حماس و آینده دیپلماسی فلسطین

شک نیست که پیروزی قاطع حماس در انتخابات اخیر پارلمان فلسطینی یک پیروزی برای ایران و همه ملت های اسلامی است که سرخورده از مشی و عمل حکومت خودگردان, دل به صلابت انقلابی میراث داران شیخ احمد یاسین بسته اند

رای دهندگان فلسطینی به این دلیل روی به حماس آوردند که اسرائیل را مشروع نمی داند، طالب صلحی خفت بار نیست و در نهایت وامدار صادق صاحبان واقعی انتفاضه فلسطینی است. به این پیروزی اما از دو زاویه می توان نگریست: نگاهی آرمانی که با چشم انداز نابودی اسرائیل تداوم قطعه قطعه شدن مردان و زنان و کودکان مسلمان و یهودی را می پذیرد و به هیچ مصالحه ای تن نمی دهد و نگاهی که با شناخت واقعیات امروز جهان و منطقه فرصت های تازه را برای خاتمه خون ریزی و اعتلای جامعه فلسطینی جست وجو می کند.به رغم تهدیدات باج خواهانه آمریکا، اروپا و اسرائیل در پی پیروزی مسحور کننده حماس، به نظر می رسد درونمای این انتخاب آزاد عقلانیتی است که رای دهندگان فلسطینی در آرمانگرایی این جنبش یافته اند. جنبشی که پشتوانه مبارزاتی خود همواره از یک سیاست دورو به آرمانگرایی و واقع گرایی سود جسته و به یمن آن اکنون بر قله آمال سیاسی مردم فلسطین نشسته است. حماس همواره مشروعیت اسرائیل را نفی کرده در عین حال که مصالحه به مفهوم آتش بس با اسرائیل را نیز منتفی نساخته است. شیخ احمد یاسین رهبر حماس، یک بار گفته بود که ما به غصب سرزمین مان توسط اسرائیل رسمیت نخواهیم داد اما آماده ایم آتش بسی را بپذیریم که زمان آن به درازی عمر یک نسل باشد و آن گاه بگذاریم نسل های آینده در هر دو سو، خود در مورد آینده خود تصمیم بگیرند.خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس، نیز در مقاله ای که در روزنامه گاردین منتشر شده بازتاب هایی از واقع گرایی مرشد خود را به نمایش گذاشته است. او در این مقاله مدعیان تراز اول دموکراسی در جهان، آمریکا و اروپا را که به جای شناسایی مشروعیت حماس به عنوان نماینده منتخب مردم فلسطین در یک انتخابات آزاد و سود جویی از این نتیجه به عنوان فرصتی برای ترویج یک حکمرانی خوب در فلسطین و جست وجوی راه هایی تازه برای ختم خون ریزی، جامعه فلسطینی را به خاطر استفاده از حق قانونی خود در گزینش نمایندگان خود در مجلس فلسطینی تهدید به مجازات های جمعی کرده اند، مورد سرزنش قرار داده است. خالد مشعل تاکید کرده که آمریکا و اروپا می توانستند از موفقیت حماس استفاده کرده و فصل جدیدی را در روابط خود با فلسطینیان، اعراب و مسلمانان آغاز کنند و جنبشی را که عمدتاً از زاویه دید اشغالگران صهیونیست تصویر شده بهتر بشناسند. رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس، در عین حال که قاطعانه مشروعیت اسرائیل را به عنوان کشوری که برای جبران خطا یا حل مشکل دیگران در سرزمین فلسطینیان ایجاد شده رد و با صراحت اعلام می کند که اگر اسرائیل آماده پذیرش اصل آتش بس بلندمدت باشد، آماده ایم که درباره شرایط آن مذاکره کنیم. خالد مشعل مقاله خود را با این تاکید که حماس دست صلح خود را به سوی کسانی که واقعاً علاقه مند به صلحی مبتنی بر عدالت باشند دراز می کند، گفته است که قدرت در مواجهه با واقعیات حکم تعدیل می شود. حماس، اما پیش از قرار گرفتن در ساختار قدرت فلسطینی با واقعیت فلسطینی کنار آمده بود. نفس حضور حماس در انتخابات شهرداری ها و مهمتر از آن اتخاذ تصمیم برای مشارکت در انتخابات مجمع قانونگذاری فلسطینی که دقیقاً در چارچوب فرآیند اسلو شکل گرفته، واقعیتی است که این جنبش خود را از پیش برای لمس آن آماده کرده بود. حماس با تصمیم برای مشارکت در فرآیند قانونگذاری فلسطینی آگاه بود که به هر حال دوران اتخاذ تصمیمات افراطی در اتاق های بسته درون گروهی به سر خواهد رسید و جنبش با استقرار بر کرسی قانونگذاری _ و احیاناً حکومتی _ ناچار خواهد بود تصمیمات خود را در یک فرآیند قانونی و شفاف جمعی و مهمتر از آن در برابر چالش کرسی های مخالف و خصوصاً افکار عمومی فلسطین توجیه کند. رهبران دوراندیش حماس قطعاً آگاه بوده اند که در جایگاه حکمرانی بیش از پیش زیر ذره بین مطبوعات آزاد فلسطینی، جامعه روشنفکری ممتاز فلسطینی پراکنده در جهان و سرزمین های اشغالی قرار خواهند داشت. به علاوه حماس پیشاپیش با این واقعیت آشنا بود که در فرآیند حکمرانی با رقیبی چون فتح روبه رو است که بی شک در پی بازپس گیری قدرت است و از این رو ناگزیر به نمایش یک حکمرانی خوب و اداره مطلوب سرزمین های فلسطینی است. حکمرانی خوب بدون استقرار آرامش، امنیت، رفاه و تعامل سازنده با جهان خارج امکان پذیر نیست و تعامل سازنده با جهان بی شک مستلزم اتخاذ روش هایی برای تخفیف خشونت در هر دو سو است.با پیروزی حماس اما به نظر می رسد که موضع سیاسی کشورمان نیز خواه ناخواه وارد مرحله ای تازه شده و رسم دیپلماسی تازه ای را می طلبد. اکنون با در اقلیت قرار گرفتن میراث داران عرفات، که تاکنون با صبغه سازش و باج دهی خارج از حوزه تعامل جدی سیاست خارجی کشورمان بوده است و سکانداری سیاست فلسطینی توسط جنبشی که به نظر می رسد اگر نه در آرمان ها بلکه در بسیاری از فرآیند های ساختاری سیاسی ادامه دهنده واقع گرایی فتح باشد، الزامات خاص خود را دارد. این الزامات بنابه اصول نمی تواند مصلحت حماس را، به عنوان جنبشی که همواره از حمایت معنوی و سیاسی دیپلماسی ایران برخوردار بوده و مهم تر از آن رای دهندگانی را که با بصیرت انقلابی خود سیاست دو سویه آرمانگرایی و واقع گرایی این جنبش را در جایگاه حکومتی قرار داده اند نادیده بگیرد.

احمد عزیزی دستیار ارشد و معاون سابق وزیر امور خارجه