بحران در قمارخانه وال استریت نیست

تحلیل نامه رئیس جمهور به ۲۰۰اقتصاددان

نامه رئیس جمهور به ۲۰۰تن از اساتید دانشگاهی و علمای حوزوی درخصوص تحلیل بحران اقتصادی آمریکا، از یک منظر دعوت به نقد معرفتی و روشی و مبنایی اقتصاد سرمایه سالار آمریکا است.

بحران اقتصادی آمریکا برای آنان که نظام بازار آزاد را عین رهایی بشریت می دانستند، بسیار آموزنده است.

بحرانی که به تعبیر فوکویاما از منظر سیاسی پایان لیبرال دموکراسی و به تعبیر استگلیتز فروپاشی نئولیبرالیسم اقتصادی بوده است.

«کازینوی سرمایه داری» برای مدافعان قشری بازار مانند دیوار برلین مارکسیسم شکست و فرو ریخت و می رود تا جغد افغانگر ویرانه لیبرالیسم بر «افسانه بازار آزاد» مرثیه سرایی کند.

بحران آمریکا اگرچه به ظاهر قربانی «اقتصاد قمارخانه ای وال استریت» شد اما در اصل نتیجه چندین ساله «ولنگاری اقتصادی» و «کارکرد نادرست بازار» و «اعتماد ابلهانه» به «مقراض دو تکه عرضه و تقاضا» بود که در نهایت «امپریالیسم سرمایه داری» را درنوردید.

توقف در بازار رهن آمریکا، تحلیل در سطح «گاوچرانان و فیل بازان وال استریت» و ماندن در «آشغال های آلوده» (سهام با ریسک بالای وال استریت) بدون اشاره به مبانی اقتصاد سرمایه داری راه را برای فهم صحیح و مناسب بحران غرب می بندد.

آنچه احمدی نژاد بدرستی بر آن تکیه کرده این است که بحران «اقتصاد آنگلوساکسونی» در دو سطح بنا و روبنا مورد توجه علمای اقتصاد و دین قرار گیرد که بی شک نتیجه این تأمل و تدبر آشنایی با «راه طی شده» و «چراغ راه آینده» خواهد بود.

اگر چه امروز «اربابان استعمار» و «عیاران و سررشته داران استثمار» مثل مار زخم خورده به خود می پیچند اما هستند «طوطیان نئولیبرال وطنی »که هنوز به« افسانه بازار آزاد »دل خوش کرده اند و در «خلسه لیبرال سرمایه داری» ایمان به رشد ابدی آزادسازی دارند.

در این میان دعوت رئیس جمهور را باید به فال نیک گرفت و فرصتی دانست تا با آموختن از آنچه در غرب گذشته است راه نوین اقتصاد اسلامی- ایرانی را ترمیم و در پیش گرفت، و صد البته اینکه این درس ابتدا باید نصب العین برنامه ریزان و سیاستمداران و مجریان اقتصادی دولت قرار گیرد و حتی الامکان از اتخاذ سیاست های متمایل و یا مشابه به اقتصاد نئولیبرال غرب اجتناب شود.

دکتر حسن سبحانی استاد دانشگاه در گفت وگو با کیهان با اشاره به بحران اقتصادی آمریکا گفت: بحران در آمریکا ریشه در عوامل شناخته شده ای دارد که نباید این عوامل را تنها در سطح جست وجو کرد.

وی با بیان اینکه اظهار نظرهایی که درخصوص این بحران صورت می گیرد اغلب به رویدادها و حوادث موجود دارد اظهار داشت: جدای از این دست تحلیلها باید به علل اولیه منجر به پیدایش این بحران اشاره کرد تا از این منظر بیشتر برای اقتصاد ایران آموختنی باشد.

سبحانی با اشاره به اینکه بحران آمریکا را نباید در سطح تحلیل بازار سهم نگه داشت تأکید کرد: واقعیت این است که ریشه های این بحران در نظام بانکداری غرب است و نه بازار سهام.

وی در همین رابطه توضیح داد: در ماجرای اخیر بدون شک طمع ناشی از دریافت بهره بیشتر از بابت اعتبارات ارزان قیمت و در مواردی تمدید دوران بدهی با نرخ های بالاتر جزء محوری ترین عامل بحران بوده است.

به گفته استاد دانشگاه تهران هم بانکهای سرمایه گذار که به پشتوانه خرید دین از بانکهای تجاری اوراق قرضه منتشر کرده بودند و هم بانکهایی که بخاطر عدم امکان دریافت اقساط وامها بامشکل نقدینگی مواجه شدند برای کاهش مشکل خود، نرخ بهره را بالاتر بردند اما علیرغم این تمهیدات باز هم ارزش سهام آنها با کاهش مواجه شد.

سبحانی اضافه کرد: دریافت بهره بیشتر، شرایطی را در بازار مسکن فراهم ساخت که در غیاب توانمندی بازار، بانکها و متعاقباً بورس را با بحران مواجه ساخت.

نماینده سابق مجلس با بیان اینکه امکان ترمیم بحران های نظام سرمایه داری امری پذیرفته تلقی شده است اظهار داشت: این نکته درستی است که در سرمایه داری، تولید ثروت و دارایی های فراوان امکان تحقق یافته است لیکن از آنجا که در آن رفاه کل و دارایی کل بیشتر از سهم طبقات از این رفاه و ثروت موضوعیت دارد، معمولا میزان استثمار ناشی از دستمزد کمتر نیروی کار و سطح قیمت های کالاها و خدمات بالاتر از آنچه در فقدان «بهره» وجود دارد مورد عنایت قرار نمی گیرد.

وی با تاکید بر اینکه متاسفانه آموزش در اقتصادهای امروز با سیطره بلامنازع ادبیات اقتصاد سرمایه داری مبتنی بر بهره همراه است خاطرنشان کرد:

با کمال تاسف علیرغم ظهور بحران های مهم در این نظام اقتصادی، عده بسیاری به جای توجه به عمق سیستم و یافتن علت العلل مشکلات تلاش می کنند تا با تحلیل های سطحی از موضوع بگذرند.

وی با بیان اینکه ربا در اسلام به لحاظ مفهوم و کارکرد همان بهره در اقتصاد سرمایه داری است گفت: بدون تردید جامعه آلوده به «بهره» دارای مشکلات زیادی خواهد بود که ابعاد اقتصادی آن مشکلات فقط وجهی از آن است و گرفتاری های دیگر در قالب پدیده های غیر اقتصادی در آن به ظهور می رسد.

وی ادامه داد: حتی به نظر می رسد ریشه بسیاری از مشکلات اقتصادی و غیر اقتصادی موجود در جامعه ما نیز ریشه در همین پدیده و حضور آن دارد.

سبحانی با تاکید بر اینکه در نظام بانکداری اسلامی سود محور است و نه بهره به تفاوت این دو انگاره پرداخت و اظهار داشت: در نظام مالی مبتنی بر «سود» و نه مبتنی بر «بهره» جایی برای وام دادن به نیت دریافت بهره، معاملات صوری، سفته بازی با پول، سیاست های پولی مبتنی بر بازار باز وجود ندارد. موسسات سرمایه گذاری تاسیس شده به این منظور «پول» سپرده گذاران را به وکالت از طرف آنان در بازارهای ذی ربط به «سرمایه» تبدیل می کنند و در این ارتباط به دلیل معیار نبودن «نرخ بهره» برای ارزیابی سودآوری پروژه ها تا زمانی که بازدهی مثبت برای سرمایه گذاری وجود دارد سرمایه گذاری می شود و بر حجم کالاها و خدمات مورد تقاضا می افزاید. نوسانات «نرخ سود» هم به وسیله بازار تعیین می شود و اصولا نرخ سود انعطاف پذیر و شناور است و با کم و زیاد شدن آن، موسسات سرمایه گذار دچار زیان و سود غیرمتعارف نمی شوند، بلکه آنان صرفا حق الوکاله می گیرند و لذا این سپرده گذاران هستند که در ریسک فعال هستند.

استاد دانشگاه تهران در نهایت به طرفداران آگاه و یا جاهل به ذات سرمایه داری که بانکها به شیوه مرسوم را به اقتصاد ایران تحمیل کردند اشاره کرد و گفت: متاسفانه واژه سود در بانکداری امروز ما بیشتر در حد یک پوستر باقی مانده است و همان کارکرد بهره در بانکداری سرمایه داری را دارد از این منظر باید توجه کرد که عامل اصلی بحران آمریکا روزی هم دامن اقتصاد ایران را می گیرد.

م- چاوگانی