از س تا ص تذکری برای اصلاح الگوی مصرف

اسراف در قرآن کریم به معنای زیاده روی انسان و نیز استفاده بیش از اندازه از نعمت های الهی آمده است

اسراف در قرآن کریم به معنای زیاده روی انسان و نیز استفاده بیش از اندازه از نعمت‌های الهی آمده است.

قرآن در باره نگهداری از مال یتیم می‌فرماید: «فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلَا تَأْکُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَنْ یَکْبَرُوا» نساء۶ اموالشان را به آنان رد کنید، و آن را ‏[‏از بیم آنکه مبادا‏]‏ بزرگ شوند، به اسراف و شتاب مخورید.

همچنین در باره بهره مندی از نعمت میوه‌ها و باغ‌ ها هشدار می‌دهد که « لَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» انعام۱۴۱ زیاده روی مکنید که او اسرافکاران را دوست ندارد.

ونیز « َکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ » اعراف۳۱ بخورید و بیاشامید و‏‏[لی] زیاده روی مکنید که او اسرافکاران را دوست نمی دارد.

عبرت‌آموز‌تر این که اسراف‌کاری و ولخرجی از منظر قرآن کریم، برادری با شیطان است: وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا* إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا» اسراء۲۶ و ۲۷ .

در سوره‌های آل عمران، یونس و یس نیز نمونه‌های از زیاده‌روی انسان ها یاد شده و فرعون از جمله اسرافکاران شمرده شده است.

همان‌گونه که مشاهده می‌شود قرآن کریم با دعوت انسان به بهره‌مندی از نعمات و موهبات الهی و مصرف آن، نسبت به اسراف و زیاده‌روی و ول‌خرجی هشدار می‌دهد و این میانه‌روی در زندگی یک نکته آموزنده از این کتاب آسمانی است؛ چنان‌چه می‌فرماید: « وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنْ الدُّنْیَا» قصص۷۷ و با آنچه خدایت داده سرای آخرت را بجوی و سهم خود را از دنیا فراموش مکن.

یک مسلمان نه تارک دنیا و نعمت‌های آن است نه اسراف کار و غرق شده در اموال و زینت‌ها. مسلمان مصرف می‌کند اما اسراف، هرگز! این تفاوت صرف و سرف است.

امروزه مصرف هر خانوار در جامعه تابع الگوی مصرف اجتماعی است. یعنی عوامل مختلفی دست‌به دست هم می‌دهند و الگوی متوسطی به هر خانواده می‌دهند. عواملی چون اعتقادات مذهبی، آداب سنتی و بومی، رفاه اقتصادی، منطقه جغرافیایی و شرایط سنی و جمعیتی.

فرهنگ و تبلیغات و بهداشت نیز عامل مهمی در الگوی مصرف خانوار است.

باید دید این الگوی مصرف، آیا باعث اسراف نیز هست؟ و تا چه حد معیارهای قرآنی و دینی در آن رعایت شده است؟

مقام معظم رهبری سال ۸۸ را سال «حرکت مردم و مسئولین به سوی اصلاح الگوی مصرف» نامیدند و مرادشان آغاز حرکتی بزرگ برای رسیدن به این مطلوب بود.

معظم‌له در پیام نوروزی فرمودند: « ما در زمینه‏ی مصرف، در زمینه‏ی هزینه کردن منابع مالی کشور که به وسیله‏ی خود ما و به وسیله‏ی همه‏ی برادران هم‏میهن ما و به وسیله‏ی مسئولین کشور با زحمت زیاد به وجود می‏آید، دچار نوعی بی‏توجهی هستیم، که بایستی این را تبدیل کنیم به یک توجه و اهتمام خاص. ما دچار اسراف هستیم، ما دچار ولخرجی و ولنگاری در مصرف هستیم»

ایشان اسراف در مصرف نان، برق، آب، حامل‌های انرژی و تشریفات زاید زندگی را از جمله مواردی دانستند که باید اصلاح شود: « تجمل‏گرائی‏ها، چشم و هم‏چشمی‏ها، هوسرانی افراد خانواده ... مسافرت می‌روند، می‏‌آیند، میهمانی درست می‌کنند گاهی خرج آن میهمانی، از مسافرت مکه‏ای که رفته‏اند، بیشتر است! ... میهمانی درست می‌کنیم، عزا درست می‌کنیم، هی رخت و برِ روزبه‏روز دگرگون برای خودمان درست میکنیم؛ چرا؟ ... تلفن همراه توی جیبمان گذاشته‏ایم؛ به مجرد اینکه یک مدل بالاتر وارد بازار می‌شود، این را کأنّه دور می‏اندازیم و آن مدل جدید را باید بخریم؛ چرا؟! این چه هوس‏بازی‏ است که ما به آن دچار هستیم؟»

آیت الله خامنه‌ای نیز به تفاوت مصرف و اسراف اشاره دارند و می‌فرمایند: «صرفه‏جوئی به معنای مصرف نکردن نیست؛ صرفه‏جوئی به معنای درست مصرف کردن، بجا مصرف کردن، ضایع نکردن مال، مصرف را کارآمد و ثمربخش کردن است. اسراف در اموال و در اقتصاد این است که انسان مال را مصرف کند، بدون اینکه این مصرف اثر و کارائی داشته باشد. مصرف بیهوده و مصرف هرز، در حقیقت هدر دادن مال است».

ایشان در همین زمینه به مسؤلیت دست‌اندرکاران نظام، تذکر داده و نمونه‌هایی را یادآور می‌شوند: « بخش مهمی از این اسراف در اختیار مردم نیست؛ در اختیار مسئولین کشور است... این شبکه‏های ارتباطاتی، شبکه‏های انتقال برق، سیم‌های برق یا شبکه‏های انتقال آب اگر فرسوده باشد، آب هدر می‌رود. این‌ها اسراف‌های ملی است ...تجملات اداره، اتاق کار، تزئیناتش، سفرهای بیهوده، مبلمان‌های گوناگون؛ باید با مراقبت و نظارت از این کارها جلوگیری کرد. هم در سطح دولت، هم در سطح آحاد مردم، هم در سطح سازمان‌ها بایستی نگاه عیب‏جویانه‏ی به اسراف وجود داشته باشد».

معظم‌له نسبت به طرح هدف‌مند ساختن یارانه‌ها نیز نظر مساعدی دارند و این طرح را در راستای اصلاح الگوی مصرف معرفی می‌کنند: « اینکه گفته میشود از کسانی که مصرف زیاد دارند، مالیات بیشتری گرفته شود، یارانه‏ی کمتری به آنها داده شود، حرف بسیار معقولی است، حرف خوبی است. آن کسانی که مصرف کمی دارند، از کمکهای دولتی، از کمکهای عمومی بهره‏مند شوند. بعضی‏ها هستند به قدری کم آب مصرف میکنند که اگر دولت از آنها پول آب را هم نگیرد، مانعی ندارد. بعضی‏ها ده برابر آنها، بیست برابر آنها آب مصرف میکنند؛ خوب، اینها بایستی هزینه‏ی بیشتری بدهند» نکته‌ای که باید مورد توجه بیشتر مجلس شورای اسلامی باشد.

این که چرا ما در سطح فردی و خانوادگی اسراف می‌کنیم و گاه از اسراف بودن کار خود ناآگاهیم و به بهانه‌ها مذهبی یا عرفی آن را موجه و درست می‌دانیم، برگرفته از عادت‌ها، سنت‌ها و تربیت نادرست یا ناقص است اما اسراف ملی به نظر می‌رسد دلایل عمده‌تری نیز داشته باشد.

وجود ذخایر نفتی و بی مبالاتی ما در استفاده از درآمد‌های آن کار را به جایی رسانده که یک مدیر اسلامی به مبلمان شیک‌تر می‌اندیشد، یک کارمند متدین به سفرهای خارجی بیشتر، یک بانک‌ایرانی به ساختمان مجلل‌تر و یک سازمان انقلابی به همایش‌های باشکوه‌تر! یک تاجر به رفاهیات پرهزینه‌تر، یک مسلمان به سفر‌های مکرر زیارتی و میهمانی‌ها آن‌چنانی! و این فقرا هستند که فقیر تر می‌شوند!

اسراف یک حرام قطعی و انفاق و امداد یک واجب شرعی است همان‌طور که تولید و اقتصاد، یک لازمه عقلی است. در این میان چگونه با وجود نیازمندان بسیار که کمک رسانی به‌ آنان واجب است به تکرار سفرهای زیارتی مستحبی می‌پردازیم و در زمانی که جوانان نیازمند ازدواج آسان و کم هزینه هستند و در اولیات زندگی گرفتارند به پذیرایی ها و میهمانی‌های آن چنانی می‌رسیم و یا از شرکت در آن لذت می‌بریم و وجدانمان نمی‌آزرَد؟

بدیهی است نقش نفت در کنار تربیت نادرست، در هرز و هدر رفتن منابع کشور بسیار مهم است و باید در دوره‌ای طولانی مدت رؤسای جمهور کشور هر کدام چند دور شیر نفت را ببندند و نهادهای فرهنگی و دینی نیز مردم را به زندگی نمونه اسلامی و قرآنی فرابخوانند.

در این میان کارهای دیگری نیز باید در دستور کار متخصصان باشد. برای نمونه الگوی مصرف سوخت خانگی ما تا چند دهه پیش، هیزم و نفت سفید بود که نقشه و مصالح ساختمانی بر اساس آن شکل می‌گرفت اما ناگهان با هجوم گاز به خانه‌ها که خود از نظر امنیتی و بهداشتی قابل بحث است، ساختمان سازی دچار دگرگونی ناپخته‌ای شد و خانه‌های امروز نه نشانی از معماری اسلامی دارند نه ایرانی هستند و نه برای نگه‌داشت انرژی ساخته‌شده‌اند.

متخصصان متعهد و دلسوز کشور می‌توانند با عنایت به نام امسال و اراده دولت و ان‌شاءالله همکاری مجلس، در اصلاح همه‌جانبه شیوه‌ها و ابزارهای استفاده از انرژی، منابع طبیعی،‌ مالی و انسانی، حرکتی بزرگ و ماندگار را آغاز کنند تا مردم نیز در راستای آن به الگوی مناسب مصرف دست یابند.

امید که شعار امسال دچار رایزنی‌های بیهوده و همایش‌های پرخرج نشود و در پایان سال شاهد جنب و جوش همه مسؤلان و همراهی مردم برای تحقق آن باشیم.

حجت الاسلام حمید رسایی

حامد عبداللهی