آیا نظریه پردازی بومی امکان دارد

از جمله چالش های اساسی فراروی نظام علمی کشور, ضرورت نظریه پردازی است

از جمله چالش‌ های اساسی فراروی نظام علمی کشور، ضرورت نظریه ‌پردازی است. نظریه پردازی علاوه بر آنکه موجب تقویت و بیداری قوای خلاقیت و نیروی ابتکار در کالبد محفل علمی کشو‌ر می گردد، موجب تحقق پیشرفت علمی و تحول در عرصه دانش و علم‌ آموزی می‌گردد. پیشرفت‌ علمی، توسعه‌ عرصه ‌های مختلف یک جامعه چون نوآوری‌ های فنی و رشد اقتصادی و انسانی در سایه نظریه ‌پردازی محقق می‌شود.

در جامعه ‌ای که نظریات و رویکردهای نو و متناسب با مقتضیات زمانی و مکانی مطرح می‌شود، بسترهای استقلال علمی و خوداتکایی دانش بومی فراهم می‌شود. هر گاه سرزمینی بخواهد از لحاظ سیاسی، ‌اقتصادی و نظامی به دیگر جوامع وابستگی و تعلق نداشته باشد، می‌باید زمینه‌ های استقلال علمی جامعه خود را فراهم سازد. در واقع نظریه‌ پردازی نیز یکی از راه‌های خوداتکایی علمی و در نتیجه استقلال در تمامی ابعاد است. نظریه‌ پردازی نیز به نوبه‌ خود از علوم انسانی و اجتماعی شروع گشته و بومی گشتن این علوم به دیگر رشته‌ های دانش، چون علوم طبیعی، تجربی و فنی انتقال می یابد.

با هر نظریه‌ علمی که در یک اجتماع مطرح می‌شود، راه‌ها و درهای تازه‌ ای به سوی تحول و رشد علمی باز می‌شود. اما سئوال عمده در حوزه نظریه ‌پردازی این است که با توجه به شرایط کنونی جهانی و وضعیت داخلی امکان نظریه ‌پردازی در حال حاضر وجود دارد یا نه؟!

بی‌تردید پاسخ به این سئوال با توجه به مؤلفه ‌های فراوانی که در ساختار علم و ادب و نیز فرهنگ این مرز و بوم وجود دارد، مثبت است. جامعه ما متشکل از مردمانی است که از لحاظ ضریب هوشی، نبوغ و خلاقیت زبانزد عام و خاص بوده و شهره آفاق است. علم‌ آموزی در نزد ایرانیان دارای ارزش و جایگاه والایی است تا بدان حد که در حدیث نبوی آمده است که اگر دانش در ثریّا باشد، مردمانی از سرزمین فارس بدان دست خواهند یافت.

آموزه ‌های دینی و احادیث و روایاتی که در باب علم آموزی وجود دارد چون «ز گهواره تا گور دانش بجوی» در طول تاریخ باعث گشته تا مردم در یادگیری دانش و علوم انسانی و طبیعی و معارف الهی تلاش وافری از خود نشان دهند. این مسئله باعث بالا رفتن سطح سواد عمومی مردم و گسترش دانش شده است، به نحوی که کتب، رسالات و آثار ارزنده و شایسته‌ای از دانشمندان علوم اسلامی و

نظریه ‌پردازان و ایران زمین به جا مانده که اندیشه و نظریات در خور توجهی در خود جای داده‌اند.

در فرهنگ اسلامی- ایرانی علم ‌آموزی به صورتی یک عبادت تلقی می‌گردد. و دانشمند و عالمی که در راه توسعه دانش و علوم سرزمین خود تلاش می‌نماید، همانند انسان عابدی است که سراسر عمر خود به عبادت و تسبیح خداوند مشغول است. بنابراین با توجه به پیش زمینه‌ های فرهنگی، اخلاقی و مذهبی که در جامعه ما وجود دارد و آموزه‌های دینی و عرفی که در طول تاریخ باعث رشد معارف و علوم در رشته‌های مختلف شده است، امکان نظریه‌ پردازی و بسط و طرح رویکردهای جدید علمی – بومی همواره پیش روی اندیشمندان و نظریه‌ پردازان سرزمین ما وجود داشته است.

در حال حاضر نیز می‌توان با اتخاذ سیاست ‌ها و تدابیر خاصی، زمینه‌ شکوفایی و رشد اندیشه ‌های جوانان و طرح نظریه ‌های نوین را فراهم ساخت. سیاست‌ های کنونی جامعه ما نیز بر لزوم تحول در زمینه علوم و بومی ‌سازی علوم بر لزوم نظریه ‌پردازی تأکید نموده و بسترهای فراوانی را برای تحقق آن فراهم و مهیا نموده است. تدوین طرح جامع علمی کشور و تشکیل کرسی ‌های آزاد اندیشی از جمله این تدابیر و پیش‌ زمینه‌های لازم جهت نظریه‌ پردازی محسوب می‌گردند. در وضعیت کنونی جامعه ما، جریان نظریه‌ پردازی به صورت یک فرایند سازمان یافته و منسجم که دارای حمایت‌ها و مجاری قانونی می‌باشد، مبدل گشته که از یک رهیافت فردی و خود جوش به یک رویکرد فعالانه، گروهی و سامان یافته هدایت شود.

محمد قربانی