ذائقه کودکان چگونه شکل می گیرد

پرسشی از دکتر ناصر کلانتری متخصص تغذیه کودکان

«من ماهی دوست ندارم»، «وای بازم شیر؛ من از شیر متنفرم»، «من نون و پنیر و سبزی نمی‌برم مدرسه، میشه ژامبون مرغ برام درست کنی»... شاید شما هم این جملات را از زبان کودک خود شنیده باشید و حتی با شنیدن این جملات مجبور شده‌ باشید طبق خواسته‌ فرزندتان عمل کنید....

اما سوال اینجاست که چرا این اتفاق می‌افتد؟ چرا گروهی از کودکان از خوردن بعضی غذاها امتناع می‌کنند؟ اگر می‌خواهید به پاسخ این سوالات برسید و بفهمید چگونه می‌توان ذائقه کودکان را به سمت غذاهای سالم تغییر داد، گفت‌وگوی این هفته‌ سلامت را با دکتر ناصر کلانتری، متخصص تغذیه کودکان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی بخوانید.

▪ آقای دکتر! ذائقه غذایی کودکان از چه زمانی شکل می‌گیرد؟

- درواقع ذائقه بچه‌ها به دوران جنینی آنها و زمانی که در رحم مادر بودند، برمی‌گردد و اگر می‌خواهیم کودک‌مان همه گروه‌های غذایی را بخورد بهتر است که در طول دوره بارداری همه این گروه‌های غذایی را مصرف کنیم. بسیاری از متخصصان معتقدند طعم و بوی غذاهایی که مادر می‌خورد، در خون او جریان می‌یابد و از طریق جفت به بدن جنین می‌رسد و ذائقه او را شکل می‌دهد. البته این مراحل ابتدایی تشکیل ذائقه است و با به دنیا آمدن کودک ذائقه اصلی او شکل می‌گیرد و این وظیفه مادر است که تغذیه مناسب را به نوزادش بیاموزد!

▪ مگر نوزاد را می‌توان مجبور به خوردن همه گروه‌های غذایی کرد؟!

- نه اینکه به او غذا بدهیم. همه ما می‌دانیم که غذای انحصاری کودک تا سن ۶ ماهگی فقط شیر مادر است اما مزه این شیر نیز اهمیت زیادی دارد. به این معنا که اگر مادر در دوران شیردهی همه گره‌های غذایی را مصرف کند و اجازه دهد تا شیر طعم همه نوع موادغذایی را بگیرد، محکم‌ترین قدم را برای شکل‌گیری مناسب ذائقه کودک خود برداشته است.

▪ بعد از سنین ۶ ماهگی چطور؟

- هرچه سن کودک بالاتر می‌رود، ذائقه غذایی او هم بیشتر شکل می‌گیرد و در حقیقت پایدار می‌شود. نکته اول این است که تا ۲ سالگی کودک شیر مادر را می‌‌خورد و مادر باید همه گروه‌های غذایی را مصرف کند تا شیر او طعم همه نوع موادغذایی را داشته باشد اما نکته مهم این است که همه مادران هنگام تهیه غذاهای تکمیلی باید طبق تجویز پزشک کودک و دقیقا مطابق آنچه پروتکل تغذیه تکمیلی تعیین کرده، عمل کنند. مثلا ما به مادر می‌گوییم که برای کودک سوپ سبزیجات بپزد زیرا می‌خواهیم ذائقه کودک را به سمت مصرف سبزیجات ببریم تا در آینده هم مصرف سبزیجات به یک عادت روزانه تبدیل شود اما مادر با توجه به ذائقه خود از سبزیجات کم می‌کند و گوشت بیشتری در سوپ می‌ریزد تا به اصطلاح فرزندش قوت بگیرد. چنین کاری صددرصد اشتباه است.

▪ در مورد ذائقه‌های شور و شیرین هم این موضوع صادق است؟

- حتما. اولین توصیه ما به مادران این است که هنگام پختن غذاهای تکمیلی به هیچ عنوان خودشان غذا را تست نکنند زیرا اگر تشخیص بدهند که غذا کم نمک است به آن نمک می‌زنند و این کار بسیار خطرناک است. این موضوع دو دلیل مهم دارد؛ اول اینکه مادر کودک را ناخواسته به سمت غذاهای شور ترغیب می‌کند و باعث می‌شود تا کودک در دوران بزرگسالی علاقه بیشتری به مصرف نمک داشته باشد. حتی توصیه ما این است که خانواده‌ها از همان دوران کودکی فرزندشان از آوردن نمکدان سر سفره یا میز غذا خودداری کنند. دلیل مهم‌تر هم این است که در ۲ سال اول زندگی کودک، کلیه‌ها به طور کامل کار نمی‌کنند و با مصرف نمک زیاد، شاهد تجمع آب و نمک در بدن کودک و متاسفانه اختلالات کلیوی، قلبی و ریوی خواهیم بود که جان کودک را به خطر می‌اندازند.

▪ یعنی بدن کودک تا ۲ سال به نمک نیاز ندارد؟

- منظور من این است که طبخ غذاهای کودک باید کاملا منطبق با دستور پزشک باشد. البته تا سن یک سالگی اضافه کردن نمک و شکر در غذاهای کودک ممنوع است اما از سن یک سالگی به بعد، مادر باید حداکثر ۳ انگشت خود (مثلا انگشت شست، نشانه و میانه) را به صورت فشرده در ظرف نمک فرو ببرد و بعد از کمی فشار آرام دستش را از ظرف خارج کند. دانه‌های نمکی که بین انگشتان او باقی می‌ماند، مقدار نمک مجازی است که باید در غذای کودک آن هم بعد از سن مجاز، ریخته شود.

▪ حالا اگر والدین براساس همین شیوه‌هایی که گفتید عمل کردند اما باز هم کودک‌شان میل به خوردن بعضی از غذاها مانند شیر، سبزیجات، ماهی و... نداشت، تکلیف چیست؟

- اولین توصیه ما این است که به هیچ عنوان نباید بچه را به زور وادار کرد که فلان ماده غذایی را بخورد بلکه تشویق کودکان به مصرف غذاهای سالم باید غیرمستقیم باشد. از طرفی خانواده‌ای می‌تواند توقع مصرف غذاهای سالم را از کودک داشته باشد که تک‌تک اعضای خانواده همه نوع موادغذایی را بخورند و ذائقه غذاهای خاصی نداشته باشند. به بیان دیگر نمی‌توانیم غذای سرخ‌کرده درست کنیم و از کودک بخواهیم غذای بخارپز بخورد! در عین حال، اغلب کودکان در سنین ۲ تا ۴ سالگی معمولا یکی از والدین خود را به صورت ناخودآگاه الگو قرار می‌دهند و همه رفتارهای او را تقلید می‌کنند، (در بسیاری از موارد دخترها از پدر و پسرها رفتار مادر را تقلید می‌کنند). بنابراین توصیه ما به والدین این است که در حضور بچه همه نوع موادغذایی را مصرف کنند. در این صورت بعد از گذشت ۳ تا ۴ هفته کودک سعی می‌کند تا همان غذاها را اگر هم قبلا دوست نداشته، امتحان کند و در بسیاری از مواقع نیز به سمت این غذاها تمایل پیدا می‌کند و چه بهتر که این غذاها سالم و باارزش بالا باشند اما اگر ذائقه کودک تغییری نکرد و باز هم از خوردن سبزی، شیر و ... خودداری کرد باید امیدوار باشیم که در مهدکودک شیرایط بهتر شود.

▪ مهدکودک در این بین چه تاثیری دارد؟

- توصیه ما به مربیان مهدکودک این است که همواره بچه‌های به اصطلاح خوش‌خوراک را در مرکز توجه قرار دهند و از بچه‌های دیگر بخواهند تا مانند او رفتار کنند و همه موادغذایی را بخورند. مثلا اگر بچه‌ای شیر دوست ندارد و ببیند دوستش در مهدکودک شیر می‌خورد و مربیان او را تشویق می‌کنند، به صورت غیرارادی به سمت خوردن شیر رغبت پیدا می‌کند. بنابراین تاثیر گروه هم‌‌سالان را نمی‌توان نادیده گرفت.

▪ در مورد میان‌وعده‌ها چطور؟ این روزها اغلب تبلیغات تلویزیونی را انواع چیپس، پفک، بیسکویت و شکلات تشکیل داده‌اند. چگونه می‌توانیم کاری کنیم تا کودک تمایلی به خوردن این موادغذایی مضر نداشته باشد؟

- توصیه ما این است که میان‌وعده بچه‌ها هرگز نباید از میان تنقلات بسته‌بندی انتخاب شود. البته زیر سن ۵ سالگی میان‌وعده باید غذا باشد. مثلا یک تخم‌مرغ آب‌پز، یک استکان آبمیوه طبیعی یا یک کاسه کوچک عدسی با آبلیمو میان‌وعده بسیار مناسبی است. متاسفانه بسیاری از مادران به کودک خود شیر و بیسکویت می‌دهند و از این موضوع غافل‌اند که وجود ماده بی‌کربنات سدیم در ترکیب بیسکویت‌ها علاوه بر اینکه باعث ایجاد مشکلات گوارشی می‌شود بلکه جلوی اشتهای کودک را هم می‌گیرد. در سنین مدرسه نیز خانواده‌ها تاثیر بسیار زیادی در شکل‌گیری ذائقه بچه‌ها دارند و اگر در خانه غذای سالم درست شود و بچه‌ها به این غذاها عادت کنند، کمتر به سمت غذاهای مضری مانند انواع فست‌فودها می‌روند. البته ابتکار و خلاقیت خانم خانه مهم است؛ اینکه چطور بتواند غذای سالم و در عین حال خوشمزه تهیه کند. توصیه‌های پزشکان نیز می‌تواند مؤثر باشد.

پریسا اصولی