استراتژی کمک های هدفمند هند به کشورهای فقیر

برنامه ریزی هند برای ورود به کلوب کشورهای قدرتمند و تاثیرگذار

کمک‌های مالی هندوستان به اقتصادهای فقیر، از افغانستان و نپال و بنگلادش گرفته تا برخی کشورهای آفریقایی، در سال‌های اخیر در دستور کار دولتمردان این شبه قاره یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفری قرار گرفته است؛ کمک‌هایی که عمر کوتاهی دارند، اما دولتمردان هند، آنها را کمک‌هایی «هدفمند» و «دارای برنامه‌ریزی دقیق و حساب‌شده» ارزیابی می‌کنند.

برنامه کمک‌های هدفمندی هند به کشورهای فقیر، بر سه اصل کلیدی استوار است:

الف) پرهیز از پرداخت کمک‌های نقدی

ب) ارائه کمک‌های هدفمند با هدف کمک به وضعیت بهداشت و آموزش کشورهای فقیر و نیز بهبود وضعیت زیرساخت‌هایی مانند برق، جاده و فناوری اطلاعات در این کشورها

ج) تلاش برای ظرفیت‌سازی در جهت ایجاد رونق اقتصادی پایدار در کشورهای فقیر مدنظر و کمک به منافع ملی هند در بلندمدت، از طریق بهره‌مندی بلندمدت هند از منافع همکاری‌های تجاری و اقتصادی با این کشورها به این ترتیب، هند که اینک نرخ رشد هشت درصدی را برای اقتصاد خود تثبیت کرده و بنا به پیش‌بینی بسیاری از تحلیلگران اقتصادی، ظرف ۱۰ تا ۱۵ سال آینده به رقیب اقتصادی جدی برای چین تبدیل خواهد شد، استراتژی کمک‌های توسعه‌محور خود به کشورهای فقیر را به منزله یکی از نمادهای ورود رسمی این کشور به کلوپ اقتصادهای قدرتمند دنیا، در دستور کار خود قرار داده‌ است.

در کنفرانس اخیر «ارائه کمک‌های توسعه اقتصادی به کشور‌های آفریقایی» در «آدیس‌آبابا» که در آن دولت هند متعهد شد که مبلغ ۵ میلیارد دلار به کشورهای آفریقایی کمک کند، توجه همه را به دورنمای یک پدیده گسترده جلب کرد: ظهور هندوستان به عنوان یک کمک‌دهنده به کشورهای دیگر و یک دریافت‌کننده کمک‌های خارجی، چنان که پیش از این بود.

تا چندین دهه پس از استقلال هند، وقتی بریتانیا این شبه قاره را که یکی از فقیر و بلازده‌ترین مناطق جهان با نرخ رشدی صفر درصدی بود ترک کرد، هندوستان به عنوان کشوری محروم با انبوهی مردم درمانده که نومیدانه چشم به کمک خارجی‌ها داشتند شناخته می‌شد. خیلی از کشورهای توسعه‌یافته کمک‌های خود را به هند شروع کردند. برای مثال نروژ نخستین برنامه اعطای کمک‌های خود به هند را از سال ۱۹۵۹ آغاز کرد.

ولی با آغاز اجرای سیاست‌های مدرن و علمی اقتصادی در هند و به ویژه سیاست «آزادسازی اقتصادی» از سال ۱۹۹۱، این کشور پا به یک دوران رشد خیره‌کننده گذاشته که با میانگین ۸ درصد از آن زمان تا به امروز ادامه یافته است. طی این مدت، هند خود را از وابستگی به کمک‌های خارجی رها کرد و ترجیح داد به جای دریافت کمک‌های مالی خارجی بلاعوض، منابع مالی مورد نیاز خود را از قرض‏دهندگان مختلف و به ویژه از بانک‌های تجاری خارجی تامین کند. تقریبا همه‌ کمک‌های خارجی به این کشور- البته به استثنای بریتانیا- به تدریج کاهش یافته و روی هم رفته به پایان رسیدند.

● هند در جایگاه ارائه‌دهنده کمک‌های توسعه‌ای

اکنون، در، روی پاشنه‌ دیگرش می‌‌چرخد: پس از زمانی دراز معروف بودن این کشور به وابستگی به کمک‌های سازمان‌های خارجی، حالا هند دارد پولش را در جایی خرج می‌کند که همیشه به آن محتاج بوده است. این کشور حالا به عنوان یک پرداخت‌کننده مهم کمک مالی به کشورهای در حال توسعه‌ آسیا و آفریقا، در حال خودنمایی است و در این مقام، اگرچه هند پایین‌تر از اقتصادهای توسعه‌یافته‌‌ای مانند آمریکا و کشورهای اروپایی قرار دارد، اما در میان کشورهای در حال توسعه تنها چین است که جایگاه بالاتری نسبت به هند دارد.

طرح «همکاری فنی و اقتصادی هند با کشورهای در حال توسعه»، موسوم به ITEC، هم‌اکنون بسیار پررونق‌تر است و علاوه بر امکانات آموزشی و دانش صنعتی تکنولوژیکی که پیش از این موجود بود، شامل پرداخت کمک‌های نقدی هم می‌شود. در حال حاضر مردم ده‌ها کشور در حال توسعه در سطوح مختلفی از مزایای طرح ITEC بهره می‌برند، طرحی که در آن، دانشجویان از کشورهای در حال توسعه به دانشگاه‌های هند می‌آیند تا در انواع رشته‌ها از برنامه‌نویسی و نرم‌افزار کامپیوتر گرفته تا پرورش حیوانات تحصیل کنند.

به علاوه، هند کارخانه‌ها و بیمارستان‌هایی را در چندین کشور احداث کرده؛ ضمن آنکه حتی کمک به طراحی و ساخت ساختمان پارلمان چند کشور به شدت فقیر را هم در کارنامه خود دارد. همچنین هند برنامه‌های دیگری دارد که چارچوب آن، پزشکان و معلمان و متخصصان IT خود را برای کار و آموزش مردم تعدادی از کشورهای شدیدا توسعه‌نیافته اعزام داشته است. ارائه وام‌های با بهره‌ ناچیز(بین ۲۵/۰ درصد تا ۷۵/۰ درصد که پایین‌تر از هزینه تامین این وام‌ها است) به کشورهای در حال توسعه نیز، در سال‌های اخیر توسط هند گسترش داده شده‌اند. البته میزان بهره‌مندی هر کشور از این وام‌ها، ارتباط نزدیکی با میزان خرید کالاها و خدمات هندی از سوی آن کشور دارد. تا به امروز، کشورهای آفریقایی متقاضیان سرسخت این وام‌ها و تسهیلات بوده‌اند.

در محدوده‌ آسیا نیز، هند با فاصله‌ زیاد، بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده کمک‌هایی در راستای توسعه اقتصادی به کشور همسایه کوچکش «بوتان» محسوب می‌شود. همچنین هند به عنوان یک منبع دست و دل باز کمک‌ها برای نپال، مالدیو، بنگلادش و سریلانکا پس از پایان جنگ داخلی در این کشورها بوده است.

اما نکته بسیار مهم در کمک‌های هند به کشورهای در حال توسعه، آن است که این کمک‌ها، معمولا کمک‌هایی «هدفمند» بوده و می‌کوشند تا با ارتقای وضعیت زیرساخت‌های اقتصادی در کشورهای دریافت‌کننده کمک، به بالندگی اقتصاد آنها در بلندمدت کمک کند؛ فرآیندی که می‌تواند از طریق ظرفیت‌سازی برای همکاری‌های اقتصادی و تجاری هند با این کشورها، منافع اقتصادی بلندمدتی را هم برای هندوستان به همراه داشته باشد.

● کمک‌های هدفمند هند به افغانستان

حجم کمک‌های اعطایی هند به افغانستان که اهمیت حیاتی برای امنیت خود شبه قاره هم داشته، بالغ بر ۲/۱ میلیارد دلار می‌شود. البته این کمک مالی، از مقدار لازم برای ثبات افغانستان کمتر است، ولی اعطای آن از سوی کشوری مانند هند که به تازگی به کلوپ اقتصادهای پررونق جهان پیوسته، زیاد هم به حساب می‌آید. ضمن آنکه قرار است کمک‌های هند به افغانستان، در آینده افزایش هم پیدا کند.

این اقدامات و مساعدت‌های هند نسبت به افغانستان بر ارتقای سطح سرمایه انسانی، ارتقای سطح بهداشت و نیز آموزش و توسعه‌ مهارت‌ها و ظرفیت‌ها در این کشور متمرکز بوده‌است. برای مثال پنج هیات و مرکز درمانی هندی مستقر در افغانستان، روزانه برای حدود هزار بیمار افغان خدمات درمانی و دارو ارائه می‌دهند، بیمارانی که بیشترشان زنان و کودکان فقیر هستند.

همچنین ساختمان ساخته‌شده توسط هند در کابل برای سلامت کودکان، به نام «ایندیرا گاندی»، از طریق ارائه خدمات درمانی از راه دور (telemedicine) با دو مرکز تخصصی درمانی در هند مرتبط است و به این ترتیب در شرایط کمبود شدید متخصصین پزشکی در شهر کابل، متخصصین مستقر در این دو مرکز هندی خدمات درمانی خود را به کودکان افغان ارائه می‌دهد.

به علاوه با توجه به سطح بالای بی‌سوادی در افغانستان که هم مانعی برای توسعه اقتصادی در این کشور و هم رونق‌دهنده ناامنی و تروریسم در مرزهای افغانستان محسوب می‌شود، هند برنامه‌هایی را برای کاهش بی‌سوادی در افغانستان در دست اقدام دارد. در چارچوب یکی از این برنامه‌ها، دولت هند برای تشویق کودکان افغان به حضور در مدارس، کمک‌های غذایی شامل بیسکوئیت‌های ۱۰۰ گرمی با پروتئین بالا را، برای دو میلیون از شش میلیون دانش‌آموز افغانستانی تامین می‌کند. این کمک‌های غذایی به طور منظم در اختیار بخشی از مدارس افغانستان قرار می‌گیرد تا در برخی از روزهای هفته، به دانش‌آموزان ارائه شود.

مهندسان هندی، در حالی که چندین نفرشان در حملات جان خود را از دست دادند، یک بزرگراه ۱۳۰ مایلی (۲۱۸ کیلومتری) از شهر «زرنج» تا «دل‌آرام» در جنوب افغانستان احداث کردند. این بزرگراه مسیری تجاری را در مرز با ایران گشوده است و می‌تواند از طریق رونق تجاری، به بهبود معیشت هزاران خانوار افغان کمک کند. هندی‌ها خطوط نیرویی را در ارتفاعات سه هزار متری برای انتقال برق از «پل خومری» تا «کابل»، کشیده‌اند که باعث شده پایتخت این کشور برای نخستین‌بار از سال ۱۹۸۲ برق شبانه‌روزی داشته باشد. هند هم‌اکنون در احداث ساختمان پارلمان افغانستان نیز، نمادی آشکار و مترقی برای دموکراسی در این کشور، وارد همکاری شده است.

هند همچنین یکصد پروژه معطوف به توسعه (پروژه‌هایی عمدتا در مراحل اولیه و با مقیاس کوچک و مربوط به اجتماع) را عملیاتی نموده و قول داده که منابع مالی بیشتری را در آینده در آموزش، بهداشت، انرژی و ارتباطات از راه دور این کشور سرمایه‌گذاری کند.

هدف نهایی هند از این کمک‌ها مشخص است: کمک به توسعه ظرفیت‌های بومی افغانستان، با هدف کاهش تدریجی تروریسم و خشونت و تولید مواد مخدر در این کشور؛ مساله‌ای که می‌تواند منافع اقتصادی و نیز امنیتی هر دو کشور هند و افغانستان را به همراه داشته باشد.

● کمک‌های هند به آفریقا

در آفریقا، نقطه قوت هند در این است که این کشور در سال‌های نه چندان دور، با چالش‌هایی در زمینه توسعه اقتصادی مواجه بوده که به چالش‌‌های امروزین کشورهای آفریقایی، شباهت فراوان دارند. کشورهای آفریقایی برای مثال به چین و آمریکا با حیرت خاصی نگاه می‌کنند، ولی لحظه‌ای حتی تصور هم نمی‌کنند که بتوانند شبیه آنها شوند. در مقابل، هند به عنوان سرزمینی ظاهر می‌شود که در گذشته نزدیک با مشکلاتی مشابه آنها مواجه بوده و هنوز هم با بعضی از این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند. مشکلاتی که بعضی‌شان به نفع رابطه این کشور با آفریقا شده‌اند. اگر هند می‌تواند از پس آن مشکلات بر بیاید، پس خیلی از آفریقایی‌ها استدلال می‌کنند که احتمالا ما می‌توانیم از آنها چیزهای مفید زیادی بیاموزیم.

علاوه بر این، برخلاف چین، کمک‌های هند به کشورهای دیگر با جای پای سنگین دولت هند همراه نیست. بخش خصوصی هند، حتی در حوزه سیاست‌های این کشور در زمینه ارائه کمک‌های توسعه‌ای، بازیگر خیلی مهم‌تری به حساب می‌آید و دولت هند اغلب خود را محدود به باز کردن درها و اجازه به کشورهای آفریقایی برای کار با تامین‌کنندگان بسیار کارآ و پربازده هندی کرده است.

یک تمایز بسیار مهم بین کمک‌های توسعه‌محور هند با کشوری مانند چین، آن است که برنامه‌های هند با هدف کمک به رونق پایدار کشورهای فقیر طراحی می‌شود؛ رونقی که در بلندمدت می‌تواند از طریق ایجاد ظرفیت همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین هند و کشورهای مذکور، دستیابی به توسعه اقتصادی بیشتری را به طور همزمان برای هند و این کشورها فراهم سازد.

در آخر، هند می‌کوشد تا خود را با خواسته‌های کشورهای آفریقایی دریافت‌کننده کمک‌ها تطبیق دهد. در این راستا، برای مثال هند کوشیده است تا بخشی از کمک‌های مال خود به کشورهای آفریقایی را، در چارچوب سپرده‌گذاری منابع مالی خود در بانک‌های منطقه‌ای آفریقایی محقق سازد، تا به این ترتیب قدرت این بانک‌ها برای وام‌دهی را افزایش دهد.

به این ترتیب استراتژی هند بر کمک به استحکام ظرفیت‌های توسعه اقتصادی در کشورهای در حال توسعه، به نحوی طراحی شده است که روز به روز بهبود جایگاه خود این کشور در حوزه اقتصاد و سیاست بین‌الملل کمک می‌کند. چنین چیزی حتی در بیست سال پیش هم به هیچ وجه قابل تصور نبود و این امر یکی از بهترین نتایج ظهور هند به عنوان یک قدرت جهانی است.

نویسنده: شَشی تارور*

مترجم: میلاد محمدی

منبع: پروجکت سندیکیت**

* «ششی تارور»، وزیر پیشین دولت هند در امور خارجی و مامور ویژه نظارت دبیر کل سازمان ملل، هم‌اکنون یکی از اعضای پارلمان هند و نویسنده ده‌ها کتاب، از جمله «هند: از نیمه شب تا هزاره» و «نهرو: اختراع هند» است.

** متن اصلی (انگلیسی) این مقاله، در آدرس اینترنتی زیر قابل دسترسی است:

http://www.project-syndicate.org/commentary/india-gives

استراتژی کمک هند به افغانستان

کمک‌های اقتصادی هند به افغانستان، از اهمیتی استراتژیک و چندجانبه (امنیتی، سیاسی و تجاری) برای این کشور برخوردار است. میزان این کمک‌ها چندان زیاد نیست؛ اما جزئیات کمک‌های «هدفمند» یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلاری هندوستان به این همسایه غربی خود، به نحو دقیقی برنامه‌ریزی شده است: هند می‌کوشد تا با پرهیز از پرداخت هرگونه کمک نقدی به افغانستان، کمک‌های مالی خود را در قالب برنامه‌هایی برای کمک به کاهش بی‌سوادی، بهبود وضعیت بهداشتی و افزایش دسترسی شهروندان افغان به امکاناتی مانند جاده مناسب و نیز برق متمرکز کند.

به این ترتیب استراتژیست‌های هندی طراح این کمک‌های «هدفمند»، تصور می‌کنند که استراتژی مورد استفاده آنها، در مقایسه با استراتژی پرداخت کمک نقدی به دولت افغانستان، می‌تواند از یک طرف وجهه هند را در نزد شهروندان افغان ارتقا بخشد و از طرف دیگر به نحو موثرتری به کاهش فقر شدید و نیز کاهش خشونت و تروریسم و تولید مواد مخدر در افغانستان منجر شود؛ مساله‌ای که امنیت مرزهای افغانستان با هند را نیز بهبود خواهد بخشید.

همچنین سیاستمداران هندوستان امیدوارند که برنامه کمک‌‌های «هدفمند» آنها به افغانستان، بتواند در بلندمدت زمینه را برای افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجاری دوجانبه و نیز افزایش استقبال افغان‌ها از ورود کالاها و خدمات شرکت‌های هندی به این کشور فراهم ساخته و به توسعه اقتصادی توامان دو کشور کمک کند.