نیشکر گیاه زیست محیطی

نیشکر گیاهی ۴ کربنه است که به واسطه داشتن برگ هائی پهن, دارای توان فتوسنتزی بالاتر از سایر گیاهان زراعی است سطح سبز ایجادشده توسط نیشکر در هکتار حدود ۵ تا ۸ هکتار برآورد شده است

توسعه در کشورهای جهان سوم با ناپایداری و بروز ناهنجاری‌ در محیط‌زیست توأم بوده است. در ایران به‌ویژه از چند دهه پیش که بحث توسعه و تدوین برنامه‌های زمانبندی پنج‌ساله برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای مطرح شده، تخریب‌های زیست‌محیطی به شکل بارزتری نمود عینی یافته است که نمادهای شاخص آن را می‌توان در کاهش نگران‌کننده سطح جنگل‌ها و مراتع، آلودگی شدید آب‌های دو دریای شمال و جنوب کشور و تقریباً تمامی منابع آب‌های داخلی، کاهش مناطق بکر و دست‌نخورده طبیعی، آلودگی خاک و هوا و... مشاهده کرد.

خوشبختانه در پی شکل‌گیری نهضت جهانی حفاظت محیط‌زیست و تأسیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در کشورمان رفته رفته امور توسعه‌ای تحت نظارت قرار گرفته و به‌ویژه پس از تصویب اصل مترقی پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی که آن حفاظت محیط‌زیست وظیفه‌ای عمومی تلقی شده و هرگونه اقدامی که با تخریب محیط‌زیست تلازم پیدا کند، منع و محکوم شده است، تمامی فعالیت‌های توسعه‌ای در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعتی و خدماتی ضابطه‌مند شده و تحت کنترل قرار گرفته‌اند.

مناطق کشت نیشکر که در سال ۱۳۶۸ با تصویب هیئت محترم وزیران با هدف اصلی تأمین بخشی از شکر موردنیاز و کاهش وابستگی کشور به واردات شکر و همچنین بهره‌برداری از صنایع جانبی آن در قالب ۷ کشت و صنعت بزرگ و ۲۱ کارخانه به‌وجود آمده است. نمونه‌ای است که به‌عنوان یک واحد عظیم اقتصادی در امر حفاظت محیط‌زیست پیشتاز و پیشگام بوده و ۱۰ سال قبل از تصویب قانون ارزیابی اثرات توسعه در محیط، با انجام مطالعات زیست‌محیطی در امر مکان‌یابی و امکان‌سنجی، سنگ بنای آغازین خود را بر پایه سازگاری با محیط‌زیست بنیان گذارده است و پس از قانونمند شدن ارزیابی اثرات زیست‌محیطی نیز تلاش کرده که یکی از همراه‌ترین واحدهای عظیم کشاورزی - صنعتی با اهداف توسعه پایدار و سازمان متولی آن در کشور باشد و با برداشت هر گام به جلو، خدمتی را به عرصه گسترده محیط‌زیست استان خوزستان تقدیم داشته است.

● فعالیت‌های زیست‌محیطی

اثرات و فعالیت‌های زیست‌محیطی طرح توسعه نیشکر را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

دسته اول: آثار و نتایج طبیعی کشت نیشکر است که فواید زیست‌محیطی چندی به همراه دارد

دسته دوم: اقداماتی است که مسئولان اجراء طرح درباره آنها اندیشیده‌اند، تصمیم گرفته‌اند و به انجام رسانده‌اند.

● آثار کشت نیشکر و فواید زیست‌محیطی آن

خاک: اجراء طرح یا زهکشی، تسطیح، آماده‌سازی و شستشو تدریجی ۸۴،۰۰۰ هکتار از زمین‌های نمک سود خوزستان که هزاران سال به حال خود رها شده بودند، آغاز و به‌ نوعی انقلاب سیستماتیک کشاورزی بود که طی آن یک اکوسیستم فقیر به زمین‌های سرسبز و پربازده زراعی تغییر ماهیت داده، و هم اینک عرصه‌ای سبز و خرم به وسعت تقریبی ۵۰۰۰ هکتار را در دل بیابان‌های خشک و شور منطقه به نمایش گذارده‌اند.

● آب: تا قبل از اجراء طرح، آب شیرینی که فعلاً بخشی از آن در هر سال صرف شستشو و آبیاری اراضی زیر کشت می‌شود، بی‌کم و کاست به خلیج‌فارس می‌ریخت که اجراء طرح مانع از هدر رفتن و دفع بی‌حاصل آن به دریا شده است.

تا قبل از تیرماه ۱۳۸۰ زهاب سه واحد شرقی رودخانه کارون (دعبل خزاعی، سلمان فارسی و فارابی) به رودخانه کارون واریز می‌شد، در اردیبهشت‌ماه همان سال برحسب تصمیمات کارشناسی، احداث یک کانال خاکی برای انتقال این زهاب‌ها به خلیج‌فارس آغاز شده بود که به‌دلیل خشکسالی سنگین سال‌های ۷۹ و ۸۰ و تصمیم مسئولان سازمان حفاظت

محیط‌زیست کشور، احداث این کانال متوقف و به سمت تالاب شادگان ادامه یافت.

ارزیابی انجمن متخصصان محیط‌زیست ایران در سال ۱۳۸۱ نشان داد که این اقدام موجب احیاء تالاب خشکیده شادگان در آن شرایط شده و پس از آن نیز از مجموع ۵۳۷،۰۰۰ هکتار مساحت تالاب، حداکثر ۸۰۰۰ هکتار آن را آن هم در بخش لب شور جنوب غربی تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. مع‌ذالک خواست مجدد سازمان حفاظت محیط‌زیست این‌بار در خصوص عدم واریز زهاب‌ها به تالاب مورد قبول شرکت واقع شده، لکن به‌دلیل بالا آمدن سطح ایستابی در منطقه و عدم امکان احداث دوباره کانال به سمت خلیج‌فارس، مذاکراتی با سازمان مذکور در حال انجام است تا بهترین راه‌حل برای دفع زهاب‌ها مشخص و به آن عمل شود.

در سال ۱۳۷۸ زهاب‌های دو واحد امیرکبیر و میرزاکوچک‌خان نیز با صلاحدید و هماهنگی با مقامات ذی‌ربط استان خوزستان، به مناطق پست شرق نوار مرزی ایران و عراق هدایت شد که تجمع این زهاب‌ها به‌دلیل وجود شرایط مطلوب زیستی، عملاً از حوضچه‌های تبخیری به تالاب نسبتاً وسیعی با مساحت تقریبی ۱۱ هزار هکتار تغییر ماهیت داد که هم اینک با برخوردار شدن از آثار کامل حیات تالاب اعم از پوشش گیاهی و زنجیره آبزیان به اکوسیستمی غنی و تماشائی بدل شده است. پرندگان مهاجر فراوانی از جمله فلامینگو، کاکائی، انواع اردک، چوب پا، طاووسک و... به این تالاب روی آورده و برخی نیز در آنجا سکنی گزیده‌اند و مضافاً تعداد قابل‌توجهی از ماهیان بیاح، شوچی و شانک نیز در این تالاب جدید نیشکر پدید آمده‌اند که صیادان محلی با قایق‌های پاروئی و موتوری به صید آنها اشتغال دارند.

---