تبلیغات فارسی

در یكی از بزرگراه های تهران بر تابلویی كه نوعی كرم صورت مخصوص بعد از اصلاح آقایان را تبلیغ می كند با كلمات فارسی نوشته شده است افترشیو چطور چنین اتفاقی افتاده است آیا صاحب اصلی كالا این روش را انتخاب كرده و یا نماینده فروش آن در ایران این شیوه را مناسب تشخیص داده است و یا همانطور كه می توان حدس زد, بخشنامه ای صادر شده كه استفاده از حروف و واژه های بیگانه را ممنوع كرده است اینكه

در یكی از بزرگراه های تهران بر تابلویی كه نوعی كرم صورت مخصوص بعد از اصلاح آقایان را تبلیغ می كند با كلمات فارسی نوشته شده است: افترشیو...!

چطور چنین اتفاقی افتاده است؟ آیا صاحب اصلی كالا این روش را انتخاب كرده و یا نماینده فروش آن در ایران این شیوه را مناسب تشخیص داده است و یا همانطور كه می توان حدس زد، بخشنامه ای صادر شده كه استفاده از حروف و واژه های بیگانه را ممنوع كرده است؟ اینكه فارسی را پاس بداریم، هم ستودنی است و هم قابل درك؛ اما به شرط آنكه كارشناسانه و هوشمندانه باشد، تا ناخواسته نتیجه عكس عاید نشود. تبلیغات بازرگانی اعم از محیطی، رسانه ای و غیره می توانند هنجارها و یا ناهنجاری هایی را سوغات آورند. تجربه نشان می دهد كه اتكا به بخشنامه های یكجانبه و مرزبندی های محدودكننده، نه تنها كافی نیست بلكه در بسیاری موارد كارساز نبوده و بلكه مخرب اند. در نمونه بالا، باید پرسید كه نتیجه این ممیزی چیست؟

۱- البته واضح و مبرهن است كه به این ترتیب چشمان ما حروف انگلیسی را مشاهده نكرده و لابد ضمیرمان از تاثیر منفی فرهنگی كه پشت آن كمین كرده است، در امان می ماند.

۲- درمی یابیم كه به جز واژه های ترجمه شده، واژه های بدلی شده هم داریم.

۳- برای تشخیص كلمات بدلی، نیازمند استفاده از علائم زیر و زبر هستیم كه بی شباهت به كلمات عربی نمی شوند.

۴- هنگام خواندن كلمات بدلی، به سازش میان تلفظ كلمه و شكل كلمه عادت می كنیم؛ مانند نوع قرینه اش در پیام های كوتاه تلفن همراه (SMS) كه آن را فانگلیسی(!) هم نام گذاری كرده اند.

۵- و بالاخره افزوده شدن كلماتی با شكل فارسی و تلفظ انگلیسی به انبوه واژه های قبلی كه همراه با تكنولوژی وارداتی به حوزه زبان فارسی اضافه شده اند.

این مورد اخیر، اگر قابل نقد باشد اما قابل نفی نیست و حداقل با سیاست فرهنگستان زبان فارسی، یعنی معادل سازی برای واژه های بیگانه منافات دارد. اینجا است كه مردن از ترس مرگ رخ می دهد.اما این سرگشتگی از كجا ناشی می شود؟ جهان امروز را بی جهت، عصر ارتباطات نام گذاری نكرده اند: تركیبی از «نیاز به ارتباط، تكنولوژی ارتباط و نشانه یا علامت ارتباط». در میان این سه عنصر نیاز به ارتباط، حقیقی است، تكنولوژی ارتباط واقعی، و علائم آن (كلام) اعتباری است. اما كدام یك از اینها، انعطاف پذیرترند و چطور می توانیم براساس نیاز خود، آنها را دستخوش تغییر كنیم:

۱- آیا می توانیم نیاز به ارتباط میان انسان ها را محدود كرده و با ایجاد مرزهای مجازی و فیلترهای گوناگون، مانع گسترش كمی یا كیفی ارتباطات شویم؟

۲- آیا قادریم تكنولوژی ارتباطات جهانی را چنان تحت تسلط و ابتكار عمل خویش قرار دهیم كه بتوانیم ماهیت ارتباطات انسان ها و همچنین علائم و نشانه های ارتباطی را از جنس مورد قبول خود قرار دهیم؟ كاری كه غرب با ماهیت فرهنگی مورد نظر خود و با استفاده از زبان انگلیسی و حروف لاتین (نشانه) طی قرون اخیر انجام داده است.

۳- آیا ممكن است نشانه های ارتباطی خاص خودمان (زبان فارسی) را با توجه به تكنولوژی فعلی و نیاز غیرقابل انكار انسان ها به ارتباطات، به نحو مطلوب تعدیل كنیم؟

به نظر می رسد كه راه حل اول كوته بینانه، راه حل دوم بسیار خیال پردازانه و راه حل سوم به غایت جسورانه باشد! مقابله با نیاز آدمیان را به ارتباط، كمتر كسی توصیه می كند. تجربه نیز نشان داده كه وضع قوانین و محدودیت های خشك و الزام آور، چاره كار نیست. از طرفی تسلط بر تكنولوژی ارتباطات به دلیل ماهیت جهانی آن به نظر ناممكن می رسد. غرب، از قرن ها پیش به دلایل متعدد سكان دار مدرنیسم شده و اگر امروزه زبان انگلیسی رایج ترین نشانه ارتباط میان انسان های روی كره زمین است، ریشه در تاریخ روابط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ملل گذشته دارد. همچنین تغییر در زبان، از تغییر شكل حروف گرفته تا ساختار دستوری آن نیز دور از ذهن می نماید. شاید طراحی های جدید در فونت فارسی، حداكثر كاری باشد كه برای هماهنگی با هندسه واژه ها و ریاضیات زبان بتوان انجام داد. گرچه پذیرش واژه های بیگانه در زبان امروز ما خواه ناخواه ادامه دارد و اگر ورود آنها را به قلعه زبان فارسی، اسب تروای دشمن می نامیم، پس بهتر است به جای سرمستی و تفاخر به غنای زبان فارسی، در پی چاره ای جدی باشیم. چاره ای نه از سر ناچاری بلكه بر حسب ضرورت طبیعی زمان. راه حلی كه نه فقط برای حراست از زبان و فرهنگ ملی، بلكه برای پاسخگویی به تمامی چالش های اساسی و ریشه ای خود با جهان امروز باید یافت. وقتی زكریای رازی دانشمند پیشرو ایرانی الكل را كشف كرد، نام الكل همزمان با خود الكل زاده شد. همانطور كه واژه جبر با كشف عالم جبر و مثلثات توام بود. این یعنی پیشتاز بودن در تولید و خلق یك پدیده. مخترع یك ماشین، كاشف یك پدیده و واضع یك نظریه، اولین كسی خواهد بود كه عملاً نام یافته اش را انتخاب می كند. در این مرحله و هنگامی كه دیگران سرگرم آشنایی با نام آن پدیده اند، او در حال تدوین كاركردها و دستاوردهایش است و به این ترتیب پیك فرهنگ خویش را به جایی می فرستد كه منتظر آن هستند!این راه البته راهی است بس دشوار و طولانی. و مگر غرامت و خسارت تنبلی و بی توجهی نسل های قبل، چیزی جز «زمان» است؟ اكنون مهم این است كه در مسیر باشیم، هرچند آهسته و سینه خیز، زیرا اگر دچار توهم آن خرگوش چالاك شویم كه برخلاف مسیر می دوید؛ آنگاه افسوس خواهیم خورد كه ای كاش لاك پشت بودیم!

بدون شك زمان از دست می رود و ضرورت های زمان ما را در قبال تصمیم هایی كه به موقع نگرفته ایم، یكی پس از دیگری غافلگیر می كنند. شاید، كلید طلایی پیشگیری از این غفلت آن باشد كه با آینده لجبازی نكنیم و بفهمیم كه دنیا ننشسته است تا همه چیز را ما تعیین كنیم. هدف و وسیله را بسنجیم تا در مدیریت فرهنگی كشور، هركس به سلیقه و باور خود ساز نزند: یكی اسم خاص را ترجمه كند، دومی حرف فارسی را جای حرف بیگانه نشاند و بدل سازی كند و سومی تلفظ فارسی را با حروف انگلیسی به كار برد. این سردرگمی برآیندی است از «نیاز به ارتباط، تكنولوژی ارتباط و علائم ارتباط» كه در حال حاضر بردارهایی ناهماهنگ و دور از ابتكار عمل ما هستند... كجا است حكیم بزرگ توس و چه می كرد اگر پیامی برای دربار محمود غزنوی داشت، جز آنكه اینگونه SMS كند:

Ajam zende manad,

na dar vajeha

Na dar filtere rah o darvazeha

Ke tokhme honar, didane ellat ast

Va malool: sheypoor e az enteha

سیدمجید امامی