شك گرایی و صهیون نقد محتوایی فیلم ماتریكس

در این اسطوره علمی تخیّلی, انسان های درون ماتریكس, كه اسیر فناوری شده اند, مجبورند همان گونه كه ماتریكس به ذهنشان القا می كند بیندیشند و راه بروند و تعامل كنند و هیچ اراده ای ندارند كه بر خلاف آن عمل كنند

در این مقاله، پس از آوردن دلیل نگارش در مقدّمه، به بحث تعاملات فلسفه و سینما پرداخته شده است; بحثی كه مورد غفلت بسیار قرار گرفته است. پس از آن، گزارشی از فیلم فلسفی و پرفروش «ماتریكس» آمده و سپس به تحلیل و بررسی این فیلم پرداخته شده است. در بخش «نقد و تحلیل فیلم»، ابتدا بحث گسترش شكّاكیت و حیرانی در فیلم، كه بسیار مورد توجه است، مطرح گردیده و برای توضیح بهتر، ابتدا انواع شك گرایی و سپس شك گرایی در فیلم ماتریكس توضیح داده شده و دلایل و شواهد متعددی بر ترویج سوفیسم و شكّاكیت در فیلم ارائه شده اند. در قسمت بعد، نظام تبیلغاتی و رسانه ای غرب به مثابه یك نظام منسجم، مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به فیلم، شواهد متعددی ذكر شده اند كه نگاه تك محصولی به محصولات فرهنگی غرب غلط است. در قسمت دیگر، صهیونیستی بودن این فیلم با دلایل متعدد اثبات شده است. سپس انواع نحله ها و فلسفه های مادی صهیونیستی، كه فیلم آن ها را ترویج می كند نیز مورد توجه واقع شده اند كه به ترتیب عبارتند از: دئیسم، اومانیسم، سكولاریسم، پراگماتیسم، جبرگرایی و حس گرایی. وابستگی به فناوری مصنوع غرب در آخرین بخش مقاله و هشدارها و بایدهای ضروری در این خصوص آمده است تا ان شاءالله به سمت فردایی بهتر حركت كنیم.

مقدّمه

اخیراً در هالیوود (سینمای آمریكا) فیلمی ساخته شد، به نام «ماتریس / ماتریكس»۱ كه با استفاده از مفاهیم فلسفی و اسطوره ها و نمادهای بسیار، به ترویج انواع سوفیسم، شك گرایی و نسبی اندیشی می پردازد. این فیلم با هزینه ای بیش از چهارصد میلیون دلار۲ ـ با احتساب هر دلار ۸۰۰ تومان، یعنی قریب ۳۲۰ میلیارد تومان ساخته شده است. در سه قسمت جداگانه از فیلم، یك داستان یهودی مسیحی دنبال می شود و با خلط بین حقیقت و مجاز، به شدت شك و نسبی گرایی ترویج می گردد. فیلم جلوه های ویژه فنی بسیار دارد۳ و در كنار آن، جذابیت های خشن زیادی دارد. این فیلم چهار اسكار گرفته۴ و مراكز و بنگاه های تبلیغاتی دنیا، كه غالباً هم صهیونیستی هستند،۵ بسیار از آن تعریف و تبلیغ می كنند. ماتریكس مجموعاً در سه قسمت، فروشی قریب پنج برابر هزینه ساخت یعنی ۵/۲ میلیارد دلار (قریب دو هزار میلیارد تومان) داشته است.۶ بیشتر بینندگان این فیلم ایرانی ها بوده اند. به همین دلیل، نباید از كنار آن بی تفاوت گذشت و باید آن را مورد تأمّل قرار داد.

تعاملات فلسفه و سینما

آنچه در بسیاری از نقدها و تحلیل های سینمایی و تلویزیونی مورد غفلت وسیع قرار گرفته، ارتباط سینما با فلسفه۷ است. در بررسی تعاملات بین «فلسفه» (به معنای اعم وجودشناسی) و «سینما»، این جهات را می توان مدّنظر قرار داد:

۱. فلسفه را «مادر علوم» می خوانند;۸ چرا كه برای اثبات موضوع علم و اثبات اصول موضوعه و مبادی آن ها به فلسفه محتاجیم. علوم مرتبط با سینما هم به طور عام از این قانون مستثنا نیستند; علومی مانند فلسفه هنر، تاریخ سینما، فنون عكاسی و فیلم برداری، روان شناسی لباس و رنگ و شخصیت ها (كاراكترها)، و نقد فیلم.

۲. مبانی هنر، بخصوص هنرهای صوتی و تصویری مرتبط با سینما، قطعاً از جانب فلسفه ای خاص پشتیبانی می شوند. مسلّم است سینمایی كه زمینه های فكری اش گزاره هایی همچون وجود حقیقت، قابل فهم بودن حقیقت، قابلیت انتقال فهم ها، وجود خدا و معاد و نبوّت، جاودانگی، و انسان دوبعدی (روح و جسم) باشد، با سینمایی كه ریشه در نسبی انگاری معرفتی، شك گرایی فلسفی و معرفت شناسانه، پوچ گرایی، نفی مبدأ و معاد، ماده گرایی، اصالت حس و شیطان پرستی داشته باشد، تفاوت های فاحشی خواهد داشت. نمی توان یك فیلم یا مستند یا حتی نماهنگ كوتاه را هم منهای این موارد و در خلأ بررسی كرد.

۳. نوع نگاه فلسفی به انسان و نوع نیازهای او و چگونگی ارضای احتیاجاتش حتی باعث می شود روش استفاده از تكنیك ها، تعریف كلیات و نظام های فیلم سازی و سینمایی و نوع جلوه پردازی و فیلم برداری و نمادها و گفتوگوها و رنگ ها متفاوت گردد. انسانی كه محور همه چیزش اقتصاد باشد، با انسانِ دارای اراده آزاد و رها از هر قید (انسان خداپرست)، در عرصه سینما، رهاوردهای مختلفی خواهند داشت و مكاتب مختلف سینمایی ایجاد خواهند كرد. نباید همیشه فكر كرد روش درست فقط راه حل هایی است كه «هالیوود» تجویز می كند. باید اندیشید كه در نظام گزاره ای و مفهومی اسلام، چطور باید بود.

۴. سینما از راه ایجاد زمینه های جدید برای تحلیل های فلسفی، در روند تفلسف تأثیرگذار است; همان گونه كه پس از تولید سه گانه ماتریكس، «ماتریكسولوژی» به معنای خیال پنداری جهان حقیقی و جبر و عدم اطمینان به واقع در بسیاری از مقالات و مراكز آكادمیك جهان طرح شد و مورد مناقشه قرار گرفت.۹

۵. سینما با كمك گرفتن از جلوه های بصری و قابلیت های موسیقیایی و زیبایی های نظم و نثر فیلمنامه ها و بازی هنرمندانه با احساس و اندیشه بشر، به راحتی می تواند در سطح وسیع و میلیونی، تفكری را تثبیت كند، فلسفه ای را به عرش ببرد یا اندیشه ای را بی محتوا و سبك جلوه دهد، توهّمی فلسفهوش را كارا و موفق بنماید یا دین و تفكری را مایه بدبختی و شقاوت جلوه دهد، در حالی كه حق چیز دیگری است. سینما در انگاره سازی و اسطوره پردازی بسیار كاراست. برای نمونه، در فیلم مادام كوری می بینیم دو دانشمند تجربی (ساینتیست) كه بسیار جدّی و با انگیزه فعالیت می كنند و با اخلاقی نیكو در راه علم، چه زحمت ها كه نمی كشند، در صحنه ای حسّاس هر دو به صراحت، به پوزیتویست (اثباتگرا) بودن خود افتخار می كنند; یعنی این «حس گرایی افراطی» است كه ما را چنین تلاشمند كرده. این در حالی است كه فلاسفه به راحتی اثبات كرده اند «پوزیتویسم» اندیشه ای سست و فاقد بدیهیات اولیه محكم است و برای بشر نتایج مخرّبی داشته و حتی خود پوزیتویست ها هم متوجه ضعف ادعاهای خود شده اند.۱۰در فیلم تك تاز (محصول آمریكا) هم می بینیم به فرضیه «جهان های موازی یا مجازی» پرداخته می شود كه فرضیه ای جدید در فیزیك و فلسفه به شمار می رود.۱۱ در فیلم سفر تك شاخ (محصول آمریكا) نیز شاهدیم كه قدرت را در قدرت مادی و علم تجربی منحصر می كند.۱۲ در بسیاری از فیلم های اخیر غربی هم شاهدِ ناجوان مردانه ترین فریب های تاریخ هستیم. در فیلم محاصره (محصول آمریكا) اسلام را دلیلِ تروریسم قلمداد می كند! و برای مخاطبان خود، با صرف هزینه های هنگفت، این مطلب ناحق را عینیت می بخشد.۱۳

البته در نقد منصفانه فلسفه ها و اندیشه های كلی هم سینما می تواند به عنوان ابزاری قوی عمل كند; مثلا، در فیلم های مریم مقدّس و اصحاب كهف (محصول ایران) مادی گرایی بنی اسرائیل به نقد كشیده می شود و در ذهن مخاطب به حقّانیت و اندیشه های قرآن عینیت می بخشد.

۶. سینما با استفاده از امكانات و گستردگی مخاطبانش در مسیر معرفی و آموزش فلسفه های خاص، قدم های بسیاری می تواند بردارد. اگر این نكته را نیز مدّنظر داشته باشیم كه استحمارگران و استعمارگران بسیاری از حرف های باطل را برای سرگرم كردن مردم نشر می دهند تا خود به كار خویش مشغول بوده و مزاحمی نداشته باشند، احساس خطر بیشتری خواهیم كرد; همان گونه كه در نوشته های اندیشهوران صهیونیسم می خوانیم: «ما با اینكه می دانیم بسیاری از اندیشه ها و فلسفه ها و علوم نادرست هستند. باز هم آن ها را در مجامع كلاسیك و عمومی تبلیغ می كنیم تا غیریهود در اندیشه های واهی رها شود و ما خودمان به دنبال علوم مفید برویم و تسلط خود را بر دنیا بسط دهیم.»۱۴ خطر زمانی زیادتر می گردد كه به گفته برخی كارشناسان فن، نود درصد سینمای آمریكا و یهودی صهیونیستی است.۱۵ ما هم كه به گفته مقام معظّم رهبری حفظه اللّه باید در پی عمومی كردن و آموزش و عملی كردن فلسفه و جهان بینی و اندیشه دینی خود در بین توده ها باشیم،۱۶ باید از فیلم و انیمیشن نهایت استفاده را ببریم. با توجه به اهمیت فلسفی فكری فیلم ماتریكس، ابتدا گزارشی اجمالی از سه قسمت آن و سپس تحلیل ها و نقدهایی در این باره ارائه می شود:

---