد.

شایسته توجه آنکه شرکت «ولوو» از همان آغاز کار به این نتیجه رسیده بود که صندلی های ردیف عقب خودرو را نیز به کمربند مجهز سازد. البته تا اواسط دهه ۶۰ میلادی طول کشید تا این شرکت بتواند نظر مثبت رانندگان و خریداران اتومبیل را در مورد محاسن و مزایای کمربند ایمنی جلب کند. کمربند ایمنی تسمه یی محرک است که نیم تنه بالای هر یک از سرنشینان را تحت کنترل و مهار خود قرار می دهد تا در صورت کاهش ناگهانی سرعت یا توقف آنی خودرو که شاید از ترمز شدید یا برخورد با جسم دیگری یا حوادث دیگر رانندگی باشد، سرنشینان از صندلی خود جدا نشده و تا جایی که ممکن است از اصابت آنان به شیشه جلو یا سایر قسمت های داخل یا پرتاب شدن آنها به خارج جلوگیری شود.

● بزرگ ترین ناجی در سوانح رانندگی

کمربند ایمنی سه نقطه یی طی ۵۰ سال گذشته ناجی شماره یک جان سرنشینان در سوانح رانندگی بوده است. اینکه این اختراع ساده و در عین حال سرنوشت ساز تاکنون جان چه تعداد از انسان ها را نجات داده، با توجه به نبود آمار و ارقام دقیق مشخص نیست، اما کارشناسان این رقم را بیش از یک میلیون نفر برآورد می کنند.

به گفته کارشناسان ۷۵ درصد از کسانی که در پی سانحه رانندگی از اتومبیل به بیرون پرت می شوند، جان خود را از دست می دهند. بستن کمربند ایمنی نه تنها از بروز چنین رویدادی جلوگیری می کند، بلکه خطر جراحت ها و آسیب دیدگی های بسیار سنگین و مرگبار را به میزان ۵۰ درصد کاهش می دهد. در کشورهای اروپایی بستن کمربند ایمنی سبب کاهش شمار کشته شدگان سوانح رانندگی به میزان ۴۰ درصد شده است. در سال ۲۰۰۵ میلادی نزدیک به ۱۲ هزار سرنشین خودرو به خاطر بستن کمربند ایمنی از سوانح رانندگی جان سالم به در بردند.

میزان استفاده از کمربند ایمنی در کشورهای جهان کاملاً متفاوت است، برای نمونه در جزیره ساخالین که به روسیه تعلق دارد، تنها ۸/۳ درصد از سرنشینان خودرو کمربند ایمنی می بندند. بالاترین میزان به کارگیری کمربند ایمنی را می توان در کشورهای صنعتی و مدرن جهان مشاهده کرد. بین ۹۰ تا ۹۹ درصد سرنشینان ردیف جلو در خودروها و بین ۸۰ تا ۸۹ درصد سرنشینان ردیف عقب در این کشورها از کمربند ایمنی استفاده می کنند.

● فرهنگ سازی هشداردهی و ترس از جریمه شدن

اگرچه در کشورهای صنعتی جهان به کارگیری کمربند ایمنی دیگر معمول شده، اما تا جا افتادن این امر ساده، تلاش ها و اقدامات پیگیر و حتی نه چندان مردم پسند لازم بوده است، مانند وضع جریمه نقدی برای کسانی که از بستن کمربند ایمنی خودداری می کنند.

در برخی از کشورها از جمله ایران شاید این ترس از جریمه شدن بوده که متخلفان «ضدکمربند» را به استفاده از این وسیله نجات دهنده واداشته تا باور به اهمیت و نقش این وسیله در نجات جان سرنشینان. طبق آیین نامه یی که در سال ۱۳۸۴ شمسی به تصویب رسید، بستن کمربند ایمنی برای سرنشینان ردیف جلو در ایران اجباری شده است.

مسوولان هم اکنون در تلاش برداشتن گام بعدی هستند. «علیرضا اسماعیلی» رئیس پلیس راه کشور در گفت وگویی با مهر خواستار اجباری شدن کمربند ایمنی برای صندلی عقب خودرو شد. به گفته وی سرنشنیان صندلی عقب خودرو ۳۰ درصد از قربانیان تصادف های جاده یی را تشکیل می دهند. درخور توجه آنکه خبرگزاری ایرنا در روز ۱۷ مهرماه امسال با اشاره به تازه ترین آمار سازمان های بین المللی گزارش داده نرخ سوانح جاده یی در ایران ۲۰ برابر میانگین جهانی است. طبق این گزارش سوانح رانندگی در ایران سالانه به مرگ حدود ۲۸ هزار نفر و معلول شدن ۳۰۰ هزار نفر می انجامد. از این رو استفاده روزافزون از کمربندهای ایمنی می تواند تاثیری بسیار در کاهش شمار قربانیان داشته باشد.

آمار و تجربه های دیگر کشورها در این زمینه به خوبی نشان دهنده این امر است؛ برای نمونه دولت کاستاریکا از اواسط سال ۲۰۰۳ تا اواسط سال ۲۰۰۴ اقدامات و کمپین هایی تبلیغاتی در راه فرهنگ سازی به اجرا گذاشت و با اعمال کنترل و نظارت بیشتر در جاده ها موفق شد میزان استفاده از کمربندهای ایمنی را در عرض یک سال از ۲۴ درصد به ۸۲ درصد برساند. در کره جنوبی نیز وضع جریمه های نقدی، تشدید کنترل های خیابانی و در عین حال اجرای برنامه های تبلیغاتی سبب شد میزان استفاده از کمربند های ایمنی حتی از ۲۳ درصد به ۹۸ درصد افزایش یابد.

شهرام احدی