گردشگری معدن استخراج پول از دل زمین

اگر می خواهید چشم اندازی وسیع و غیر عادی ببینید که یادآور برخی تصاویر از کرات آسمانی ماه و مریخ و مشتری و است, لازم نیست فضانورد باشید و به آسمان بروید فقط کافی است سری به معادن بزنید و این عجایب دنیای روی زمین را از نزدیک ببینید

اگر می‌خواهید چشم‌اندازی وسیع و غیر عادی ببینید که یادآور برخی تصاویر از کرات آسمانی ماه و مریخ و مشتری و... است، لازم نیست فضانورد باشید و به آسمان بروید فقط کافی است سری به معادن بزنید و این عجایب دنیای روی زمین را از نزدیک ببینید.

از این رو است که گردشگری معدن این روز‌ها به یکی از شاخه‌های پررونق گردشگری طبیعت یا همان ژئوتوریسم تبدیل شده است. البته گردشگری معدن دقیقا نقطه اتصال گردشگری انسانی و طبیعی است چون انسان با تغییراتی که در محیط طبیعی در قالب معادن داده است چشم‌اندازی جدید و بدیع خلق کرده که برای بازدید گردشگران می‌تواند یکی از جذاب‌ترین و ناب‌ترین تجربه‌های زندگی باشد.

گردشگری معادن در واقع یکی از زیرشاخه‌های ژئوتوریسم است که در چند سال گذشته در جهان مورد توجه قرار گرفته است و منبع درآمدی برای کشورها شده است. درواقع یک معدن دیگر تنها از این لحاظ ارزش ندارد که می‌توان سنگ‌ها و کانی‌های قیمتی از آن استخراج کرد، بلکه حتی بعد از آن که متروک هم بشود می‌تواند یکی از منابع درآمدزایی و اشتغال‌زایی باشد.

این روز‌ها گردشگری معدن به یکی از پردرآمدترین انواع گردشگری تبدیل شده است بسیاری از کشورهای جهان از این فرصت برای احیای معادن متروکه خود استفاده می‌کنند. حتی با پیوند دادن بین صنعت گردشگری و صنعت معدن توانسته‌اند در زمینه کاستن از فقر مردم فرودست گام‌های مثبتی بردارند. در حقیقت گردشگری معدن می‌تواند سهم مهمی در کاستن از میزان فقر نواحی روستایی داشته باشد و با گشودن قلمرو‌های جدید، پتانسیل‌های موجود را برای جذب گردشگر فعال سازد. در این زمینه خوب است تجربه کشور‌های در حال توسعه را مرور کنیم. برای مثال ناحیه کوهستانی زمین‌های اطراف باربرتون در استان پومپالانگا شرقی در آفریقای جنوبی، یک ناحیه با قدمت تاریخی بسیار وجود دارد که در آن معادن طلای قدیمی یافت می‌شود که از قرن ۱۹ مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفتند. اکنون این معادن متروکه شده است و دولت آفریقای جنوبی با یک برنامه‌ریزی می‌خواهد آنجا را به قطب گردشگری معدن در این کشور تبدیل کند. اگر این امر محقق شود، به ازای هر هشت گردشگر جدید، یک شغل دائمی می‌تواند ایجاد شود. در کنار این تجربه در ایالات متحده آمریکا نیز معادن متروکه مربوط به پلاسرهای رودخانه‌ای طلادار یکی از جالب ‌توجه‌ترین مناطق گردشگری است که در آن درآمد حاصل از ورودیه و اجازه کمپینگ و کرایه وسایل و تشت‌های طلاشویی برای استحصال اتفاقی ذرات طلا ، به همراه ماهیگیری توانسته است یکی از پررونق‌ترین مناطق گردشگری باشد. خانواده‌ها در آخر هفته در محدوده طلادار پلاسری رودخانه می‌توانند تجربه‌ای همچون کسانی که در رویای طلا به این مناطق می‌آمدند داشته باشند و این خود یک فرصت برای گردشگری است.

اما یکی از جالب‌توجه‌ترین مناطقی که این روز‌ها محل پررفت‌وآمدی برای علاقه‌مندن به گردشگری معادن است، معدن کوپیاپو کشور شیلی است که پیش از این عملیات نجات ۳۳ معدنچی که ۶۹ روز در معدنی به عمق ۷۰۰ متری زمین در منطقه گرفتار شده بودند، به یکی از خبرسازترین رویداد‌های قرن اخیر تبدیل شد. همین معادن اکنون در این منطقه‌ به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده‌اند، حالا دولت شیلی قصد دارد چندین معدن متروکه را نیز به جاذبه‌های جدید گردشگری این کشور تبدیل کند. دولت شیلی قصد دارد ده‌ها معدن زغال‌سنگ و طلا در منطقه لوتا (Lota) این کشور را که در فاصله سال‌های ۱۸۸۴ تا ۱۹۹۷ فعال بوده‌اند به جاذبه‌های جدید گردشگری تبدیل کند. دولت شیلی همچنین وسایل مورد استفاده برای نجات معدنچیان از جمله کپسول ویژه انتقال آنها به سطح زمین را در معرض تماشای گردشگران قرار داده است. در کشور هند نیز دولت قصد دارد معادن متروکه بی‌شمار این کشور را که پیش از آن برای استخراج طلا از آنها استفاده می‌کرده است به دریاچه‌های مصنوعی تفریحی برای جذب گردشگران تبدیل کند.

در کشور ما، ایران، نیز پتانسیل‌های فراوانی برای گسترش گردشگری در مناطق معدنی وجود دارد که اکنون دیگر متروک شده‌اند و با تکیه بر آن، می‌توان امید داشت که این صنعت در راستای توسعه پایدار و کاهش فقر خصوصا در مناطق دور افتاده‌تر کشور مفید فایده باشد.

به طور مثال معادن تاریخی استان زنجان در سال جاری محوطه‌سازی و ساماندهی می‌شود. در مجموع دو معدن تاریخی در استان زنجان وجود دارد. معدن تاریخی نمک چهرآباد و معدن سنگ داش‌کسن دو معدن تاریخی استان زنجان محسوب می‌شوند، معدن داش‌کسن نقش برجسته‌هایی از دوران ایلخانی دارد که این نقوش از اهمیت زیادی برخوردارند. اگر مرمت‌های اضطراری در محوطه‌های دو معدن تاریخی داش‌کسن و چهرآباد صورت بگیرد، می‌تواند گام موثری در توسعه این صنعت در کشور باشد.

همچنین تبدیل مجموعه معدنی نخلک واقع در بخش انارک شهرستان نائین به منطقه نمونه گردشگری معدنی که از سال ۸۹ اجرا شده است فرصت دیگری است برای گسترش این صنعت. در کنار اینها پتانسیل‌هایی که از معادن سنگ‌های قیمتی در کردستان وجود دارد خصوصا سنگ فیروزه می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد.

از عمده معادن کشور که در حال حاضر می‌تواند مورد استفاده ژئو توریستی واقع شود معادن روباز مس، طلا آهن و سنگ‌های ساختمانی و احیانا اکتشاف سرب و روی و... را می‌توان نام برد. در کنار این همه می‌توان طرح‌هایی را در نظر گرفت که مناطق معدنی به صورت موزه معدنی، آموزشی، تحقیقی توریستی درآید و حتی بعد از اتمام دوره استخراج، جاده‌های دسترسی به نواحی بکر می‌تواند تغییر کاربری بیابد و برای جاذبه‌های اکوتوریستی و ژئوتوریستی بهره‌برداری شود. با توجه به نیاز کشور به کارآفرینی و برای ممانعت از عقب‌ماندگی از پیشرفت‌های اخیر جهان در این زمینه، ژئوتوریسم معادن و بازسازی زمین‌های استخراجی به منظور توسعه توریسم باید بیش از گذشته مورد توجه کارشناسان و تصمیم‌گیران، مدیران ملی و محلی قرار بگیرد. با توجه به بکر بودن کشور از لحاظ میراث طبیعی و پدیده‌های جذاب طبیعت زنده و غیرزنده و پیشینه بسیار طولانی و تنوع معدنکاری فلزی و غیرفلزی و استخراج سنگ تزئینی و کانی‌های قیمتی در مقایسه با تعدد میراث فرهنگی کشور، شناسایی و بها دادن به معادنی که فرصتی هستند برای گردشگری در جهت اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی در کنار بهره‌برداری از معادن ، فرصت بهینه‌ای است.

فواد شمس