تقابل به جای تعامل

شورای امنیت با تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ یک فرصت تاریخی را برای مذاکره با ایران از غرب گرفت

شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از ماه‌ها رایزنی و برگزاری نشست‌های متعدد با حضور کشورهای عضو گروه ۱ + ۵ قطعنامه جدیدی علیه برنامه هسته‌‌ای جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد که دایره تحریم‌ها علیه تهران را تشدید می‌کند.

قطعنامه ۱۹۲۹ روز چهارشنبه ۱۹ خرداد (۹ ژوئن)‌ با ۱۲ رای به تصویب رسید. ترکیه و برزیل ـ اعضای غیردائم شورای امنیت ـ به این قطعنامه رای منفی دادند و لبنان نیز رای ممتنع داد. شورای امنیت سال ۲۰۰۸ قطعنامه ۱۸۳۵ را با اجماع و سال ۲۰۰۹ قطعنامه ۱۸۸۷ علیه برنامه هسته‌ای ایران را با ۱۴ رای موافق در برابر تنها رای ممتنع اندونزی تصویب کرده بود. پیش از آن هم قطعنامه‌های ۱۶۹۹، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷ و ۱۸۰۳ همگی به اتفاق آرا تصویب شده بودند.

قطعنامه مصوب ژوئن شورای امنیت در حالی از تصویب کشورهای عضو شورای امنیت گذشت که بیشتر کشورهای عدم تعهد مخالف آن بوده و آن را غیرمفید و اشتباه ارزیابی کردند، البته این باور در میان مقامات غیررسمی اروپا و آمریکا هم انعکاس یافت. آنها معتقد بودند که تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ مسیر سازنده و توام با اعتمادسازی ایجاد شده بین گروه وین، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تهران را که پس از توافق تهران هموارتر شده است، تخریب خواهد کرد.

تهران پیش از تصویب این قطعنامه هشدار داده بود که چنین اقدامی باعث کاهش سطح همکاری‌ها با آژانس خواهد شد و تمامی دستاوردهای توافق تهران را از بین خواهد برد. هشدارهای ایران تا آنجا نمود عملی به خود گرفت که نمایندگان مجلس شورای اسلامی در طرحی دو فوریتی خواستار الزام دولت به کاهش سطح همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شدند و روز چهارشنبه هفته گذشته با تصویب طرح صیانت از دستاوردهای هسته‌‌ای، دولت را ملزم کردند صرفا در چارچوب ان.پی‌.تی‌ با آژانس همکاری کند.

پس از توقف ۸ ماهه پروسه ناکام مانده تبادل سوخت هسته‌ای ۵/۳ تا ۵ درصد با سوخت با غنای ۷۵/۱۹ درصد که در نشست ژنو سپس وین بر آن تاکید شده بود، با ابتکار تهران و حضور فعالانه برزیل و ترکیه بار دیگر یخ مذاکرات هسته‌ای شکسته شد.طبق این پروسه گروه وین در اول اکتبر سال گذشته توافق کردند که ایران ۱۲۰۰ کیلوگرم از ۱۵۰۰ کیلوگرم معادل ۷۵ درصد ذخیره سوخت هسته‌ای با خلوص ۵/۳ تا ۵ درصد خود را از طریق کشورهای روسیه، آمریکا و فرانسه با ۲۰۰ کیلوگرم سوخت هسته‌ای با غنای ۷۵/۱۹ درصد مبادله کند که فرآیند این تبادل سوخت عملا به واسطه عدم تعهد غرب ناکام ماند.

تا این که با ابتکار ایران و در ادامه نشست خلع‌سلاح هسته‌ای، تهران میزبان فرستادگان اروپا و آمریکا، یعنی برزیل و ترکیه شد. ماحصل رایزنی‌های ۳ کشور منتهی به توافقنامه تهران شد؛ توافقنامه‌ای که به شکل قابل قبولی انتظارات را برای حصول نتیجه در برنامه مبادله سوخت برآورده می‌ساخت.

اعلام نتیجه این توافقنامه به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سپس به کشورهای گروه وین پروسه‌ای بود که دیگر کشورها را عملا به این زنجیره پیوند می‌داد؛ زنجیره‌ای که شامل ایران، آژانس، گروه وین، غیرمتعهدها و حتی ژاپن هم می‌شد.

اما جهانیان هنوز در هنگامه مکاتبه پاسخ گروه وین به نامه ارسالی به آژانس بودند که شورای امنیت در نتیجه فشار متراکم آمریکا و اروپا قطعنامه‌ای را علیه برنامه هسته‌ای ایران تصویب کرد.

این اقدام غرب در حالی بود که اردوغان و داسیلوا هر دو چه قبل و چه بعد از سفر به تهران محور مذاکرات خود را با اوباما، سارکوزی و مرکل هماهنگ کرده بودند و اصولا توافقنامه تهران چیزی خارج از خواست و نظر واشنگتن و بروکسل نبود، اما مقامات دو سوی آتلانتیک بی‌توجه به این مساله و برخلاف تعاملات دیپلماسی هسته‌ای، قطعنامه ۱۹۲۹ را به تصویب رساند.

● سیر فزاینده اعتراضات به قطعنامه چهارم

نخستین مخالفت‌ها با قطعنامه ۱۹۲۹ از تریبون جمهوری اسلامی ایران از سوی رئیس‌جمهور ایران روانه آوردگاه شورای امنیت شد. محمود احمدی‌نژاد که برای شرکت در اجلاس سیکا (امنیت و اعتمادسازی در آسیا)‌ به ترکیه سفر کرده بود، در یک نشست مطبوعاتی در استانبول گفت نشست تهران یک فرصتی را در اختیار آمریکا و متحدانش قرار داد و ما امیدوار بودیم و هستیم که آنها از این فرصت‌ها استفاده کنند و می‌گوییم که این فرصت‌ها تکرار نخواهد شد.

پس از او هم نمایندگان برزیل و ترکیه از این که به توافقنامه‌ای که میان این دو کشور و ایران بر سر پیشنهاد تبادل سوخت امضا شده بود، توجه کافی نشد و پیش از رای‌گیری برای تحریم‌های جدید و پیگیری این توافقنامه فرصت کافی در نظر گرفته نشد، انتقاد کردند.

روسیه همواره سعی داشته از برگ‌های حمایت سیاسی و فنی هسته‌ای از ایران در دیگر حوزه‌های مشترک دو کشور امتیاز بگیرد بطوری که نگاه روسیه به ایران

● در تعاملات سیاسی و اقتصادی یک همزیستی منفعت‌طلبانه را جستجو می‌کند

یک روز پس از تصویب قطعنامه، رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در نشست مشترک وزیران عرب و ترکیه‌ای در استانبول، تصویب قطعنامه علیه ایران را اشتباه خواند. اردوغان درباره رای منفی این کشور به قطعنامه تحریم ایران به تلاش دیپلماتیک ترکیه و برزیل برای طرح مبادله اورانیوم اشاره کرد و گفت اگر ما به تحریم‌ها نه نمی‌گفتیم خودمان را نفی می‌کردیم که در آن صورت ننگ بود.

ادامه این مخالفت‌ها از سوی داسیلوا هم پی گرفته شد. لوییز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل که به همراه اردوغان در توافقنامه تهران مهمان ایرانیان بودند تا یک ضلع از مثلث توافقنامه تهران باشد با اعتراض نسبت به این رویکرد شورای امنیت گفت تاسف بار این که این بار ایران می‌خواست مذاکره کند و آنهایی که نمی‌خواستند مذاکره‌ کنند، کسانی بودند که گمان می‌کنند زور همه چیز را حل می‌کند. لولا با اشتباه خواندن تصمیم شورای امنیت اظهار کرد گمان می‌کنم شورای امنیت یک فرصت تاریخی برای مذاکره بی‌دغدغه درباره برنامه هسته‌ای ایران را به دور انداخت.

● ردیف‌های قطعنامه تحریمی چهارم

قطعنامه چهارم تحریمی ایران را ملزم می‌کند که در ادامه تعهد و عملی‌سازی قطعنامه‌های مصوب پیشین ساخت مراکز غنی‌سازی اورانیوم با تاسیسات اتمی آب سنگین (مراکز پلوتونیوم)‌ را متوقف کند و از ساخت تاسیسات مشابه در آینده نیز خودداری ورزد.

قطعنامه ۱۹۲۹ در ادامه دیگر کشورهای عضو سازمان ملل را موظف می‌کند که از انتقال مستقیم یا غیرمستقیم تسلیحات سنگین نظامی از جمله تانک، خودروهای زرهی، هواپیماهای جنگی، هلیکوپترهای تهاجمی، کشتی‌های نظامی و سیستم‌های موشکی به ایران جلوگیری‌‌ کنند. منع فعالیت‌های تولید موشک‌های بالستیک با توانایی حمل کلاهک هسته‌ای و آزمایش‌‌های موشکی که در آن از تکنولوژی بالستیک استفاده شده باشد نیز دیگر موارد تحریم علیه ایران است. قطعنامه همچنین کشورها را موظف می‌کند که از ورود شمار دیگری از مقام‌های ایران به قلمرو خود جلوگیری کنند و دارایی های تعداد دیگری از افراد و شرکت‌های ایرانی را در فهرست تحریم‌ها قرار می‌دهد.

این قطعنامه همچنین از دولت‌ها می‌خواهد تمام محموله‌های هوایی و دریایی که به ایران فرستاده می‌شود یا از آن خارج می‌‌شود را در فرودگاه‌ها، بنادر و آب‌های قلمرو خود در صورتی که بر این باور باشند که آن محموله‌ها حاوی مواد اتمی، موشکی یا نظامی ممنوع اعلام شده است، بازرسی کرده و از تامین سوخت و ارائه خدمات دیگر جلوگیری کرده و به کشورها اجازه می‌دهد محموله‌های دریایی ایران را براساس قوانین بین‌المللی در آب‌های آزاد بازرسی و توقیف کنند.

● بازی چند سر برد روسیه و چین

با قرائت قطعنامه ۱۹۲۹ از سوی نماینده مکزیک به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت، دست‌ها برای رای‌گیری بالا رفت؛ دست‌هایی که در میان آن دست نمایندگان چین و روسیه بیش از همه جلب توجه می‌کرد. ویتالی چورکین و لی بانگ‌ دونگ، نمایندگان روسیه و چین در سازمان ملل متحد با دادن رای مثبت به قطعنامه ژوئن شورای امنیت به ماه‌ها بازی دوگانه و کج‌دار و مریز خود در قبال قطعنامه چهارم پایان دادند تا بنا به اذعان سوزان رایس، نماینده آمریکا و هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا قطعنامه ۱۹۲۹ شدیدترین قطعنامه علیه جمهوری اسلامی ایران لقب بگیرد؛ قطعنامه‌ای که تصویب آن مدیون رای مثبت دو کشور حامی سنتی برنامه هسته‌ای ایران یعنی روسیه و چین است.

در این میان البته رای موافق روسیه و چین از ماه‌ها قبل قابل پیش‌بینی بود، چرا که واگرایی محسوسی در مواضع آنها در قبال برنامه هسته‌ای ایران رخ داده بود. احمدی‌نژاد هم با توجه به این نکته در سفر استانی به کرمان هشدارهایی به روس‌ها داده بود، اما روسیه‌ای که همواره سعی داشته تا با فرصت‌سازی و درگیر شدن در تحولات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از دیپلماسی، امنیت و انرژی به مثابه ابزارهای بازیابی قدرت افول‌یافته خود سود جوید در دوراهی شورای امنیت این بار هم به راه خودخواهانه غرب رفت تا باردیگر بر غیرقابل اعتماد بودن خود صحه بگذارد.

نیت واقعی روسیه در برنامه هسته‌ای ایران زمانی روشن می‌شود که راه‌اندازی نیروگاه بوشهر به دلایلی غیرمستند و بعضا غیرفنی در کشاکش تقابل هسته‌ای ایران و غرب با تاخیری ۱۰ ساله مواجه شده است ودر دریای خزر روسیه با تحریک سه کشور دیگر ساحلی گفتگوها در خصوص رژیم حقوقی دریای خزر را متوقف کرد.

روسیه همواره سعی داشته از برگ‌های حمایت سیاسی و فنی هسته‌ای از ایران در دیگر حوزه‌های مشترک دو کشور امتیاز بگیرد، بطوری‌که نگاه روسیه به ایران در تعاملات سیاسی و اقتصادی یک همزیستی منفعت‌طلبانه را جستجو می‌کند؛ دیدگاهی که تاکنون کمتر با توجه خاص تهران مواجه شده است.

اما نکته قابل تامل در این میان این است که در حالی که روسیه پدافند ضدهوایی S۳۰۰ که یک سیستم کاملا دفاعی و نه‌تهاجمی است را به ایران تحویل نداده و مدام در انجام تعهدات قراردادش در این باره کوتاهی می‌کند، مسکو سیستم دفاع ضد هوایی پیشرفته‌ای را به اسرائیل تحویل داده که می‌تواند در مقابل موشک‌های کوتاه برد، شهرهای سرزمین‌های اشغالی را محافظت کند.

بازخوانی موضعگیری‌ها و اظهارنظرهای مقامات روسیه طی ماه‌های اخیر حکایت از چرخش آشکار روسیه در حمایت از ایران دارد که ممکن است به خاطر امتیازات رنگارنگ غرب به این کشور از جمله صرف‌نظر کردن آمریکا از استقرار سامانه دفاع ضدموشکی شرق اروپا باشد.

روسیه از یک سو با روی آوردن به راهبرد قهر و آشتی دیپلماتیک با غرب هزینه شرکت در بازی صدور قطعنامه جدید را برای آنها بالا می‌برد و با پیشقدم شدن در تدوین و پیش‌نویس قطعنامه جدید جای متزلزل شده خود در صف لرزان گروه شکننده ۱+۵ را تثبیت می‌کند و بار دیگر سیگنال‌هایی با این محتوا برای محور واشنگتن و بروکسل مخابره می‌کند که هنوز هم برای اعمال فشار بر سر پرونده هسته‌ای ایران وجود روسیه الزامی است که به تنهایی می‌تواند قواعد بازی را بر هم زند و از سوی دیگر با همراهی و همگامی که با تهران دارد آن را به عنوان محملی برای ارتقای جایگاه قدرت موازنه‌ای خود قرار داده است؛ قدرت موازنه‌ای که تنها برای تهران اعطای امتیازات بی‌شمار سیاسی، نظامی، اقتصادی و امنیتی به همسایه شمالی‌اش را به همراه داشته است.

ارسلان مرشدی